تخم لاک پشت‌های ایرانی شناسنامه عربی می‌گیرند!

به گزارش خبرنگار حوزه محیط زیست گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان؛ لاک پشت های دریایی موجوداتی با جثه ای بزرگ و با قدمت 275 میلیون ساله هستند که از عصر دایناسورها تاکنون زندگی می کنند. آن‌ها با مهاجرت های طولانی در اکثر سواحل اقیانوس ها و دریاها شنا می کنند. 5 گونه لاک پشت دریایی سبز،  عقابی، سرخ،  زیتونی و چرمی در آب‌های خلیج فارس زندگی می کنند.

لاک پشت ها حیواناتی خونسرد هستند، یعنی توانایی کنترل دمای بدن خود را ندارند و بر خلاف جانداران خونگرم که با انرژی آزاد شده از متابولیسم غذای مصرفی، خود را گرم می‌کنند، برای گرم نگه داشتن دمای بدن خود نیازمند گرمای حاصل از نور خورشید و یا گرمای آب هستند.

آن‌ها می توانند بسیار عمر کنند، پیرترین لاک پشت یافته شده، در جزایر سیشل بیش از 150 سال عمر داشته است.

حدود 250 گونه مختلف از لاک پشت ها و سنگ پشت ها در سرتاسر دنیا وجود دارند. آن‌ها در زیستگاه های مختلف، از اقیانوس گرفته تا صحراها، زندگی می کنند. اما در مکان هایی با آب و هوای سرد قادر به زندگی نیستند.

فصل تخم ریزی لاک پشت ها در سواحل خلیج فارس آغاز شده است و فعالان محیط زیست برای حفاظت از تخم لاک پشت ها دست به کار شده اند. 

گروهی از مردم بر این باورند که تخم لاک پشت ها سرشار از ویتامین است و در فصل تخم ریزی به سواحل هجوم می برند و تخم لاک پشت‌ها را جمع می کنند؛ تخم هایی که ساعاتی بعد نیمرو می شوند.

اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط زیست (IUCN) اصلی ترین مرجع در جهان برای بررسی وضعیت بقای جانوران است. این اتحادیه فهرستی از وضعیت گونه های در خطر توسط گروه ها و کشورها منتشر می کند که برآوردی از وضعیت انقراض این گونه ها در یک منطقه خاص را نشان می دهد. لاک پشت های پوزه عقابی قشم نیز در این فهرست و در شمار گونه های در معرض انقراض قرار گرفته اند و تنها معدودی از آن ها باقی مانده است.

لاک‌پشت پوزه عقابی به طور گسترده‌ای برای استفاده از گوشت در کشورهایی مانند چین و ژاپن صید می‌شود، استفاده از لاک آن برای ساخت وسایل تزئینی سابقه طولانی دارد و در برخی مناطق از جمله ایران هم تخم‌های این خزنده را از  شن بیرون کشیده و می‌خورند. البته در کشورهای عضو معاهده تجارت بین‌المللی گونه‌های در معرض خطر شکار و خرید و فروش این لاک‌پشت و محصولات به دست آمده از آن ممنوع است.

طول لاک‌پشت پوزه عقابی ِ بالغ بر یک متر و وزن میانگین آن حدود 80 کیلوگرم است.

تخم‌ها و نوزادان این لاک‌پشت منبع غذایی غنی برای انواع گوناگونی از گوشتخواران، پرندگان، خزندگان، ماهی‌ها و حتی حشرات و ویروس‌ها است. اما با گذر زمان و بزرگتر  شدن بچه لاک‌پشت‌ها آمار مرگ و میر رو به کاهش گذاشته تا جایی که در سنین بزرگسالی تنها کوسه قادر به شکار این لاک‌پشت است.

وزن تخم لاک پشت‌های پوزه عقابی 26 تا 31 گرم، قطر آن حدود 43 میلی‌متر و حجم تخم‌ها نیز حدود 25 تا 30 سانتی‌متر مکعب است. تخم‌گذاری این لاک پشت هر 2 تا 3 سال یک بار در دو مرحله به فاصله دو هفته تکرار می‌شود و در هر مرحله لاک‌پشت مادر 40 تا 150 تخم می‌گذارد. لاک‌پشت‌های ماده به احتمال بسیار زیاد همیشه برای تخم‌گذاری به زادگاه خود باز می‌گردند. این حیوان در سن بالای 30 بالغ می‌شود و تصور می‌رود عمر آن حدود 30 تا 40 سال باشد.

لاک‌پشت پوزه عقابی یکی از 4 لاک‌پشت دریایی است که در خلیج فارس مشاهده شده و یکی از دوگونه لاک‌پشت دریایی است که در سواحل ایران تخم‌گذاری می‌کند. بیشترین زادآوری لاک‌پشت‌های دریایی در ایران به این گونه مربوط می‌شود، البته در سال‌های اخیر زادآوری این گونه به جزایر نخیلو و ام‌الکرم در استان بوشهر و جزایرقشم، شیدور، هندورابی، هنگام و هرمز در استان هرمزگان محدود شده‌است. تعداد موارد حضور این لاک پشت در سواحل ایران حدود یک هزار تخم‌گذاری در سال برآورد می‌شود.

