خط فقر از نگاه آمار؛ آیا روش‌های حمایتی کارساز است؟

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایرنا، در سیاست های کلان کشور همواره تاکید بر مقوله فقرزدایی شده است زیرا گسترش آن علاوه براینکه بیانگر بروز مشکلات جدی در عرصه اقتصادی است بلکه بستری برای ناهنجاری های اجتماعی مهیا می کند.
گزارش امروز(دوشنبه) مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی ایران دراین زمینه نشان می دهد، خط فقر در ایران گسترده تر شده و افراد بیشتری را مشمول می شود. 
در این گزارش منظور از فقر، فقر مطلق اعلام شده است. «فقر مطلق را می توان ناتوانی در کسب حداقل استاندارد زندگی تعریف کرد. در مطالعات مربوط به این نوع فقر به موضوع تأمین حداقل نیازهای اساسی پرداخته می شود، بنابراین در برخی از کشورهای پیشرفته حتی ممکن است فقیر مطلق وجود نداشته باشد، اما در کشورهایی که دچار فقر مطلق اند، یعنی بخشی از جامعه هنوز امکان دستیابی به حداقل های زندگی را ندارند.
طبق گزارش این مرکز، در سال 1393 هر فردی که 500 هزار تومان در ماه درآمد داشت مشمول خط فقر قرار می گرفت اما این رقم در سال 1395 به ازای هر نفر به 770 هزار تومان رسیده است.
«نتایج حاصل از محاسبه خط فقر در مناطق شهری در سال 1395 نشان می‌دهد خوشه شامل شهرستان تهران با خط فقر سرانه معادل ماهیانه حدود 770 هزار تومان، دارای نرخ فقر حدود 12 درصد است.»

** خط فقر در شهرها
براساس این گزارش، بالاترین خط فقر ماهیانه برای شهرستان تهران در سال 1395 برای یک خانوار چهار نفره 2 میلیون و76 هزار تومان محاسبه شده و برای تابستان امسال این میزان به حدود 2 میلیون و 728 هزار تومان برآورد شده است. 
نکته قابل توجه آنکه خط فقر تهران فقط در تابستان 97 نسبت به بهار امسال حدود 300 هزار تومان برای یک خانوار چهار نفره افزایش داشته است.
برآورد خط فقر در تابستان 97 نشان از کاهش قابل توجه قدرت خرید خانوار دارد. درحالی که در بهترین حالت درآمدهای خانوار در تابستان امسال نسبت به بهار، ثابت مانده است؛ خط فقر مطلق برای یک خانوار چهار نفره در شهرستان تهران، 300 هزار تومان افزایش یافته است. این رقم برای فقرا رقم قابل ملاحظه ای است و لزوم توجه به سیاست های حمایتی را می رساند. 
در این زمینه باید توجه داشت که هماهنگ و یکپارچه سازی سیاست های حمایتی که توسط نهادهای مختلف اتخاذ می شود و همچنین هدفمندی این سیاست ها در شناسایی گروه های نیازمند از اهمیت زیادی برخوردار است.
در این گزارش، براساس خوشه‌ای بندی شهرهای پرجمعیت کشور، خط فقر سرانه معادل ماهیانه حدود 500 هزار تومان و نرخ فقر حدود 14.5 درصد است. دو خوشه دیگر (شامل مناطق شهری سایر استان‌ها که براساس بُردار قیمت به دو گروه تقسیم شدند) با خط فقر سرانه معادل ماهیانه حدود 360 و 410 هزار تومان، دارای نرخ فقر حدود 15.4 درصد هستند. 
نرخ فقر کل در مناطق شهری نیز 14.9 درصد برآورد شده است.

