یکی از شاخص‌های مهم در سراسر دنیا برای دسترسی بهتر مردم به خدمات دارویی و تنظیم پراکندگی جغرافیایی داروخانه‌ها، شاخص جمعیتی است که بیان می‌کند به ازای چه جمعیتی، باید یک داروخانه وجود داشته باشد.
به گزارش به نقل از همشهری ،این شاخص در کشور ما در شهرهای بزرگ و مراکز استان‌ها که بیش از یک میلیون نفر جمعیت دارند و نیز برای شهر تهران، به ازای هر 4500نفر، یک داروخانه است که نسبت متعادل و متوازنی است اما در بسیاری از موارد رعایت نمی‌شود، تاجایی که می‌بینیم گاه در یک خیابان چند داروخانه حتی در کنار هم جای گرفته‌اند ولی در خیابانی دیگر حتی یک داروخانه هم وجود ندارد. علاوه بر این به اعتقاد بسیاری از کارشناسان داروخانه‌ها این روزها بیشتر به مراکزی برای فروش لوازم آرایشی و بهداشتی تبدیل شده‌اند تا مراکز خدمات دارویی. با سیدمهدی سجادی، دبیر انجمن داروسازان ایران که معتقد است تاسیس داروخانه یک حد و سقفی دارد و نباید برابر با تعداد فارغ‌التحصیلان رشته داروسازی، یعنی سالانه 1500مورد، داروخانه در کشور تاسیس شود درباره وضعیت داروخانه‌ها در تهران و شهرستان‌ها و مشکلات آنها گفت‌وگو کرده‌ایم.
آیا تعداد داروخانه‌ها به‌خصوص در پایتخت متناسب با استانداردهای بین‌المللی است؟ چه شاخص‌هایی برای صدور مجوز داروخانه درنظر گرفته می‌شود؟
هم‌اکنون حدود 2500داروخانه در سطح استان تهران مشغول به ارائه خدمات هستند و در سطح کشور نیز حدود 11000داروخانه داریم که از نظر نسبت جمعیتی، شرایط منطقی است و کمبودی در این خصوص احساس نمی‌شود.
یعنی فاصله داروخانه‌ها برای دسترسی مردم در مناطق مختلف هم‌اکنون مناسب است؟ اگر اینگونه است، چرا ما شاهد طرح شکوائیه‌ها و گلایه‌هایی در این زمینه از سوی ساکنان برخی مناطق هستیم؟
هم‌اکنون فاصله داروخانه‌ها از یکدیگر در شهرها به‌خصوص تهران و شهرهای بزرگ از 50متر شروع می‌شود تا 200متر و این بستگی به تمرکز مراکز بهدشتی و درمانی دارد. درمناطقی که مطب‌ها، ساختمان‌های پزشکان و سایر مراکز پزشکی و درمانی متراکم‌تر هستند، حداقل فاصله یعنی 50متر رعایت می‌شود. حتی شاهد هستیم که گاهی اوقات در برخی ساختمان‌های پزشکان، در هر طبقه یک داروخانه تاسیس شده تا دسترسی مردم به داروخانه و خدمات دارویی تسریع شود.
اما باوجود صحبت‌های شما شاهدیم که در مناطقی از شهرها به‌خصوص مناطق جنوبی و حاشیه شهرهایی مانند تهران این استانداردها رعایت نشده و کمبودهایی داریم ولی در مقابل در برخی نقاط پایتخت به‌خصوص مناطق شمالی شهر شاهد رشد قارچ‌گونه داروخانه‌ها هستیم؛ چرا چنین شرایطی را می‌بینیم؟ و در برخی نقاط با کمبود روبه‌رو هستیم؟ به چه دلیل این اتفاق رخ داده است؟
تعداد داروخانه‌ها نسبت مستقیم با تعدد و تمرکز مراکز پزشکی دارد. در محله‌هایی که تمرکز مطب‌ها و مراکز بهداشتی و درمانی بیشتر است، طبیعتا توقع این است که داروخانه بیشتری هم در آن محل‌ها برای پاسخگویی به نیاز مردم راه‌اندازی شود. اما درخصوص کمبود داروخانه‌ها در سطح تهران، بعید می‌دانم کمبود چشمگیر و محسوسی در این خصوص در شهر تهران احساس شود. هم‌اکنون تعدادی از داروسازان، مجوز تاسیس داروخانه برای شهر تهران دریافت کرده‌اند و در جست‌وجوی محل مناسب برای راه‌اندازی داروخانه خود هستند و قطعا اگر برخی مناطق تهران این پتانسیل را از لحاظ جمعیتی و وجود مراکز درمانی داشته باشند، دارندگان مجوز تاسیس داروخانه، این مناطق را شناسایی کرده و داروخانه خود را آنجا تاسیس خواهند کرد. قرار نیست هرکجا نگاه بیندازیم، داروخانه وجود داشته باشد، بلکه تاسیس داروخانه، مبتنی بر یک فرایند عرضه و تقاضایی است.
