با توجه به روند رو به رشد جمعیت جهان، تامین امنیت غذایی برای همگان که به معنای دسترسی به غذای کافی و با کیفیت مناسب است، اساسی ترین چالش جوامع بشری طی سال های اخیر بوده است. مشکلات متعددی نظیر اضمحلال کمی و کیفی منابع طبیعی اساسی مورد نیاز برای تولید پایدار محصولات کشاورزی، آینده ای غامض تر را تداعی می‌کند. آب یکی از مهمترین نهاده های مصرفی در بخش کشاورزی است. میزان تقاضای آن در طول قرن گذشته افزایش قابل توجهی داشته است. مجموع مصرف سالیانه آب در بخش های کشاورزی، صنعت و شرب در ابتدای قرن بیستم، کمتر از 600 کیلومتر مکعب بوده که در اواسط قرن به 1350 کیلومتر مکعب رسیده و در ابتدای قرن بیست و یکم از 3800 کیلومتر مکعب فراتر رفته است. در این میان، بخش کشاورزی نزدیک به 70 درصد آب شیرین دنیا را مصرف می کند.
در سال های 2000 تا 2010، ایران جزو بیست کشور جهان لقب گرفت که بیشترین مقدار منابع آب شیرین (بیش از 90 درصد) خود را در بخش کشاورزی مصرف کردند. کل مصرف آب کشور حدود 93 هزار و 300 میلیون مترمکعب در سال با سرانه انسانی حدود 1306 مترمکعب در سال است. آمارها حاکی از آن است که بخش های کشاورزی، صنعت و شهری به ترتیب 92.2، 1.2 و 6.6 درصد آب کشور را مصرف می کنند.
افزایش جمعیت و روند رو به رشد توسعه، سبب افزایش رقابت بخش های مختلف بر سر منابع محدود آب شده است. برای کاهش تضادها بین بخش های مختلف و بهره برداری بهینه از این منابع محدود، راهکارهای متعددی در سطوح تحقیقاتی و عملی در سراسر جهان به کار گرفته شده است.
استفاده از شاخص هایی مانند آب مجازی و ردپای آب طی سال های اخیر، مورد توجه بسیاری از محققان مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی سراسر جهان قرار گرفته است. این شاخص ها از منظرهای مختلفی، میزان آب مصرفی را آشکار می سازند. با وجود اقبال قابل توجه محققان، به نظر می‌رسد خلاهای زیادی در استفاده عملی از آنها برای بهبود مدیریت آب، بویژه آب کشاورزی، در سطح ملی و جهانی وجود دارد.
یکی از اساسی ترین چالش های موجود، پایین بودن قابلیت درک آنها توسط کشاورزان در مقایسه با پارامترهایی نظیر میزان تولید محصول است. علاوه بر این، محرک های لازم برای عملی کردن نتایج آنها توسط کشاورزان وجود ندارد. راهکارهای حاصله از کاربرد این شاخص ها، عموما مستلزم تغییراتی در مدیریت آب و زمین است که این مهم، ممکن است مشکلات اقتصادی و اجتماعی خاصی را در پی داشته باشد.
زارعان تنها در صورتی به نتایج مبتنی بر مفاهیم آب مجازی و ردپای آب اعتماد می کنند که دولت بتواند نتایج مثبت ملموسی از کاربرد این شاخص ها به آنها ارائه دهد یا راه حل مناسبی به عنوان درآمد جایگزین پیش بینی کند.
ناگفته پیداست که در صورت نادیده انگاشتن تنوع فرهنگی و پیچیدگی مسائل اجتماعی در ارائه راهکارهای جایگزین، هر نوع تلاشی در این راستا هرچند با صرف هزینه زیاد، به شکست خواهد انجامید.
به گزارش ایرنا، به آبی که در مراحل مختلف تولید یک کالا استفاده می شود، آب مجازی یا غیرمستقیم می گویند. برای تجارت آب مجازی باید کالاها و محصولات کشاورزی را تولید کنیم که آب کمتری نیاز داشته و در مقابل کالاهایی وارد کنیم که برای تولید، به آب بیشتری نیاز دارند.
نخستین همایش بین المللی آب مجازی نهم و دهم اردیبهشت ماه با مشارکت وزارت نیرو، وزارت امور خارجه، وزارت جهاد کشاورزی و اتاق بازرگانی ایران و همکاری اعضای هیات علمی دانشگاه های مختلف کشور به میزبانی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران برگزار شد.
-------------------------------
** عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری