طبیعت ایران در چهار گوشه ی این سرزمین مناظری تماشایی را به نمایش گذاشته است؛ مناظری که هر یک جلوه ی خاص خود را دارد و تصویری تازه را پیش چشم شما قرار می دهد.
شرایط و اقلیم خاص در برخی مناطق، شرایط را برای رشد و نمو گونه های خاصی از گیاهان فراهم کرده و گنجینه ای ارزشمند را در ایران به وجود آورده است. پیش از این یکی از این گونه های خاص را با هم بررسی کرده و به تماشای زیبایی منحصر به فرد آن نشستیم. با هم به رویشگاه های این گیاه سفر کردیم و دانسته هایمان را در مطلب زیر با شما به اشتراک گذاشتیم:
لاله واژگون ؛ گل افسانه ای ایران
این بار به سراغ یکی دیگر از گیاهان نادر ایران می رویم. گیاهی با گل های تماشایی که چشمان بسیاری را در سراسر دنیا به خود خیره کرده است و بسیاری برای شروع رویش آن لحظه شماری می کنند.
امروز می خواهیم با یکی از ارزشمند ترین سرمایه های طبیعی ایران آشنا شویم؛ گل زیبایی که در اواخر بهار بساط خودش را در ایران پهن می کند و مدت کوتاهی را میهمان سرزمینمان می شود.
کارناوال شما را به تماشای گل سوسن چلچراغ دعوت می کند.
چرا گل سوسن چلچراغ؟
– گل سوسن چلچراغ یکی از نادرترین گل های جهان می باشد که سرزمین کهن ما را برای رویش انتخاب کرده است.
– این گل به دلیل عدم تکثیر در معرض انقراض قرار دارد و ممکن است تا چند سال آینده اثری از آن باقی نماند.
– سوسن چلچراغ نخستین گل ایرانی است ک در فهرست آثار ملی طبیعی ایران قرار دارد و بیش از چهل سال از ثبت آن می گذرد.
سوسن چلچراغ ؛ تنها گل ملی ایران
خرداد که از راه می رسد سرزمینمان ایران میزبان یکی از زیبا ترین و ارزشمند ترین مهمانان خود می شود که دست نقاش طبیعت، آن را به زیباترین شکل ممکن آراسته است. گلی زیبا و نادر از تیره ی سوسن که با نام سوسن چلچراغ ( نام علمی: Lilium ledebourii ) شناخته می شود و مدت زمان کوتاهی را در ایران می گذراند.
در حالی که بسیاری از مشتاقان طبیعت در اقصی نقاط دنیا منتظر شکفتن این گل هستند، سوسن چلچراغ به صورت طبیعی در نقاطی از ایران می روید و خاک سرزمینمان را به وجودش مزین می کند. ارزش این گیاه برای کشورمان فراتر از تصور است و به عنوان یکی از سرمایه های طبیعی ملی ایران شناخته می شود. به همین دلیل نامش به عنوان نخستین گل ملی، از سال 1355 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.
محل رویش
گل سوسن چلچراغ بسیار کمیاب است و تنها در دو نقطه از جهان که در رشته کوه البرز از فلات ایران قرار دارند، به صورت طبیعی می روید:
* لنکران – تالش – جمهوری آذربایجان
* داماش – بخش عمارلو – استان گیلان – ایران
پیش تر تعدادی از این گل در نواحی بسیار محدودی از استان‌های اردبیل و مازندران نیز مشاهده می شد اما دیگر اثری از آنها دیده نمی شود. امروزه پر تراکم ترین رویشگاه آن در در یک ناحیه ی کوچک از جنگل‌های مخروبه ی راش در اطراف داماش و در ارتفاع 1700 تا 1900 متری می باشد و حدود 2000 نمونه در آن وجود دارد. مساحت این منطقه چهار هکتار می باشد و به عنوان یک منطقه حفاظت شده شناخته می شود.
منطقه داماش ؛ تنها رویشگاه سوسن چلچراغ در ایران
تنها زیستگاه حفاظت شده ی سوسن چلچراغ در نزدیکی روستای داماش در بخش عمارلو از توابع شهرستان رودبار قرار دارد . وسعت این زیستگاه 4 هکتار است و به عنوان یک ذخیره گاه ژنتیکی برای این گیاه کمیاب محسوب می گردد.
دامنه ی ارتفاعی این زیستگاه از 1750 تا 2000 متر متغیر می باشد و متوسط دما و متوسط بارندگی سالیانه ی آن به ترتیب 10 درجه سانتی‌گراد و 450 میلی متر است. اقلیم منطقه نیمه مرطوب معتدل می‌باشد و علاوه بر سوسن چلچراغ گیاهان دیگری همچون اقطی، گرنه، بنفشه، انواع سرخس، گل قاصد، شبدر وحشی و سرخ ولیک نیز در آن می رویند.