شما موافق افزایش تعداد داروخانه‌ها در کشور هستید یا نه؟
بله، موافق راه‌اندازی داروخانه‌های جدید هستیم. ولی نکته اساسی این است که تاسیس داروخانه باید مبتنی بر نیاز جامعه صورت گیرد و باید تلاش کنیم که پراکندگی جغرافیایی داروخانه‌ها به‌گونه‌ای باشد که سراسر کشور را در بر بگیرد، نه اینکه داروخانه‌ها صرفا در یک منطقه متراکم شوند. البته این موضوع توسط دانشگاه‌های علوم پزشکی استان‌های مختلف رصد می‌شود و مناطقی که نیاز به داروخانه دارند، مورد توصیه و معرفی قرار می‌گیرند.
تعداد داروخانه‌ها در سال 97با چه روندی افزایش داشته است؟
تاسیس داروخانه به‌صورت مستمر وجود دارد و شاید بتوان گفت که سالانه حدود 30درصد بر تعداد داروخانه‌های موجود اضافه می‌شود. اما این نکته را هم باید درنظر گرفت که بی‌شک نمی‌تواند تاسیس داروخانه‌ها بدون ملاحظات جمعیتی صورت گیرد، چرا که مخاطرات خاص خودش را به‌دنبال خواهد داشت. به هرحال تاسیس داروخانه یک حد و سقفی دارد و نمی‌توانیم تا ابد شاهد تاسیس داروخانه‌های جدید باشیم. متأسفانه برخی‌ها فکر می‌کنند که باید برابر با تعداد فارغ التحصیلان رشته داروسازی، یعنی سالانه 1500مورد، داروخانه در کشور تاسیس شود. ظرفیت تاسیس داروخانه‌ها قطعا نمی‌تواند جوابگوی این حجم فارغ التحصیلان باشد و باید برای اشتغال فارغ التحصیلان جدید رشته داروسازی، فکر اساسی کرد و نمی‌توان کم کاری‌هایی که در این زمینه صورت گرفته را با فشار بر تاسیس داروخانه جدید، جبران کرد.
اگر تعداد داروخانه‌ها بدون محدویت افزایش پیدا کند، چه مخاطراتی می‌تواند به‌دنبال داشته باشد؟
داروخانه، در عین حال که جزو صنوف خاص محسوب می‌شود یک مؤسسه پزشکی است که خدمات دارویی در جهت تأمین سلامت مردم ارائه می‌دهد، اما نمی‌توان از این نکته غافل بود که باید هزینه‌های خود را از محل درآمدهایش تأمین کند. بنابراین باید اقتصاد خود را بچرخاند تا بتواند پاسخگوی هزینه‌هایش باشد. اما این تأمین هزینه نمی‌تواند از طریق رقابت باشد. نمی‌توان مردم را به خرید بیشتر دارو ترغیب کند. نمی‌تواند از ابزارهای محرک مصرف‌کننده برای افزایش درآمدش استفاده کند. در فروش نمی‌تواند رقابت ایجاد کند و کلا داروخانه رقابت‌پذیر نیست. بنابراین اگرتعداد داروخانه‌ها به‌صورت بی‌رویه افزایش پیدا کند و از ظرفیت خارج شود، رقابت‌های ناسالم در آن شکل می‌گیرد که می‌تواند سلامت جامعه و نظام درمانی کشور را خدشه‌دار کند. به‌طورکلی در همه جای دنیا توجه ویژه‌ای به سلامت اقتصاد داروخانه می‌شود.
هم‌اکنون به ازای هر 100 هزار نفر جمعیت، چند داروخانه و داروساز داریم؟
براساس سند چشم‌انداز 1404باید 34داروساز در 100هزار نفر جمعیت داشته باشیم که واقعیت این است که هم‌اکنون به این سطح دست پیدا کرده‌ایم. بنابراین باید در پذیرش دانشجویان جدید رشته داروسازی تجدیدنظر شود.
