خبرگزاری مهر-گروه هنر-محمد صابری: وقتی صحبت از «پژوهش» در حوزه «سینما» به میان می‌آید یکی از نام‌هایی که نمی‌توان نادیده‌اش گرفت «احمد ضابطی جهرمی» است مستندساز باسابقه‌ای که به دلیل تالیفات و تجربیاتی که در حوزه تدوین فیلم به نام خود ثبت کرده است، به‌عنوان «پدر علم تدوین» در سینمای ایران هم شناخته می‌شود.
ضابطی جهرمی اما فراتر از آثار سینمایی به واسطه تالیفات مکتوبی که تا به امروز در حوزه علم سینما داشته شناخته می‌شود و این همان دلیلی است که نسبت او با «پژوهش سینمایی» را عیان می‌کند. این صاحب‌نظر حوزه سینما حالا سکان هدایت رویدادی نوپا در حوزه پژوهشگری در سینمای ایران را به دست گرفته است.
«پژوهش سینمایی سال» عنوان جایزه‌ای است که در سال 95 به ابتکار مدرسه ملی سینما پایه‌گذاری شد تا به صورت سالانه کارهای پژوهشی مرتبط با سینمای ایران را ارزیابی و داوری کند. ضابطی جهرمی در دومین دوره عهده‌دار مسئولیت دبیری این جایزه شده است.
آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل گفتگوی صریح خبرگزاری مهر با این پژوهشگر باسابقه سینما درباره ثمراتی است که برگزاری این رویداد سالانه می‌تواند برای واقعیت‌های عینی و اجرایی سینمای ایران به همراه داشته باشد.
* سال قبل و هم‌زمان با تولد «جایزه پژوهش سال» در تقویم سینمایی کشور، مهم‌ترین گزاره‌ای که از سوی متولیان این رویداد مطرح می‌شد، تلاش برای سوق دادن پژوهش‌های سینمایی به سمت حل مسایل روز سینما بود. با تجربه یک دوره برگزاری و در آستانه دوره دوم، فکر می‌کنید جایزه بهترین پژوهش سینمایی سال، کجا ایستاده و چقدر توانسته در راستای حل مسایل روز سینمای ایران مفید واقع شود؟
-جایزه پژوهش سال سینمای ایران که پسوند «سینمای ایران» در آن بسیار کلیدی است، مختص ارزیابی پژوهش‌هایی است که مشخصاً درباره «سینمای ایران» صورت گرفته است و پژوهش‌هایی در این جایزه موردتوجه قرار می‌گیرند که از نظر رویکرد و انتخاب موضوع، مرتبط با مسایل مبتلابه سینمای امروز کشور باشند. از همین منظر در جهت تقویت جنبه‌های زیرساختی و به‌خصوص قدرت‌گیری پشتوانه‌های تئوریک سینمای ایران، این جایزه اعلام موجودیت کرده است. امیدواریم که در دومین گام بتوانیم بیشتر به این سمت‌وسو حرکت کنیم.
* مشخصاً برای این جایزه سازوکاری طراحی شده است که پژوهش‌های منتخب در هر دوره به سمت میدان‌های اجرایی هدایت شوند و صرفاً به کارهای آرشیوی تبدیل نشوند؟
-این پژوهش‌ها عمدتاً پژوهش‌هایی هستند که درباره جنبه‌های زیربنایی سینمای ایران و در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی مرتبط با هنر و رسانه به سرانجام رسیده‌اند. به تعبیر دیگر پژوهشگرانی که دغدغه سینمای ایران را دارند و تا پیش از این هم پژوهش‌هایی را انجام می‌داده‌اند، در این جایزه مورد ارزیابی و قضاوت قرار می‌گیرند.
هدف اصلی برگزاری این رویداد ایجاد پیوند میان همین پژوهش‌های موجود و حوزه‌های اجرایی است. به عبارتی برای تامین پشتوانه‌های تئوریک و علمی سینمای ایران، تلاش کرده‌ایم از سمت فضاهای دانشگاهی گام‌هایی به سمت حوزه اجرایی سینما برداشته شود تا نتیجه مطالعات دانشگاهی، در فضای سینما انعکاس و تاثیر بیشتری داشته باشد.
هدف این جایزه از ابتدا چنین دخالت مستقیمی در امور اجرایی سینما نبوده است. این جایزه به دنبال مداخله در فرآیندهای اجرایی سینمای ایران نیست، بلکه به دنبال تأثیرگذاری بر این فرآیندها استدر این زمینه رویکرد اقتصادی، صنعتی و فرهنگی به‌طور توأمان موردتوجه بوده است به‌عنوان مثال تمام چالش‌های فرآیند تولید یک فیلم از نقطه اولیه شکل‌گیری ایده تا زمانی که به‌عنوان یک محصول کامل به مخاطب عرضه می‌شود، در قالب پژوهش‌های کاربردی مورد بازخوانی و بررسی قرار می‌گیرد. از ابعاد فناوری و اقتصاد تولید گرفته تا مباحث محتوایی...
