برای نقد و بررسی نزدیک به واقعیت یک اثر به عواملی فراتر از اصل اثر  احتیاج است که در اینجا آن را زمینه می نامیم. زمینه ممکن است شامل  رویدادهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی همزمان یا گذشته های مرتبط با اثر باشد.  همچنین زمینه می تواند عقاید و احساسات و نگرش صاحب اثر به مسائل پیرامونی  و انتخاب رمزگان برای انتقال مفاهیم را در برگیرد. بدین ترتیب نقد یک اثر  بدون در نظر گرفتن زمینه های پیدایش آن اثر نمی تواند یک نقد و تحلیل کامل  باشد.

فیلم "اخراجی ها" ساخته مسعود ده نمکی پرفروش ترین فیلم تاریخ سینمای  ایران با حدود دو و نیم الی سه میلیون مخاطب می باشد و این پدیده ای واقعی و  غیرقابل انکار است. با گذشت نزدیک به دو سال از اکران قسمت دوم "اخراجی  ها" شاید هنوز شرایط تاریخی برای بررسی تمامی زمینه های این اثر فراهم  نباشد. اما به مناسبت ساخت سومین قسمت "اخراجی ها" یادآوری نکاتی در مورد  دو قسمت اول و دوم لازم به نظر می رسد. این دو فیلم در سال های 86 و 87  ساخته شده است و از فیلتر مدیریت های اجرایی و فرهنگی این دوران گذشته و در  همین دوره نیز با حمایت های وسیع به اکران درآمده است بنابراین می توان  نتیجه گرفت که این دو قسمت مورد تایید و حمایت متولیان امور فرهنگی و رسانه  ای بوده است. فیلمساز، نیز مانند فیلم مورد تایید و تشویق های فراوان  قرارگرفته و حتی به ساخت یک سریال در صدا و سیما اقدام نموده که آن هم مورد  قدردانی وتشویق قرار گرفت. از عوامل حمایتی فوق که نقش موثری نیز در فروش  داشته که بگذریم خود اثر بسیار جالب و بحث انگیز است.

"اخراجی ها" ترکیبی از فیلم هایی با مضامین ارزشی، جنگی، کمدی، جاهلی،  لمپنی و عوام پسند است.موضوع اصلی فیلم جنگ و افرادی است که برخی داوطلبانه  و برخی از روی اجبار و ناخواسته به این معرکه وارد می شوند و سپس در قسمت  دوم به اسارت درمی آیند. در فیلم یکی دو تیپ، نقش دانای کل را ایفا می کنند  که مسئولیت دیالوگ های ارزشی در مقابل تیپ های کم اطلاع و عجول که همانا  برخی از فرماندهان جنگ بوده و تیپ دیگری که نقش ریاکار و مزور را بازی می  کند را به عهده دارند. از سوی دیگر فیلم دارای یک شخصیت است که نقش قهرمان  را دارد او همان لات جوانمرد است و چند نفر از لمپن ها، دزدهای با شرف و  مافنگی ها، نوچه های او هستند که نقش های کمیک ولودگی ها به آنها واگذار  شده است. تعدد بازیگران با نقش ها و دیالوگ ها و کنش ها و واکنش های متضاد  باعث شده است مخاطبان با خاستگاه های مختلف، نظرگاه های خود را در آن  بیابند. برخی دیگر نیز ماهیتا فیلم را نوعی استحاله فیلمساز پنداشته و از  این دیدگاه مشتاقانه فیلم را تماشا کرده اند.

در تأیید این مطالب کافی است به یادداشت هایی که طی این مدت چه مخالف و  چه موافق در رسانه ها منتشر شده است، مراجعه شود. برخی با نظر موافق نقل به  مضمون چنین نگاشته اند: این فیلم توانسته است ارزش های انقلابی و اسلامی  حاکم بر جبهه های جنگ و اسارتگاه ها را به تصویر کشیده و نشان دهد که چگونه  از یک لات یک قهرمان ساخته می شود و او را تا مرزهای ایثار و شهادت پیش می  برد. برخی دیگر این فیلم را تحریف تاریخ دفاع مقدس و توهینی به رزمندگان و  آزادگان دانسته و آن را عبور از خط قرمزهای مقدسات می شمارند، دیالوگ های  ارزشی را شعارهایی بیش نمی انگارند و استفاده از این تیپ ها را نه تنها  بزرگداشت نقش توده های مردمی در دفاع مقدس نمی دانند بلکه هجویه ای بر آن  همه ایثار و فداکاری می پندارند. از سویی عده زیادی بازی های کمدین ها را  عالی ارزیابی کرده اند و شادترین لحظات خود را بعد از مدت ها تماشای این  فیلم کمدی-جنگی نامیده اند و عده ای دیگر این فیلم را عوامانه و کم ارزش،  ارزیابی می کنند و اکثر مؤلفه های فیلمفارسی را در آن یافته و آن را نوعی  ارتجاع و عقب گرد می دانند. اما نگارنده در این مورد آخر، معتقد است این  مطلب نشانگر آن است که الگوهایی که از گذشته های دور امتحان پس داده و موفق  بوده اند همچنان بار اقتصادی سینما را بدوش می کشند و اگر همچنان سبک های  دیگر سینما مورد توجه و حمایت قرار نگیرند تنها همین نوع از فیلم ها پرده  نقره ای را روشن خواهند نمود و اکثر صندلی های سینما نیز توسط همین مخاطبان  اشغال خواهد شد وبدین ترتیب هیچ تغییری در ذائقه مخاطبان ایجاد نخواهد شد .

به هر حال فیلمساز چه هوشیارانه و چه غریزی و یا از روی صداقت و  اعتقادات قلبی توانسته است با چنین ترکیبی، اقشار مختلفی با برداشت های  کاملا متفاوت را به سینما بکشاند

آنچه شاید کمتر به آن پرداخته شده است علت حضور این قشر خاص از توده های  عامی در فیلم می باشد که ناشی از اعتقادات فیلمساز و حامیان آن است چرا  که، نادیده گرفتن نخبگان و عوام گرایی، دو روی سکه ای است که ساخت این گونه  فیلم ها را امکان پذیر کرده است.بر کسی پوشیده نیست که حضور نخبگان در  تمامی عرصه ها از جمله جنگ از مهمترین عوامل پایداری مردم و شکست دشمنانشان  به شمار می آید.

فیلمساز علاوه بر جبهه، در سیاست نیز دستی بر آتش داشته است و همین امر  انگیزه ای برای ساخت "اخراجی های 3" شده است.نگارنده مشتاقانه منتظر اکران  این فیلم است تا بداند کاراکترهای مورد علاقه فیلمساز، بعد از مبارزه در  جبهه های جنگ و بازگشت از اسارت چگونه سرنوشت صحنه های سیاسی را رقم خواهند  زد.