این منطقه به طور کامل توسط سازمان حفاظت محیط زیست گیلان نگهداری و حفاظت می‌شود و جزء مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست کشور می باشد. رویشگاه سوسن چلچراغ با حصاری از سایر قسمت ها جدا شده و هرگونه بهره برداری از آن تنها با مجوز رسمی از دفتر وزارت و بازرسی سازمان محیط زیست کشور امکان پذیر است.
اهمیت و ارزش سوسن چلچراغ
گل سوسن چلچراغ به دوران چهارم زمین شناسی تعلق دارد و از لحاظ ژنتیکی یکی از نوادر طبیعی جهان به شمار می رود.
این گل اصطلاحا تکثیر گریز است و علاقه ای به ازدیاد و تولید مثل ندارد و همین امر باعث شده تا هر روز بیش از پیش در معرض انقراض قرار گیرد.
پیش از این رویش این گل در هفت نقطه پراکنده و جدا از هم دیده می شد اما امروزه به دلیل عدم توجه و عدم انجام اقدامات حفاظتی، تنها در یک نقطه باقی مانده اند و در معرض خطر جدی قرار دارند.
به منظور حفظ این گونه ارزشمند تلاش های زیادی برای تکثیر آن صورت گرفته است. در نهایت در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گل و گیاه زینتی لاهیجان این تلاش ها به ثمر نشست و گیاهان پرورشی شروع به گلدهی کردند اما گل ها 20 روز زودتر از رویشگاه طبیعی سوسن چلچراغ شکفته شدند.
امروزه برای حفاظت از این گل ارزشمند، اقداماتی صورت گرفته که عبارتند از: محصور کردن 3 هکتار از محدوده رویشگاه گیاه، احداث یک واحد حفاظتی کانکس در محل رویشگاه اثر طبیعی ملی واقع در روستای داماش، مطالعه بررسی و تحقیقی درخصوص تکثیر طبیعی گیاه، خریداری و تهیه زمین جهت احداث سرمحیط بانی، نصب تابلوهایی با مضامین محیط زیست جهت معرفی اثر طبیعی ملی سوسن چلچراغ در مسیرهای منطقه
ویژگی های سوسن چلچراغ
سوسن چلچراغ گلی واژگون به رنگ روشن می باشد که گلبرگ های آن به سمت بیرون برگشته است و به همین سبب پرچم های آن کاملا دیده می شود. بر روی گلبرگ ها ی این گل دانه های برجسته به رنگ بنفش وجود دارد که عطر خاصی را در هوا پراکنده می کنند.
ساقه ی این گل تا ارتفاع 50 تا 150سانتیمتری رشد می کند که معمولا 7 سانتیمتر آخر آن پوشیده از گل می گردد. هر ساقه ی سوسن چلچراخ حدود 4 تا 10 گل دارد اما در نمونه هایی از آن، بیش از 15 گل نیز دیده شده است.
کشف و ثبت
برای نخستین بار در سال 1354 یک گیاه‌شناس آلمانی کارل فردریش فون لدبور این گیاه را در داماش گیلان کشف کرد و در کتابی به نام فلور شرق که به بررسی پوشش گیاهی مناطق شرقی می پردازد از آن سخن گفت. در خارج از ایران به افتخار این گیاه شناس، نام این گل را لیلیوم لدربوری گذاشتند. در همان زمان بود که شورای عالی محیط زیست در خواست ثبت این گل را از دولت نمود و نام سوسن چلچراغ از سال 1355 در فهرست آثار ملی قرار گرفت.
دلیل نامگذاری
برگشتگی گلبرگ ها و بیرون زدگی پرچم این گل و همچنین متمایل بودن آن به سمت زمین تصویری همانند چلچراغ را در ذهن تداعی می کند و احتمالا دلیل استفاده از نا م سوسن چلچراغ نیز همین باشد.
از سوی دیگر مردم محلی از نورافشانی این گل در شب سخن می گویند و معتقدند که نام گل را به سبب وجود همین نورها سوسن چلچراغ گذاشته اند. علت ساطع شدن نور از این گل پرچم آن می باشد که دارای موادی موسوم به فلئورسانس است و به همین سبب قابلیت بازتابش نور را دارد.
سوسن چلچراغ را با نام سوسن سفید نیز می شناسند.