با این که در ایران مصرف گوشت لاک‌پشت و تجارت لاک آن مرسوم نیست اما خوردن و فروش تخم لاک‌پشت به دلیل اعتقاد به ارزش غذایی و دارویی بسیار رایج است. به‌طوری‌که گاه برای جمع‌آوری تخم‌ها لاک‌پشت ِ مادر را با چرخ دستی به گوشه‌ای می‌رانند یا گاهی دیده شده در اطراف لانه‌ای که لاک پشت مادر در حال تخم‌گذاری است، گروهی از مردم حلقه زده و منتظر پایان تخم‌گذاری هستند.

سواحل جنوبی ایران تنوع زیستی بی‌نظیری دارد. آن گونه که در گزارش‌های سازمان حفاظت محیط زیست آمده، پنج گونه لاک‌پشت در آب‌های جنوبی ایران زندگی می‌کنند. بر اساس یافته‌ها، لاک‌پشت‌ها در همان محلی که از تخم بیرون می‌آیند، پس از بلوغ تخم‌گذاری می‌کنند اما لاک‌پشت‌های سواحل جنوبی ایران، گویا چندان خوش شانس نیستند. وضعیت معیشتی مردم در جنوب ایران مطلوب نیست و ارزش غذایی بالای تخم لاک‌پشت‌ها و طعم خوب آن، این مردم را تحریک می‌کند که در فصل تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها به لانه‌های آن‌ها سری زده و تخم‌ها را از آن خارج کنند.

در نبود یگان حفاظت دریایی سازمان حفاظت محیط زیست و مراقبت‌های ویژه از تنوع زیستی آب‌های جنوبی ایران، لاک‌پشت‌ها را صید کرده و به عنوان یک غذای رایگان مورد استفاده قرار می‌دهند و از سوی دیگر جوامع محلی به دلیل فقر، تخم لاک‌پشت‌ها را جمع‌آوری کرده و به گفته معاون سابق محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست به قیمت هر عدد پنج دلار، به شیخ‌نشین‌ها می‌فروشند. این فشارها، خطر انقراض نسل لاک‌پشت‌هایی که در سواحل ایران تخم‌گذاری می‌کنند و یا این مناطق را برای تغذیه انتخاب کرده‌اند، افزایش می‌دهد.

وقتی شیخ‌نشین‌ها با تکیه بر پول نفت، انگیزه جوامع محلی ایران را برای کسب درآمد از تخم لاک‌پشت‌ها تقویت می‌کنند، مردمی که شغل نداشته و کارگران چینی در پروژه‌های نفتی جنوب جای آن‌ها را اشغال کرده‌اند، کشتی‌های چینی و تغییر پرچم داده، صید آن‌ها از خلیج فارس و دریای عمان را مختل کرده و معیشت آن‌ها با خطر جدی مواجه شده است، ناگزیر می‌شوند که تعداد بیشتری لانه لاک‌پشت را تخریب کنند تا با فروش تخم‌ها، درآمد اندکی برای زندگی خود کسب کنند. 

اگرچه فعالیت‌های توسعه‌ای و از دست رفتن سواحل ماسه‌ای که محل تخم‌ریزی لاک‌پشت‌ها است از سوی سازمان محیط زیست به عنوان یک خطر جدی برای ادامه حیات این خزندگان اعلام می‌شود، بنابراین بهتر است صنعت در جنوب توسعه یابد تا با ایجاد اشتغال برای مردم و کاهش فقر، نسل لاک‌پشت‌ها در امان بماند.

باید وضعیت معیشت مردم جنوب کشور اصلاح شود. از آنجا که ایجاد شغل در حیطه وظایف سازمان محیط زیست نیست، بنابراین همچنان باید شاهد فشار روی جمعیت لاک‌پشت‌ها باشیم.

با این وجود همچنان تهدیدهای متعددی حیات این خزنده ساکن آ‌ب‌های جنوبی را تهدید می‌کند. تخریب سواحل، تغییر کاربری و گسترش محدوده شهری و غیره جمعیت لاک‌پشت‌ها را تهدید می‌کند. در برخی مناطق ایران مثل کیش، هنگام، قشم و یا منطقه نایبند، بحث توسعه وجود دارد و می‌تواند برای لاک‌پشت‌ها تهدید باشد. البته در جزایر خارکو، نخیلو و ام‌الگرم که غیر مسکونی هستند، خیلی با تهدید توسعه سواحل، روبرو نیستند.  امنیت سواحل و تهدید لانه‌ها به دلیل برداشت تخم‌ها توسط انسان و یا خورده شدن آن‌ها توسط جانورانی مثل شغال و گونه‌های موجود در منطقه، خطر دیگری است که جمعیت این جانداران را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

اگرچه حضور پنج گونه لاک‌پشت در خلیج فارس و دریای عمان گزارش شده است اما بسیاری از سواحل ایران به دلیل آلوده بودن به زباله‌هایی که از دریا به ساحل می‌آیند یا تورهای صیادی رها شده، محل مناسبی برای تخم‌ریزی لاک‌پشت‌ها نیستند. به همین دلیل با پاک‌سازی سواحل، لاک‌پشت‌ها در تورهای رهاشده گیر نکرده و محیط ساحل را برای لانه‌گزینی و تخم‌گذاری بهسازی می‌کنند.