* به این سرفصل‌های موضوعی خواهیم پرداخت، اما هنوز جواب مشخصی برای سوال ابتدایی دریافت نکرده‌ام؛ مشخصاً اطلاع دارید پژوهش‌های برتر دوره نخست جایزه، امروز در چه وضعیتی هستند و آیا توانسته‌اند به حوزه‌های اجرایی راه پیدا کنند؟
-این نکته را مدنظر داشته باشید که در دوره نخست اهدای این جایزه، تلاش اصلی این بود که هرآنچه پژوهش در کشور با موضوع سینمایی طی سال‌های مختلف انجام شده است، شناسایی و گردآوری شود. یعنی دور اول جایزه در معاونت توسعه فناوری و مطالعات سینمایی سازمان سینمایی مختص شناسایی پژوهش‌های موجود برگزار شد.
* یعنی دستور کار مشخصی برای بهره‌گیری اجرایی از پژوهش‌های برتر در دوره اول برگزاری مطرح نبوده و اتفاقی هم نیفتاده است؟
-به معنای تاثیرگذاری مستقیم در امور اجرایی سینما، خیر، دستور کاری نداشته است. کمااینکه هدف این جایزه از ابتدا چنین دخالت مستقیمی در امور اجرایی سینما نبوده است. این جایزه به دنبال مداخله در فرآیندهای اجرایی سینمای ایران نیست، بلکه به دنبال تاثیرگذاری بر این فرآیندها است.
تندیس جایزه پژوهش سینمایی سال
* اتفاقاً سوال بنده هم درباره سازوکار طراحی شده برای تحقق این «تأثیرگذاری» است. چطور باید میزان این تاثیرگذاری را بسنجیم؟
-معاونت توسعه و مطالعات سینمایی در قالب برگزاری این جشنواره به دنبال تجمیع و معرفی رهیافت‌های پژوهشگرانی است که درباره سینمای ایران «نظر» و «پیشنهاد» دارند. گام بعدی به‌کارگیری از این ظرفیت و عملیاتی کردن این رهیافت‌ها است. جایزه پژوهش برتر سینمایی سال، ناظر به بخش ابتدایی این برنامه برگزار می‌شود. به تعبیری تلاش این جایزه در جهت بهتر دیده شدن دیدگاه‌ها و نظرات، صاحب‌نظرانی است که درباره مسایل امروز سینمای ایران راهکارهایی دارند.
حتی گروهی که صرفاً نگاه اقتصادی به سینما دارند، از منظر اصول جذب سرمایه از سوی بخش خصوصی، حتماً می‌توانند پژوهش‌های کاربردی و مطلوبی در ویترین این رویداد پیدا کنند. این یکی از سرفصل‌های اصلی جشنواره امسال استتاثیر این جشنواره از این منظر فراهم آوردن زمینه بهتر دیده شدن این دیدگاه‌ها است. به معنای ساده‌تر این جایزه راهکارهایی را «پیشنهاد» می‌دهد و عملیاتی کردن این پیشنهادها طبیعتاً خارج از دستورکار این رویداد است.
* به‌پشتوانه صراحت‌بیانی که از شما سراغ دارم، اجازه دهید صریح‌تر سوالم را مطرح کنم؛ طی بالغ‌بر سه دهه گذشته به ویژه در حوزه مسایل فرهنگی یکی از آسیب‌هایی که بارها هم درباره آن‌ها گفته و شنیده‌ایم برگزاری همایش‌ها و سمینارهای رنگارنگی است که غالباً جز صرف بودجه هیچ دستاوردی ندارند و آن‌قدر مستقل از فضای واقعی برگزار می‌شوند که تاثیری هم بر فرآیندهای اجرایی حوزه مرتبط با خود ندارند. به‌عنوان یک پیشکسوت حوزه سینما و نه در جایگاه دبیر، فکر می‌کنید «جایزه پژوهش برتر سینمایی سال» چه وجه تمایزی با این قبیل رویدادهای بی‌ثمر دارد؟
-حرف شما کاملاً درست است. بسیاری از پژوهش‌های سینمایی در سال‌های قبل بوده‌اند که در عرصه اجرا هیچ‌وقت مورد استفاده قرار نگرفته‌اند. اتفاقاً یکی از اهداف طراحان و برگزارکنندگان این جایزه همین است که با تشویق و ترغیب پژوهشگران به سمت سوژه‌های کاربردی روز سینما، این خلأ را برطرف کند. اولویت اصلی این رویداد شناخت ظرفیت‌هایی است که بتواند پشتوانه علمی سینمای ایران را تضمین کنند. هدف در مرحله بعد این است که با معرفی و بررسی این ظرفیت‌ها فضایی فراهم شود تا هم فعالان سینما و هم مدیران و سیاست‌گذاران از این پژوهش‌ها بهره‌مند شوند.
