سهمیه بندی بنزین امری اجتناب ناپذیر اما ناکافی

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، طبق نظر کارشناسان اقتصادی بنزین همواره به عنوان کالایی بسیار تأثیر گذار در اقتصاد کشور مطرح بوده است. قیمت بنزین، چه زمانی که بخش قابل توجه نیاز کشور را از طریق واردات تأمین می کردیم و چه اکنون که به نوعی خودکفایی رسیده ایم به یک مساله بدل شده است که باید برای آن چاره ای اندیشید.
از یک طرف دولت بنزین را بسیار پایین تر از هزینه تمام شده آن به فروش می رساند و از این بابت یارانه پنهان قابل توجهی به مصرف کنندگان پرداخت می کند. از طرف دیگر میزان مصرف بسیار بالا بوده و افزایش بی رویه آن به معنای فشار بیشتر بر دولت برای تولید بیشتر و در صورت عدم امکان افزایش تولید واردات بنزین است. علاوه بر همه اینها، تورم و کاهش ارزش پول ملی فاصله قیمت بنزین داخلی با قیمت فوب خلیج فارس را به طرز قابل توجهی افزایش داده و این مسئله انگیزه قاچاق میلیون ها لیتر بنزین از مرزهای کشور به کشورهای همسایه را باعث شده است.
با این تفاسیر صحبت کردن از عدم تغییر قیمت و یا عدم سهمیه بندی بنزین امری معقول به نظر نمی رسد. به همین خاطر بنابر گزارش رسانه ها و به گفته رئیس مجلس شورای اسلامی روز در جلسه سران قوا بحثی در این خصوص شده و بنا است سهمیه بندی به نحوی انجام شود که هم قانون رعایت شود و هم به مردم فشاری نیاید. قانون به این مساله مجوز داده است تا با شرایطی انجام شود.

** سهمیه بندی، تکرار تجربه پیشین
بنابر این به گفته تحلیلگران اقتصادی به نظر می رسد. سهمیه بندی بنزین امری قطعی است و گریزی از آن نیست. پیشتر و در دولت های قبل نیز صورت گرفته است، در تیر ماه 1386 هر لیتر بنزین سهمیه‌ای با نرخ 100 تومان و هر لیتر بنزین آزاد نیز با قیمت 400 تومان عرضه شد. سپس در 28 آذر 1389 با اجرای هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران افزایش دوباره ی قیمت بنزین رخ داد. در آن زمان و هر لیتر بنزین سهمیه‌ای به 400 تومان و بنزین آزاد هم به 700 تومان رسید. در دولت یازدهم در سال 1393 با اجرای مرحله دوم هدفمندسازی یارانه‌ها هر لیتر بنزین سهمیه‌ای به 700 تومان و هر لیتر بنزین آزاد به 1,000 تومان رسید. در نهایت با تک نرخی شدن بنزین در سال 1394 به قیمت 1,000 تومان کنونی افزایش یافت.

** سهمیه بندی و اثر آن بر نرخ تورم
فارغ از جایگاه واقعی بنزین در اقتصاد و اینکه افزایش قیمت آن، در کنار سایر عوامل به چه میزان می تواند نرخ تورم را بالا ببرد، اثرات روانی و کاذب این موضوع در افزایش تورم از اهمیت زیادی برخوردار است. به لحاظ روانی مردم فکر می کنند که قیمت همه کالاهای موجود در کشور به سهمیه بندی و افزایش قیمت بنزین وابسته است. لذا در صورت افزایش قیمت آن ممکن است قیمت خیلی از اجناس و کالاها در بازار افزایش پیدا کند.
به اعتقاد برخی اقتصاددانان در شرایط کنونی اهرم‌های تورمی زیادی در اقتصاد کشور وجود دارد که در مقایسه با بنزین اثرات قابل توجه تری را بر سطح عمومی قیمت ها دارند. برای مثال یکی از مهمترین عوامل افزایش نرخ تورم، بالا رفتن میزان نقدینگی است که با توجه به تزریق ماهانه یارانه ها و مواردی از این دست، هر روز هم فشار آن بیشتر می‌شود. در حال حاضر و بنابر گزارش مرکز آمار نرخ تورم نقطه به نقطه در فروردین ماه 51.4 درصد است. طبق گفته کارشناسان، این مساله نشان می‌دهد اقتصاد ایران در شرایط فعلی هم به تورم بالایی دچار شده است و اتفاقاً سهمیه‌بندی بنزین می‌تواند راهکاری برای کنترل تورم در این شرایط باشد و چه بسا انجام ندادن آن تورم بیشتری را در پی داشته باشد.