خیلی از جوانان فارغ‌التحصیل رشته داروسازی معتقدند برای گرفتن مجوز داروخانه مافیا وجود دارد، پاسخ شما به این موضوع چیست؟
در این خصوص مافیایی وجود ندارد. همه متقاضیان تاسیس داروخانه می‌توانند به سایت مربوطه در دانشگاه‌های علوم پزشکی یا معاونت‌های غذا و دارو مراجعه و تقاضای خودشان را ثبت کنند تا در نوبت قرار گیرند.
برخی داروسازان می‌گویند مجوز داروخانه‌ها در دست مدیران خاص است، آیا این موضوع صحت دارد؟
خیر، اینگونه نیست.
یعنی هیچ انحصاری در تاسیس داروخانه و سدی مقابل اشتغال فارغ‌التحصیلان داروسازی وجود ندارد؟
انحصاری برای تاسیس داروخانه برای داروسازان وجود ندارد که بخواهد به مثابه سد عمل کند. یک تعریف مشخص برای راه‌اندازی داروخانه وجود دارد که براساس آن عمل می‌شود. برای اینکه داروسازان بتوانند داروخانه راه‌اندازی کنند، باید امتیاز لازم را کسب کنند. هم‌اکنون تعداد افرادی که در نوبت هستند، با ظرفیت کل کشور همخوانی دارد. اما همانطور که اشاره شد پناه بردن نظام سلامت به تاسیس داروخانه نمی‌تواند راه‌حل منطقی برای موج فزاینده تقاضای کار فارغ‌التحصیلان جدید رشته داروسازی باشد. انجمن داروسازان ایران در این خصوص یک پیشنهاد مشخص و ریشه‌ای به وزارت بهداشت ارائه کرده و آن، تدوین سند توسعه اشتغال داروسازان به‌عنوان یک سند بالادستی است. اگر این اتفاق در کشور شکل بگیرد، قطعا بسیاری از مشکلات از ریشه برطرف خواهد شد.
چند درصد فارغ‌التحصیلان داروسازی هم‌اکنون جذب داروخانه‌ها می‌شوند و وضعیت بیکاری در این رشته چگونه است؟
با توجه به تعداد فارغ‌التحصیلان رشته داروسازی در کشورمان، باید اذعان کنیم حدود80درصد آنها تاکنون جذب داروخانه‌ها شده‌اند، درصورتی که این شاخص در دنیا حدود 55درصد است، چرا که در سایر کشورها مراکز تحقیقات، صنایع مختلف و نیز مراکز درمانی و بیمارستان‌ها، جایگاه‌های ویژه‌ای را برای حضور داروسازان تعریف کرده و از حضور آنها به شایستگی بهره‌برداری می‌کنند. ولی در کشور ما تصور رایج این است که داروسازان را به سمت داروخانه سوق دهند. معتقدم که در کشورمان باید درکنار طرح پزشک خانواده که تعداد پزشکان را تعریف کرد، برای داروسازان هم جایگاه ویژه و مشخصی از سوی وزارت بهداشت مدنظر قرار گیرد و این موضوع را در سند توسعه اشتغال داروسازان دیده‌ایم. متأسفانه به‌دلیل مشکلات ساختاری یا بودجه‌ای یا حاکم بودن برخی دیدگاه‌های پزشک‌محور، نقش داروسازان در نظام بهداشت و درمان کم‌رنگ دیده شده است. باید برنامه‌ای منسجم برای حضور داروسازان در مراکز درمانی تدارک دیده شود. به‌نظر می‌رسد که دولت به‌دلیل محدویت‌های بودجه‌ای، نمی‌خواهد درهای مراکز بهداشتی و درمانی دولتی را روی داروسازان باز کند. اگر این اتفاق روی دهد، قطعا فشار زیادی از تقاضای اشتغال داروسازان جوان به آن سمت هدایت می‌شود و بحث رفع محدودیت راه‌اندازی داروخانه‌ها از موضوعیت خارج خواهد شد.