* فکر می‌کنید بدنه اصلی فعال در سینمای ایران، امروز اساساً احساس نیازی به «پژوهش» دارند؟ شما حتی اگر بتوانید بهترین ویترین را از پژوهش‌های علمی فراهم بیاورید، تا زمانی که تقاضایی نباشد، دستاوردی هم نخواهید داشت. گروهی که با دغدغه‌های اقتصادی امروز سهم اصلی چرخه تولید و اکران سینما در سال‌های اخیر را به‌دست گرفته‌اند، اساساً خود را بی‌نیاز از این پشتوانه‌ای که شما به آن اشاره می‌کنید می‌دانند.
-اتفاقاً به مورد خوبی اشاره کردید. همین گروهی که صرفاً نگاه اقتصادی به سینما دارند، از منظر اصول جذب سرمایه از سوی بخش خصوصی، حتماً می‌توانند پژوهش‌های کاربردی و مطلوبی در ویترین این رویداد پیدا کنند. این یکی از سرفصل‌های اصلی جشنواره امسال است. اینکه چطور می‌توان هم در زمینه جذب سرمایه و هم در بسترسازی برای اکران به بهترین حالت عمل کرد، یکی از سرفصل‌های اصلی فراخوان امسال است. این سرفصل‌ها الزاماً ارتباطی با بعد محتوایی و فرهنگی سینما ندارد و از منظر کاملاً اقتصادی به این مقوله‌ها می‌پردازد و حتماً برای گروهی از فعالان سینما می‌تواند مفید واقع شود.
* وضعیت امروز سینمای ایران را به‌گونه‌ای می‌دانید که فعالانش اهل بهره گرفتن از چنین پژوهش‌هایی باشند؟
-این امیدی است که داریم و برای تحقق آن حتماً باید فضاسازی و برنامه‌ریزی درخور صورت بگیرد. البته بد نیست به این نکته هم اشاره کنم که در اینجا وقتی صحبت از «سینما» می‌کنیم، جامع سینمای ایران اعم از سینمای داستانی، مستند، کوتاه، انیمیشن و غیره را مدنظر داریم...
* مشخصاً در حوزه سینمای مستند، پژوهش سهم بسیار پررنگی ایفا می‌کند.
-دقیقاً. توجه داشته باشیم که در این جایزه صرفاً سینمای داستانی و بلند را مدنظر نداریم و مطلق «سینما» مدنظر ما است. تمام توصیه‌ها، مکانیزم‌ها و راهکارهای پژوهشگران در راستای توسعه و قدرت‌گرفتن سینمای ملی مطرح می‌کنند، در این جایزه موردتوجه قرار خواهد گرفت. طبیعتاً یکی از وجوه این توسعه هم مرتبط با مباحث اقتصادی سینما است.
* با مروری بر سرفصل‌هایی که در فراخوان دومین دوره جایزه مطرح شده، این نکته مشهود است که سرفصل‌ها به سمت مباحث کاربردی‌تر به نسبت دور اول رفته است؛ از چالش‌های تولید که به آن اشاره کردید تا مباحثی مانند فعالیت صنوف و یا حتی آرشیو فیلم. انتخاب این سرفصل‌ها در چه فرآیندی صورت گرفته و نقش شما به‌عنوان دبیر در تعیین آنان چه بوده است؟
-جایزه پژوهش سینمایی سال سینمای ایران، شورای سیاست‌گذاری مشخصی دارد که همه این محورهای موضوعی از سوی همین شورا انتخاب و اعلام شده است. پژوهش‌ها هم بر مبنای همین سرفصل‌ها در این دوره مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و دبیر هم مجری همین چارچوب‌های تعیین شده است.
* به‌عنوان پرسش آخر بفرمایید برگزاری دوره دوم جایزه در چه مرحله‌ای است؟
-ما از 20 شهریورماه امسال به‌صورت رسمی فراخوان این دوره از جشنواره را منتشر کردیم و اعلام شد که پژوهش‌های صورت گرفته در یک سال گذشته درباره سینمای ایران را می‌پذیریم. در گام بعد شورای سیاست‌گذاری جشنواره در قالب دو زیرمجموعه شورای علمی و شورای داوران به بررسی پژوهش‌های رسیده، خواهد پرداخت. در این فرآیند رقابتی تعدادی پژوهش برتر به‌خصوص از منظر کاربردی انتخاب می‌شوند که هم‌زمان با هفته پژوهش در آذرماه، معرفی و تجلیل خواهند شد.