** خط فقر در روستاها
خط فقر در مناطق روستایی اختلاف معناداری با مناطق شهری دارد. بیشترین خط فقر برای مناطق روستایی تهران و البرز به دست آمده که برای تابستان امسال، یک میلیون و 578 هزار تومان برآورد شده است. خوشه شامل مناطق روستایی استان‌های تهران و البرز با خط فقر سرانه معادل ماهیانه حدود 430 هزار تومان و نرخ فقر حدود 14.5 درصد بیشترین فقرا را در خود جای داده است. 
بعد از آن مناطق روستایی زنجان، کرمانشاه، اصفهان، قم و قزوین(با اختلاف قابل توجه) 539 هزار تومان برای خانوار چهار نفره قرار دارند. نکته قابل توجه در خصوص مقایسه خط فقر روستایی و شهری آن است که در تابستان امسال خط فقر روستایی در همه خوشه ها نسبت به مدت مشابه پارسال، رشد بیشتری را نسبت به خط فقر شهری داشته است.
در نتایج حاصل از تعیین خط فقر در مناطق روستایی (گزارش مرکز پژوهش) نشان می‌دهد که خوشه شامل استان‌های سیستان و بلوچستان، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد با خط فقر سرانه معادل ماهیانه حدود 200 هزار تومان (کم‌ترین مقدار خط فقر در خوشه‌های روستایی)، نرخ فقری حدود 13.5 درصد دارند. 
در مجموع، نرخ فقر کل در مناطق روستایی نیز 11.6 درصد برآورد شده است.

** رشد خط فقر 
براساس این گزارش، منظور از نرخ رشد خط فقر، رشد در سال های بعد نسبت به بازه زمانی مشابه سال گذشته است که هزینه سبد خط فقر با استفاده از شاخص قیمتها به روزرسانی شده است. 
خط فقر در بهار امسال نسبت به بهار پارسال در مناطق مختلف کشور بین حدود 9 تا 11 درصد رشد داشته و این رشد برای تابستان امسال نسبت به تابستان سال گذشته به حدود بین 22 تا 25
درصد رسیده است.
با توجه به رشد قابل توجه شاخص قیمت مصرف کننده در تابستان 97 و همچنین ادامه رشد آن در پاییز، انتظار می رود خط فقر در پایان امسال نسبت به سال 1395 افزایش قابل ملاحظه ای پیدا کند. مهمترین دلایل این موضوع را می توان در رشد بیشتر شاخص قیمت گروه های خوراکی نسبت به سایر گروه ها در سال 1397 دانست.

** سیاست های اجرا شده در حمایت از فقرا
نگاهی به خط فقر محاسبه شده در سال های مختلف نشان می دهد که خط فقر در نقاط مختلف کشور تفاوت زیادی با یکدیگر دارد؛ ازاین رو سیاست های حمایتی از فقرا نیز باید متناسب با شرایط هر
منطقه در نظر گرفته شود. این سیاست های حمایتی به خصوص در شرایط اخیر از اهمیت بسزایی برخوردار است. 
براساس گزارش مرکز پژوهش ها، سیاست های حمایتی به کار گرفته شده در این زمینه باید هدفمند باشند. اکنون سیاست های حمایتی متعددی مطرح می شود؛ برای نمونه در سبد حمایتی تعیین شده دولت، خانوارهایی که درآمدهای ماهیانه آنها کمتر از سه میلیون تومان است مورد حمایت قرار گرفته اند. با توجه به متفاوت بودن و پراکندگی رقم خط فقر در کل کشور، تغییر شیوه حمایتی از این قشر یک ضرورت است. به طور نمونه در شهرستان تهران خط فقر حدود 3.5 برابر خط فقر در نقاط روستایی استانها قرار دارد. این موضوع نشان می دهد که یک سیاست حمایتی یکسان نباید در کل مناطق کشور به اجرا گذاشته شود.
با توجه به پراکندگی قابل توجه خط فقر در نقاط مختلف کشور، دستمزدها نیز باید در مناطق مختلف متفاوت باشد. به طوری که افزایش قابل توجه حداقل دستمزد در مناطقی که خط فقر پایین تری دارد ممکن است به علت تحمیل هزینه اضافی به کارفرما، موجبات اخراج کارگران را فراهم کرده و فقر بیشتری را به همراه داشته باشد.