آیا رفع محدودیت صدور مجوز تاسیس داروخانه به نفع مردم است یا نه؟
خدمات دارویی همانند خدمات پزشکی، سطح‌بندی دارد و اگر محدودیت‌ها برداشته شود، پراکندگی جغرافیایی که دستاورد چندین دهه تلاش گروه‌های مختلف است، از بین می‌رود. به‌طوری که ممکن است داروخانه‌ها از یک سری مناطق کمتر برخوردار کوچ کنند و در مناطق برخوردار‌تر متمرکز شوند. بنابراین با رفع محدودیت تاسیس داروخانه‌ها، مردم از لحاظ سطح دسترسی به خدمات دارویی، قطعا متضرر می‌شوند و دشواری‌های زیادی پیش روی مردم قرار می‌گیرد.
معمولا چه مناطق و شهرهایی با کمبود داروخانه روبه‌رو هستند و به چه دلیل ؟
معمولا کمبود داروخانه در مناطقی روی می‌دهد که از لحاظ اقلیمی و رفاهی در شرایط دشوارتری قرار دارند، مانند استان‌های جنوبی کشور ولی تلاش‌ها بر این مدار استوار است که پراکندگی جغرافیایی داروخانه‌ها، در سطح کشور به تناسب نیاز جمعیتی توزیع متعادلی داشته باشد.
در این بین چالش دیگری هم که وجود دارد بحث داروخانه‌های دولتی است، بسیاری از داروخانه‌داران خصوصی معتقدند امکان رقابت با دولتی‌ها وجود ندارد و این موضوع به اقتصاد داروخانه آسیب بسیاری وارد کرده است؟ آیا این شرایط در کشورهای دیگر به‌خصوص همسایه ما مانند ترکیه هم وجود دارد؟
بله بحث داروخانه‌های دولتی چالش بزرگی است، وقتی نصف بازار دارویی کشورمان دراختیار داروخانه‌های دولتی قرار دارد، منطقی نیست تعداد داروخانه‌های بخش خصوصی کشورمان را با تعداد داروخانه‌های کشوری همچون ترکیه مقایسه کنیم. قطعا اگر دولت، دست از سهم‌خواهی از بازار دارویی کشور بردارد، ظرفیت تاسیس داروخانه رشد چشمگیری خواهد کرد. ضمن اینکه توجه به این نکته هم ضروری است که بازار دارویی ایران، برخلاف ترکیه، شکل انقباضی دارد و در فضای انقباضی، نمی‌توان توقع دیگری داشت. علاوه بر این، یک موضوع بسیار مهم در این میان وجود دارد و آن، این است که تاسیس هر داروخانه جدید، برای دولت بار مالی دارد. این روزها شاهد هستیم که سازمان بیمه سلامت رغبتی برای عقد قرارداد با داروخانه‌های جدید ندارد، حال چطور می‌خواهیم از مقایسه تعداد داروخانه‌ها در ایران و ترکیه حرف بزنیم.
به ازای هر 10مطب یک داروخانه فعالیت می‌کند
کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو درباره استاندارد دسترسی به داروخانه در پایتخت می‌گوید: با حداکثر 30دقیقه پیاده‌روی در هرنقطه‌ای از پایتخت می‌توان به داروخانه دست پیدا کرد و این زمان در بسیاری از مناطق شهر هم بسیار کمتر است. هم‌اکنون یکی ازمهم‌ترین فاکتورهای تعیین‌کننده در صدور مجوز داروخانه، شاخص حدنصاب جمعیتی در هر شهر و منطقه است.
به‌طور مثال براساس آمار، تهران به‌دلیل تراکم جمعیتی بسیار بالا و مراجعه بیماران از شهرهای دور و نزدیک به پایتخت در بین شهرهای کشور بیشترین تعداد داروخانه را نسبت به جمعیتش دارد. ضمن اینکه به‌دلیل خدمات‌رسانی هر چه بهتر به بیماران و دسترسی شهروندان درحال حاضر فاصله تاسیس داروخانه از 100به 50متر کاهش یافته است.
همچنین به ازای هر 4 مطب یک داروخانه درحال حاضر فعالیت می‌کند درحالی‌که در گذشته به ازای هر 10مطب یک داروخانه فعالیت می‌کرد و همه این اقدامات در راستای خدمت‌رسانی هر چه بهتر و بیشتر به مردم و به‌خصوص بیماران است. به‌صورت کلی تعداد داروخانه‌ها در هر منطقه و شهر بستگی مستقیم به تعداد مطب‌ها دارد.
