حسام مظاهری: ویترین دینداری ما مردانه است

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی موسسه خانه کتاب، نشست معرفی و بررسی کتاب «دهم ماه (مجالس روضه زنانه)» اثر سعید کیایی عصر دوشنبه (26 شهریورماه) با حضور نویسنده آن، محسن حسام مظاهری و مژگان دستوری، در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.

در ابتدای این نشست، سعید کیایی، نویسنده «دهم ماه» درباره این کتاب گفت: مجالس روضه، زنان را به عنوان مرد یا پسر پشت پرده می‌دیدیم و از جایی به بعد باید از این مجالس دور می‌ماندیم. کنجکاوی اینکه چه چیزی در حال اتفاق افتادن است، موضوعی بود که فکر کردم می‌تواند سوال و پرسش خیلی‌ها باشد.

کیایی افزود: دلیل دوم، عدم دسترسی دیگران اعم از زنان و مردانی که در این جلسات حضور نداشتند، بود؛ کمتر می‌دیدم که درباره این جلسات و اتفاقاتی که در این جلسات رخ می‌داد، جایی صحبت شود. درباره این موضوع در کشورهای دیگر مطالعه کردم و با جنبش زنان مصر روبه‌رو شدم. این جنبش در مساجد ایجاد و به یک قدرت برای زنان منجر شد و اهمیت چندبرابری پیدا کرد.

وی ادامه داد: این دلایل مرا به این فکر انداخت که از این مجالس عکاسی کنم. در طول مدت بیش از 4 سالی که انتشار این کتاب طول کشید، برای حدود 130 مجلس درخواست عکاسی دادم اما بیشتر از 90 درصد با مخالفت رو به رو شد و حاصل 10 درصد موافق، عکس‌هایی است که در این کتاب منتتشر شده است. مدت زمانی که برای عکاسی در این مجالس حضور داشتم بین سه تا 7 دقیقه بود. تاریخ، ادبیات و شکل انسان‌هایی که با آنها روبه رو شدم، باعث شد تا در داستان و قصه‌ای که به عنوان عکاس آنا را روایت می‌کنم، به تعدد زوایا و موقعیت‌هایی که رو به رو می‌شوم، توجه داشته باشم. در این جریان بود که با گونه‌های مختلف مجالس آشنا شدم؛ از بسیاری از این مجالس ما نمی‌توانستیم عکسی را منتشر کنیم.

محسن حسام مظاهری شاعر و منتقد ادبی در این نشست با اشاره به مضمون کتاب یادشده، گفت: شاخه‌ای از مجالس روضه ما مجالس زنانه است. مجالس زنانه هم مجالسی هستند که توسط زنان برگزار و اجرا می‌شود و مخاطب آنها هم زنان هستند. این مجالس از حیث تاریخی قدمت زیادی دارد. در کنار این مراسم آیینی، ما آئین‌های دیگری مثل تعزیه زنان را هم داریم که در آن همه نقش‌ها حتی نقش‌های مردانه را هم، زنان اجرا می‌کنند. از اویل دوره قاجار مجالسی داریم که بانیان آن زن بودند. هر چه از دوران قاجار به جلو می‌رویم، روضه زنان هم توسعه پیدا می‌کند. موسیقی مذهبی به خصوص در بوشهر هم کاملاً زنانه است. با این وجود در زمان ما هم مجالس زنانه بسیاری برگزار می‌شود و مداحان و سخنوران آن زنان هستند؛ البته آمار رسمی از تعداد آنها نداریم.

