پسروی خزر، دام، آتش‌سوزی و شکار غیرمجاز، میانکاله را تا مرز نابودی پیش برده استوقتی منطقه‌ای به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره معرفی و نامگذاری می‌شود، یعنی به‌قدری دارای ارزش‌های طبیعی و اکولوژیک است که علاوه بر حفاظت، می‌تواند به‌عنوان منطقه کم‌نظیر مطالعاتی در اختیار دانشمندان قرار بگیرد.
به گزارش به نقل از همشهری ،حفاظت اما موضوع پررنگی در ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره است تا آنها را از تغییرات برگشت‌ناپذیر محفوظ دارد. شبه‌جزیره میانکاله یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره دنیاست. نگینی ارزشمند در شمال ایران که در دهه50 شمسی از سوی یونسکو به عنوان ذخیره‌گاه زیست کره اعلام شد و البته سازمان محیط‌زیست نیز آن را به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده هم اعلام کرد. هرچند بیش از 40سال از قرارگرفتن میانکاله در فهرست ذخیره‌گاه‌های زیست کره دنیا می‌گذرد اما برخی کارشناسان محیط‌زیست معتقدند آنگونه که باید با این منطقه ارزشمند رفتار نشده و به‌جز عوامل طبیعی، عوامل انسانی نیز آن را تهدید می‌کند. با این وجود، میانکاله اما هنوز پابرجاست و با تمام ارزش‌های زیست‌محیطی‌اش، تنها نیازمند مراقبت است.
زمین‌خواری و دریاخواری در میانکاله
یکی از عواملی که میانکاله را در این سال‌ها با تهدید روبه‌رو کرده، پسروی آب دریای خزر است. اتفاقی که هرچند طبیعی است و به عقیده کارشناسان، به‌صورت دوره‌ای و با پیشروی و پسروی همراه است اما عوامل دیگری نیز باعث تشدید اثرات آن شده‌اند. مزدک دربیکی، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد مازندران، خشک شدن خلیج گرگان را هم از عوامل تهدید این منطقه عنوان می‌کند و به همشهری می‌گوید: «در سال‌های اخیر، خلیج گرگان پسروی بسیاری داشته و خشک شده و این اتفاق کاملا به‌صورت محسوس قابل مشاهده است.»
به گفته او افزایش بار رسوبی رودخانه‌هایی که از ارتفاعات البرز به دریای خزر می‌ریزند، موجب افزایش رسوبات در این محدوده و خشک شدن خلیج گرگان شده است. دربیکی، تخریب و جنگل‌زدایی در بالادست، کشاورزی در اراضی شیبدار و همچنین ورود پساب و پسماندهای سکونتگاه‌های انسانی را از دلایل افزایش این رسوبات در خلیج گرگان می‌داند. او معتقد است: «این اتفاق می‌تواند مشکل ریزگرد را در این محدوده ایجاد کند.»
این کارشناس محیط‌زیست در عین حال به مسئله شکار غیرمجاز در محدوده میانکاله اشاره می‌کند و با اینکه آن را دارای پیشینه‌ای در حدود 200سال می‌داند، می‌گوید: «میانکاله تا حدودی بکر بودنش را حفظ کرده و همین مسئله موجب شکار غیرمجاز در این شبه‌جزیره شده است؛ به‌خصوص پرندگان مهاجر که در نیمه دوم سال برای مهاجرت به میانکاله می‌آیند، گرفتار شکارچیان غیرمجاز می‌شوند.» ساخت‌وسازهای غیرقانونی توسط دامداران و زمین‌خواری و دریاخواری نیز از دیگر مشکلاتی است که دربیکی در مورد میانکاله به آنها اشاره می‌کند. او می‌گوید: با عقب‌نشینی و پسروی دریا که در سال‌های اخیر اتفاق افتاده، هجوم به سمت اراضی بیرون‌زده از دریا افزایش یافته و این مناطق به زمین‌های کشاورزی تبدیل شده است.