جشنواره سوسن چلچراغ
با شروع فصل گلدهی سوسن چلچراغ مراسمی با عنوان جشنواره سوسن چلچراغ در داماش برگزار می گردد. در این مراسم رویش این گل های زیبا را جشن می گیرند و با اجرای موسیقی محلی، رقص محلی و سنت های بومی از گردشگران استقبال می کنند.
زمان تماشای سوسن چلچراغ
با فرارسیدن خرداد ساقه ی سوسن چلچراغ آماده ی گل دهی می شود و با نزدیک شدن به اواسط ماه بالاخره خود را می نمایاند. این گا ها عمر زیادی ندارند و فقط تا اواسط تیر می توانند دوام بیاورند.
کجا بمونیم؟
پس از تماشای گل های سوسن چلچراغ می توانید در شهرهای اطراف اقامت کنید چرا که در روستاهای نزدیک امکانات اقامتی وجود ندارد. همچنین می توانید محل مناسبی را برای برپایی چادر مسافرتی انتخاب و کمپینگ در طبیعت را تجربه کنید. بهتر است مطالب زیر را در مورد کمپینگ مطالعه نمایید:
راهکارهای کمپینگ و اقامتی خوب در چادرهای مسافرتی
انواع کمپینگ در طبیعت
کمپینگ ؛ وحشت یا تفریح ؟
راهکارهایی برای خواب بهتر در طبیعت
ملزومات سفر
کفش مناسب پیاده روی، کلاه و عینک آفتابی، لباس گرم، بادگیر، بارانی، ظرف آب و خوراکی و میان وعده را در کوله بارتان بگنجانید و در صورت تمایل به شب مانی در طبیعت کیسه خواب یا وسایل خواب، چراغ قوه و ظروف شخصی و سایر لوازم کمپینگ را فراموش نکنید.
راه دسترسی
اگر قصد تماشای گل های زیبای سوسن چلچراغ دارید باید راه قزوین به شهر لوشان را در پیش بگیرید و وارد جاده فرعی جیرنده شوید. این جاده بسیار ناهموار و پیچ در پیچ است و از دامنه‌های خشک و کم پوشش عبور می کند. پس از طی حدود 42 کیلومتر به جیرنده می رسید و از آنجا حدود 40 کیلومتر با روستای داماش فاصله دارید. جاده ای که شما را به روستا می رساند فاقد هرگونه علائم راهنمایی است پس بهتر است یک راهنمای محلی را با خود همراه کنید و یا با پرسش از رهگذران و ماشین‌های عبوری محل رویش گل های سوسن چلچراغ را بیابید.
اطلاعات بازدید
برای ورود به منطقه ی رویش سوسن چلچراغ به همراهی نگهبان و یا مجوز ورود احتیاج دارید. همچنین به یاد داشته باشید که تخریب هر گونه گیاه در محدوده رویش این گل زیبا ممنوع است و از ریشه درآوردن هر پیاز سوسن چلچراغ حدود چهارصد هزار تومان جریمه دارد.
دیدنی های اطراف
اگر برای دیدن گل سوسن چلچراغ راهی سفر شدید می توانید بازدید از جاذبه های زیر را نیز در برنامه خود بگنجانید:
* روستای ییلاقی داماش
* دریاچه یسان
* سرو هزارساله هرزویل
دغدغه های کارناوالی
زیبایی منحصر به فرد این گل بر هیچ کس پوشیده نیست اما هیچ گونه امکانات رفاهی برای گردشگران در آن تعبیه نشده است. حتی جاده دسترسی به رویشگاه این گل در استان گیلان از کیفیت مناسبی برخوردار نمی باشد و علاوه بر این نبود امکانات اقامتی، رستوران و بسیاری تسهیلات دیگر ممکن است فرصت های بسیاری را برای کسب درآمد جوامع محلی از بین ببرد.
با وجود تمام اقدامات حفاظتی، هنوز هم پس از اتمام فصل گلدهی سوسن چلچراغ شاهد از بین رفتن بسیاری ار این گل ها هستیم. چیده شدن و لگد مال شدن این گل مرگ آن را برای همیشه رقم میزند و ایران را از این نعمت طبیعی بی نصیب می کند.
توصیه های کارناوالی
گل سوسن چلچراغ جزء ارزشمندترین سرمایه های ملی کشور می باشد پس در حفظ و مراقبت از آنها تلاش کنید.
به هیچ وجه این گل ها را از ساقه جدا نکنید و بگذارید به حیاتشان در طبیعت ادامه دهند.
با ریختن زباله چهره ی طبیعت را مخدوش نکنید.
سخن آخر
آیا تا به حال این گل زیبا را از نزدیک دیده اید؟
چه گونه های گیاهی ارزشمند دیگری را در ایران می شناسید؟
تجربیات خود را با ما در میان بگذارید…