** سهمیه بندی و کاهش مصرف بنزین
طبق آمار اعلام شده از سوی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، در سال 1397 میانگین مصرف بنزین روزانه ٨٧ میلیون لیتر و میانگین تولید در بهمن ماه سال 1397، روزانه ١٠٣ میلیون لیتر بوده است‌ که این ارقام به گفته مسوولین نشان‌دهنده فاصله مطلوب تولید و مصرف بوده و می توانست به پایداری تولید و ذخیره‌سازی بنزین در کشور منجر شود.
با این وجود آمار و ارقام مصرف در سال جدید نشان از روند افزایشی آن دارد. بر اساس آمار موجود، مصرف بنزین کشور در فروردین ماه سال 98 به 91.2 میلیون لیتر رسید که این میزان در مدت مشابه سال گذشته (فروردین 97) 87.1 میلیون لیتر بوده است. بنابر این، چنانچه این روند افزایشی ادامه پیدا کند ممکن است میزان مصرف از مقدار تولید پیشی بگیرد. در این صورت تأمین مازاد بر تولید داخلی به معنای خروج ارز بیشتر از کشور بوده و در نتیجه هزینه ای اضافی خواهد بود بر دوش بودجه سال جاری و شاید هم وقوع کسری بودجه.

** سهمیه بندی راهی برای جلوگیری از قاچاق
در حال حاضر تفاوت قابل ملاحظه قیمت بنزین با فوب خلیج فارس، آمار قاچاق بنزین را به شدت افزایش داده است. در واقع، طبق نظر کارشناسان نوسانات نرخ ارز در ایران باعث شد تفاوت نرخ بنزین در ایران نسبت به کشورهای همسایه دچار تغییرات محسوسی شده و به همین خاطر قاچاقچیان انگیزه های لازم برای قاچاق سوخت را پیدا کردند.
به گزارش رسانه ها و بر اساس گفته های مسوولین حجم زیادی سوخت بنزین و غیره روزانه از مرزهای کشور به صورت قاچاق خارج می شود. در این رابطه آمار و ارقام متفاوتی اعلام شده است. برای مثال. اواخر آبان ماه سال گذشته معاون پیشگیری ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز گفت: در سه ماه اخیر روزانه 10 تا 13 میلیون لیتر سوخت کشور، قاچاق شده است.
قاچاق سوخت یعنی تقدیم یارانه پنهان به همسایگان. جلوگیری از این کار به دو شیوه میسر است. یا قیمت سوخت با قیمت کشورهای همسایه برابر شود که در حال حاضر این امکان وجود ندارد. راه دوم سهمیه بندی و دو نرخی کردن آن است.
کارشناسان معتقدند که سهمیه بندی راه مناسبی برای کاهش مصرف و شاید هم کاهش قاچاق باشد. اما دو نرخی کردن ممکن است خیلی اثری روی قاچاق نگذارد. زیرا نرخ آزاد بنزین در حالت سهمیه بندی نیز تفاوت قابل ملاحظه ای با قیمت آن در کشورهای همسایه خواهد داشت. زیرا نمی توان با توجه به تأثیری که افزایش نرخ سوخت آزاد بر قیمت ها خواهد داشت قیمت آن را به فوب خلیج فارس نزدیک کرد.
بنابر این، درصورتی که بنزین، چنانچه گفته شده با نرخ 1000 توام برای بنزین سهمیه ای و 2500 تومان برای بنزین آزاد نرخ گذاری شود باز هم انگیزه برای قاچاق باقی خواهد ماند. چاره کار در تقویت شاخص های اقتصادی و افزایش ارزش پول ملی نهفته است.
پژوهشم**س-م**1552