** راهکارهای پیشنهادی
با توجه به شرایط اقتصادی این روزها و افزایش قیمت ها، بدون تردید سطح رفاه عمومی در جامعه کاهش یافته است. در این باره سه تن از اعضای شورای عالی کار که نمایندگان بخش کارگری و کارفرمایی در شورای عالی کار هستند با تشریح برنامه های اجرا شده برای مقابله با فقرزدایی و میزان موفقیت آنها، راهکارهایی برای مقابله با فقر ارائه کرده اند.
به گفته عضو شورای عالی کار، همه سیاست های کلانی که در دو دهه اخیر اتخاذ شده به توسعه فقر دامن زده است.
علی خدایی اظهارداشت: برای عبور از افزایش فقر باید قدرت خرید مردم افزایش یافته و فرصت های شغلی بیشتری ایجاد شود.
«متاسفانه سیاست هایی که در دو دهه اخیر اتخاذ شده در راستای توسعه فقر بوده نه مقابله با این پدیده منفی زیرا تنها راهکاری که اجرا شده اعانه دادن به مردم است.»
عضو شورای عالی کار که از مخالفان توزیع سبدهای حمایتی است، تصریح کرد: «هر زمان که مردم به دلیل معضلات اقتصادی با کاهش قدرت خرید مواجه شده اند بلافاصله مسئولان از شیوه توزیع اعانه در قالب سبدهای کالایی استفاده کرده اند در حالی که این امر به زیان مردم و اقتصاد است.»
خدایی تصریح کرد: اشتغالزایی بهترین راهکار برای مقابله با فقرزدایی است و برای حمایت از فرصت های شغلی موجود و خلق مشاغل جدید باید بازاری پررونق با مردمی که قدرت خرید کافی دارند، داشته باشیم و این درحالیست که مسئولان ما فقط به سیاست های توزیع اعانه باور داشته و آن را اجرایی می کنند.

** با شعار نمی توان به جنگ فقر رفت
رییس اتحادیه کارگران قراردادی و پیمانی نیز براین باور است که با شعار نمی توان به جنگ فقر رفت.
فتح الله بیات اظهارداشت: تاکنون صحبت های متعددی درباره ضرورت فقرزدایی از زبان مقام ها شنیده ایم اما برای تحقق آن اقدام موثری صورت نگرفته است.
وی افزود: برای مقابله با فقر باید نسبت به ایجاد فرصت های شغلی جدید اقدام کرد اما برای این امر نیاز به جذب سرمایه های جدید داخلی و خارجی داریم.
رئیس اتحادیه کارگران قراردادی و پیمانی با تاکید بر ضرورت حفظ مشاغل موجود تصریح کرد: باید از واحدهای تولیدی کشور که در شرایط فعلی به دلیل نبود نقدینگی « نیم شیفت» کارمی کنند نیز حمایت هایی انجام شود تا بدین ترتیب افراد متوسط جامعه نیز به دلیل از دست رفتن فرصت های شغلی به فقرا نپیوندند.
وی خاطرنشان ساخت: تا زمانی که اقتصاد ما با رکود، تورم و تحریم مواجه است مشکلات جدی را تجربه خواهیم کرد.
بیات اظهارداشت: در چنین شرایطی برای جلوگیری از گسترش فقر لازم است تمهیدات جدی برای افزایش اشتغالزایی داشته باشیم.

** دولت و مجلس به کمک کارگران و کارفرمایان بیایند
یکی دیگر از اعضای شورای عالی کار نیز درباره ضرورت مقابله با فقر و راهکارهای آن گفت: بهترین راهکار برای مقابله با فقر، ایجاد فرصت شغلی جدید و حفظ مشاغل موجود است اما این اصل مهم برای فقرزدایی در کشور رعایت نمی شود.
اصغر آهنی ها اظهارداشت: زمانی که مشاغل جدید ایجاد شود به طور طبیعی با ایجاد ثروت و حل معضلات اقتصادی کشور مواجه هستیم.
وی افزود: برای اشتغالزایی باید فضای کسب و کار را با حذف قوانین مزاحم تسهیل کنیم که ضرورت دارد در این عرصه دولت و مجلس اقدامات جدی انجام دهند.
آهنی ها تصریح کرد: کارگران و کارفرمایان همراهی های لازم را برای حفظ مشاغل موجود را انجام داده اند و اکنون نوبت دولت است که با حذف آیین نامه های دست و پاگیر به کمک کارگران و کارفرمایان بیاید.