به گزارش ایسنا، 14 مهر 1286 در متمم قانون اساسی مشروطیت «تهران» به عنوان پایتخت رسمی ایران قانونی شد. شهری که به دلیل شرایط جغرافیایی و موقعیت مطلوبی که داشت مورد توجه شاهان آن دوره قرار گرفت و پیشرفت زیادی کرد. از آن دوره 111 سال می‌گذرد. دورانی که این شهر تغییرات زیادی به خود دید و به کلی تغییر کرد به نحوی که از آن شهر خوش آب و هوا کمتر اثری می‌توان در آن یافت.
زهرا ترانه‌یلدا کارشناس شهری در گفت‌وگویی با ایسنا به بررسی سیر تحولات شهری تهران از گذشته تا امروز پرداخته و بهبود شرایط زیست‌پذیری در تهران را مورد بررسی قرار داده است.
زهرا ترانه یلدا- دانش‌آموخته دکتری معماری و شهرسازی از دانشگاه پلی تکنیک تورینو و دانشگاه پاریس در گفت‌وگو با ایسنا تاریخ شهر تهران را تشریح کرد و گفت: شاه طهماسب صفوی که زمانی قزوین را پایتخت خود کرده بود از تهران گذر کرد و آن منطقه را به دلیل شرایط آب و هوایی و موقعیت مطلوب جغرافیایی به عنوان شهر برگزید. همین امر باعث شد تا برج و بارویی در اطراف تهران ساخته شود که به حصار طهماسبی معروف است.
وی ادامه داد: این شهر اما در دوره قاجار رنگ و بوی تازه‌ای به خود گرفت و به عنوان پایتخت توسط آقا محمدخان قاجار انتخاب شد. همچنین اطراف آن باروی جدیدی به نام "باروی ناصری" ساخته شد به عبارت دیگر تهران در دوره قاجار خصوصا در دوره حکومت ناصرالدین‌شاه، پیشرفت بسیاری کرد و به جز بازار ، قصر و باغ‌های متعدد، مراکز فرهنگی نظیر تکیه دولت نیز در این شهر ساخته شد.
این کارشناس شهرسازی ومعماری افزود: همچنین احداث کاخ "صاحبقرانیه" نیز یکی دیگر از اقدامات دوره قاجار بود .این کاخ به دلیل موقعیت مطلوبی که داشت در فصل‌های تابستان وگرم محل مناسبی برای زیستن و تفریح بود که البته این کاخ در دوره‌های بعد تغییرات بسیاری کرد.
یلدا در ادامه تصریح کرد: تغییرات اساسی تهران را می‌توان به دوره پهلوی خصوصا پهلوی اول نسبت داد. در این دوره برج و باروی اطراف میدان انقلاب تخریب و جای خود را به خیابان داد و به خیابان سی متری در غرب، شهباز در شرق و شوش در جنوب تبدیل شد. همچنین رضاشاه برای اینکه ماشین‌ها بتوانند به درستی در خیابان به درستی تردد کنند در وسط بافت برش‌هایی ایجاد کرد و خیابان بوذرجمهری نیز احداث شد. در حقیقت می‌توان گفت ساختار اصلی شهر تهران با این اقدام شکل گرفت.
این کارشناس شهرسازی و معماری با اشاره به اینکه تهران در زمان قاجار نیز مرکز مدرن ایران بود، گفت: در زمان پهلوی دوره مدرنیزاسیون را گذراندیم. البته این شهر از قبل مدرن شده بود و سبک تهرانی که ترکیبی از سبک‌های مدرن اروپایی و قدیمی ایرانی بود نیز در برخی بناها به چشم می خورد. برای نمونه می‌توان به عمارت مسعودیه اشاره کرد. عمارتی که حیاط مرکزی ندارد اما داخل آن پر از گچ بری و کاشی‌کاری است. یعنی ساختار اروپایی با معماری ایرانی.
به گفته وی، تهران در 200 سال اخیر همیشه به سمت مدرنیته حرکت کرده و قدرت، ثروت، پیشرفت و توسعه نیز معطوف به این شهر بوده است؛ البته با وجود تاثیرات مثبت خصوصا از لحاظ شهرسازی و معماری اما گاهی این مدرنیته اثرات منفی بر چهره شهر باقی گذاشته که این اثرات منفی در شهرهای دیگر به عنوان الگو تکرار شده و می‌توان گفت متاسفانه در حال حاضر تمدن و سنت ما بخاطر سبکی که زیبایی ندارد، در حال نابودی است.
ترانه یلدا در پاسخ به این سوال که به راستی چه شد که تهران زیست پذیر خوش آب وهوا تبدیل به شهری با آلودگی‌های بصری، صوتی و زیستی شده است؟ گفت: اینکه شهری مانند تهران زیست پذیری خود را از دست داده به دلیل این است که شهروندان تهرانی و دولت‌هایی که روی کارآمدند در دوره شتابان توسعه شهری قدر سنت و میراث شهر را ندانستند و بخشی از آن را به تدریج از بین بردند و می‌برند. بیش از 50 سال است که در حال از بین بردن بناها و ساختمان‌های قدیمی خوبی که در این شهر از دوره قاجار باقی مانده‌اند، هستیم؛ البته این بناها صرفا مختص به دوره قاجار نیست و به دوره پهلوی نیز باز می‌گردد.