قدرت‌الله ایاز، کارشناس محیط‌زیست و مدیرسابق محیط طبیعی مازندران نیز با اشاره به پسروی خزر و تأثیر آن بر میانکاله معتقد است: «این یک اتفاق طبیعی است و دوره‌ای حدودا 30ساله دارد و بعد از گذشت 30سال دوباره پسروی رخ خواهد داد اما در این زمان نباید به سمت حاشیه دریا پیش رفت و باید آن را حفظ کرد.» او البته با اشاره به تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری میانکاله تأکید می‌کند: این محدوده در صورتی که به‌درستی محافظت شود، بخش‌هایی از آن‌که در اثر عوامل طبیعی از بین رفته‌اند، دوباره احیا می‌شود و میانکاله قابلیت اعاده آنها را دارد. ایاز البته بر این موضوع نیز تأکید دارد که دامداران این منطقه نیز باید درست عمل کنند در غیراین صورت، موجبات تخریب پوشش گیاهی میانکاله را فراهم می‌کنند. دامداران باید طبق ظرفیت واقعی منطقه دام داشته باشند و میزان بهره‌وری با توجه به ظرفیت منطقه انجام شود.
این کارشناس البته استفاده از ظرفیت بومیان منطقه را در حفظ محیط‌زیست و اکولوژیک منطقه بسیار مؤثر دانسته و می‌گوید: «طرح‌هایی همچون توانمند‌سازی جوامع محلی چند سال قبل توسط بانک جهانی در میانکاله به اجرا درآمد، با اجرای چنین طرح‌هایی بومیان نقش مؤثری در حفاظت از منطقه ایفا خواهند کرد و فعالیت‌های آنها همراه با حفظ محیط‌زیست خواهد بود.»
آتش؛ بلای جان میانکاله
آتش‌سوزی‌های متعدد در میانکاله هم در سال‌های اخیر این ذخیره‌گاه زیست‌کره را با تهدید مواجه کرده است. چند روز قبل، ششمین آتش‌سوزی در این محدوده به وقوع پیوست که 50هکتار از پوشش گیاهی را از بین برد. براساس گزارش‌های رسمی در 2سال گذشته بیش از 600هکتار از پوشش گیاهی و جنگلی منطقه حفاظت‌شده میانکاله در اثر آتش‌سوزی از بین رفته است. عمدی‌بودن آتش‌سوزی‌ها، گزینه‌ای است که هم اهالی میانکاله به آن اشاره می‌کنند و هم کارشناسان محیط‌زیست آن را دور از ذهن نمی‌دانند. دربیکی می‌گوید: «آتش‌سوزی‌های میانکاله هم ناشی از حضور گردشگران است و هم ناشی از رفتارهای عمدی.» اما ایاز توضیح بیشتری در خصوص آن می‌دهد و معتقد است: «این آتش‌سوزی‌ها عمدی است. هرقدر رابطه میان سازمان محیط‌زیست با جوامع محلی بهتر شود، این اتفاقات کمتر رخ خواهد داد.»
گردشگری در آشوراده بزرگترین تهدید میانکاله
توسعه طرح گردشگری آشوراده وقتی در سازمان حفاظت محیط‌زیست تصویب شد، فعالان محیط‌زیست به‌عنوان مهم‌ترین مخالفانش، اعلام موضع کردند. آنها معتقدند تبدیل آشوراده به سایت گردشگری، ذخیره زیست‌کره میانکاله را نابود خواهد کرد. اسماعیل کهرم، استاد برجسته محیط‌زیست معتقد است: این طرح، به نابودی پناهگاه حیات وحش میانکاله منجر خواهد شد. مجید مخدوم، پدر علم ارزیابی زیست‌محیطی نیز همان زمان اعلام کرد: این طرح مغایر با معیارهای زیست‌محیطی است و هیچ توجیهی ندارد. دربیکی استاد دانشگاه مازندران هم با اعلام اینکه اگر واقعا بحث طبیعت‌گردی مطرح باشد مشکلی نخواهد داشت، به همشهری می‌گوید: «طرح باید سازگار با محیط‌زیست باشد و میزان بار تفرجی آن محاسبه شود. اما مشکل اینجاست که در کشور ما بخش‌های نظارتی به‌خوبی عمل نکرده و ضعیف هستند و رفتارهای گردشگران آموزش‌ندیده نیز به محیط‌زیست لطمه وارد می‌کند.» ایاز نیز در خصوص اجرا شدن این طرح می‌گوید: «در پارک‌های ملی باید زون‌های گردشگری به تفکیک مشخص شود؛ زون‌ها و بخش‌هایی که مورد استفاده گردشگران قرار می‌گیرند و زون‌هایی که ویژه استفاده متخصصان است و از این زون‌ها باید با دقت مراقبت شود. این اقدامی است که باید در مورد میانکاله نیز رخ دهد. با اجرای دقیق این موارد، حضور گردشگر در هر نقطه‌ای می‌تواند مثبت نیز باشد.»