مظاهری ادامه داد: کتاب «دهم ماه (مجالس روضه زنانه)» اختصاصی در مورد زنان است اما آقای کیایی و خانم دستوری تنها نفراتی هستند که درباره این موضوع به شکل مستقل کتاب نوشته‌اند. با وجود اینکه جایگاه زنان ارتقاء محسوسی دارد و منزلت اجتماعی آنها روز به روز بالاتر می‌رود، اما در حوزه دینداری این فضا کاملاً مردانه است، به عبارتی ویترین دینداری ما مردانه است. ما در دینداری متنی داریم که کاملاً مردانه است و یک بخش حاشیه زنان دیندار داریم. چرا در مورد این مقوله که فراگیر است، سهم زنان که از حیث دینداری بخش مهمی از این آیین را به دوش می‌کشند، بسیار اندک و محدود است با اینکه زنان آیین گزاران جدی هستند و از حیث کمیت حضور پر رنگتری دارند؟

این پژوهشگر بیان کرد: مجالس زنانه در طول سال برگزار می‌شوند اما زنان دیندار، دینداران خاموش هستند و صدای آنها در رسانه ملی شنیده نمی‌شود. حتی فعالان حقوق زن هم به این قشر بی‌اعتنا هستند. نهادهایی داریم که مسئول رسیدگی به مجالس زنان هستند اما در این سازمان‌ها نیز نگاه‌شان کاملاً مردانه است؛ در صورتی که ما سخنران و مداح خانم بسیار زیاد داریم. همچنین کلمه «خانم جلسه‌ای» بار منفی دارد و در اذهان ما به معنی فردی بی‌سواد است که افکاری را به دیگران انتقال می‌دهند. اما واقعیت اینطور نیست.

مظاهری عنوان کرد: مجالس روضه زنانه جزوی از روزمرگی هستند. این کتاب ما را وارد اتاق تاریک کرده اما باز هم می‌بینیم که عکاس این کتاب، عکاسی مرد است که تنها به صورت محدود اجازه ورود پیدا کرده است. با همه محدودیت‌ها اینها تصاویر محدودی هستند. این کتاب اثر مهمی است و در آینده قدر آن بیشتر دانسته می‌شود.

مژگان دستوری نیز در این نشست گفت: علی‌رغم اینکه فکر می‌کردم مجالس زنان برای مردان جذاب نیست، اما به این نتیجه رسیدم که اینگونه نیست. ما به سمت تحولاتی می‌رویم که این مجالس میل به ظاهر شدن دارند. نویسنده گونه‌ای از سنتی‌ترین مراسم زنانه را برای سوژه کتاب خود انتخاب کرده است. عکس‌های این کتاب مربوط به مراسم روضه زنان است و فضای گفتمان دینی این زنان را نشان می‌دهد. گونه‌ای که عکاس برای تصاویر کتاب انتخاب کردند، به همین شکل، قیافه و تیپ است و ترکیب سنی آنها به همین صورت است که در کتاب آمده است.

این نویسنده افزود: یک وجه مهم این مناسک این است که خود مناسک و هویت شرکت کنندگان در یک ارتباط تنگاتنگ و دوسویه با هم قرار دارند. زنانی که در این مجالس شرکت می‌کنند و می‌خواهند مجالسی برگزار کنند، تحت تاثیر همین مولفه‌ها قرار می‌گیرند. جدای از کارکرد آیینی و سوگوارنه این مجالس، کارکرد سیاسی این مجالس از اهمیت زیادی برخوردار می‌شود که به ثانویه بودن مجالس و هویت ربط پیدا می‌کند.

وی ادامه داد: وجه سیاسی مجالس روضه بعد از واقعه عاشورا بر وجه سوگوارانه آن غالب بود. به موازاتی که زمان می‌گذرد، می‌بینیم که مجالس زنانه از بعد سیاسی تهی می‌شود و این گفتمان دینی را نشان می‌دهد که بر محوریت تک‌صدایی مردان استوار است. مجالس روضه زنانه فضایی برای مشارکت اقتصادی زنان باز می‌کند. در کنار این مراسم صندوق قرض الحسنه‌ای وجود دارد و یا خانم‌ها کالاهایی را می‌فروشند. این فضا، فضای مناسبی برای زن خانه‌دار است که تا حدود زیادی از فضای اجتماع دور است. این مجالس فضایی فراهم می‌کند که زنان خانه‌دار در ارتباطات و انسجامات اجتماعی قرار گیرند. امروزه وجه حماسی اشعار مداحی کم و وجه عاطفی آن بیشتر شده است. زنانه بودن مجالس روضه زنانه جلوی ورود رسانه‌ها را به این مجالس می‌گیرد.