وی ادامه داد: در دوره پهلوی در تهران در برخی از خیابان‌ها و بناها از معماری با سبک " آرک دکو" استفاده می شد. البته این سبک هم اکنون نیز استفاده می شود. در حقیقت این سبک علاوه بر اینکه سبک مدرن و زیبایی است معماری باستانی ایرانی نیز در آن توجه شده که از نمونه‌های این سبک در تهران می‌توان به ساختمان‌هایی در شرق میدان توپخانه اشاره کرد و معماری خیابان انقلاب نیز سبک "آرک دکو" محسوب می شود.
یلدا تصریح کرد: بناهایی با سبک و معماری مختلف در تهران وجود داشت که بخش زیادی از آن از بین رفت و تنها چندسالی است به این فکر افتاده‌ایم که این بناها هویت ما بوده و نباید از بین بروند.
به گفته این کارشناس شهری، در دوره مدرنیزاسیون که در تمام کشورها اتفاق افتاد کمتر به بناهای قدیمی اهمیت داده شد، البته بسیاری از کشورها در اروپا بناهای قدیمی خود را حفظ کردند؛ اما ما نتوانستیم از میراثمان به خوبی حفاظت کنیم. با این وجود دوره‌ای پیش آمده است که شاید بتوان از عناصر باقی مانده حفاظت کرد.
یلدا در ادامه تصریح کرد: بعد از جنگ با عراق توسعه شهر صرفا معطوف به ساخت و ساز زیاد، بی دقت و بی برنامه شد و افراد بسازبفروش و کسانی که در بخش ساختمان فعالیت می‌کردند برای سود بیشتر و میل خود ساختمان سازی را به هر شیوه که می خواستند پیش بردند. آنها حتی به حرف های برنامه ریزان توجه نکردند و شهرداری نیز نه تنها از این امر جلوگیری نکرد بلکه سهم خود را از توسعه لجام گسیخته گرفت. زیرا توسعه متوازن تهران و زیبایی آن اهمیتی نداشت.
این دانش آموخته دانشگاه پاریس در بخش دیگری از صحبت هایش به تصویر ذهنی شهروندان از شهر اشاره کرد و گفت: در حال حاضر تصویر ذهنی مشخصی از تهران در ذهن شهروندان وجود ندارد؛ یعنی فضاهایی با معماری متفاوت و ساختمان‌های زیبا که شهروندان بدانند در کدام نقطه از شهر هستند وجود ندارد و علت نیز این است که ضوابط ، مقررات و قوانین شهرداری در این زمینه ساده است و هرکس هر مدلی که دوست دارد می‌تواند ساختمان بسازد یا به عبارت دیگر به همه اجازه ساخت و ساز به نحوی که دوست دارند، داده شده است و همین امر باعث شده همه جای شهر شبیه به هم شود و یا شهر از بین برود.حتی رود دره‌های تهران که می تواند تصویر ذهنی درستی به شهروندان بدهند نیز در حال نابودی هستند.
یلدا در پاسخ به این سوال که چه بلایی بر سر فضای سبز تهران به خصوص رود دره‌ها آمده؟ گفت: روده دره‌های تهران از اهمیت خاصی برخوردار هستند که متاسفانه به آنها توجه نمی شود. یعنی تمام خطوط سبزی که از کوه با رودخانه به پایین می‌آید در حال از بین رفتن است؛ زیرا زمین‌های اطراف رود دره‌ها مالک دارند و مالکان نیز قصد دارند در آنجا ساختمان بسازند. بنابراین تمام درختان بریده و تا لب رودخانه ساختمان ساخته می‌شود.
وی ادامه داد: شهرداری هم ارزش رود دره‌ها را نمی‌داند یعنی شاید به این مهم نرسیده‌اند که تصویر ذهنی از شهر باید محورهای اکولوژیک شهر باشد و حتی شهرداری نیز تصور دارد که باید نزدیک رودخانه پارک سیمانی احداث شود تا مردم در پیاده رو سیمانی راه بروند و حتی کف رودخانه نیز سیمان شود. در حقیقت باید این هشدار را داد که تمام طبیعت تهران در حال نابودی است.
این کارشناس شهرسازی ومعماری به ارائه راه‌حل برای زیست پذیر کردن تهران پرداخت و با بیان اینکه تهران زمانی به شهر زیست پذیر تبدیل می‌شود که شهرداری تهران به کیفیت توجه کند، اظهارکرد: این شهر دیگر جای ساخت و ساز ندارد و اصطلاحا باید پیرایش شود. همچنین علاوه بر پیرایش بایستی فضاهای بلاتکلیف در شهر تبدیل به محل عمومی و آزاد برای مردم شوند. در حقیقت می‌توان گفت فضاهای عمومی شهری کم داریم و برای مردمی که در خانه‌های کوچک آپارتمانی زندگی می کنند باید فضای تنفس افزایش یابد.
وی در پایان افزود: باید به نگهداری و درختکاری در شهر بپردازیم و تهران قدیم یعنی همان تهران ناصری را احیا کنیم، فضاهای قدیمی مرمت و به امور عمومی اختصاص داده شوند تا زندگی در شهر دارای شخصیت شده و افراد سرشان را بالا نگه دارند. به همین منظور اگر روز تهران باعث می شود به تهران بیاندیشیم بهتراست به میراث تهران بیاندیشیم و به آنها بها دهیم.
ایسنا- سپیده رشیدپورایی
