نیم نگاهی به جاسوس و جاسوسی

جاسوسی اصولا به منظور شناسایی دشمن انجام می شود و اخبار مربوط به دشمن که به وسیله جاسوسان حرفه ای جمع آوری می شود، به اطلاعات سری مرسوم است

نیم نگاهی به جاسوس و جاسوسی

جاسوسی اصولا به منظور شناسایی دشمن انجام می شود و اخبار مربوط به دشمن که به وسیله جاسوسان حرفه ای جمع آوری می شود، به اطلاعات سری مرسوم است. به بیان دیگر جمع آوری اطلاعات پنهانی با استفاده از ترفند و فریب را جاسوسی گویند. جاسوسی قدیمی ترین شیوه جمع آوری اطلاعات سری است. به بیان دیگر جمع آوری اطلاعات پنهانی با استفاده از ترفند و فریب را جاسوسی گویند. جاسوسی قدیمی ترین شیوه جمع آوری اطلاعات سری است. [1]

جاسوسی در تاریخ اسلام

در تاریخ ایران و اسلام پدیده «جاسوسی» به اشکال و انحای گوناگون قابل ردیابی و شناسایی است. واژه «تجسس» کلمه ای عربی است که «با دست لمس کردن» معنا کرده اند و مجازاً «نگاه کردن از سر کنجکاوی برای شناسایی دیگران» دانسته اند. دهخدا «تجسس» را «خبر جستن» معنا کرده است که همان کنجکاوی کردن در اسرار دیگران می باشد. البته باید توجه داشت برخی «تجسس» را جست وجو در باطن کارهایی که شورانگیز است معنا نموده اند. قابل ذکر است بعضی از منابع فقهی اهل سنت «تجسس» را تفتیش و جست وجوی اطلاعاتی دانسته اند که مخفی و سری است. این واژه در قرآن یک بار به صورت «ولا تجسسوا» آمده است که تجسس را نهی نموده و در احادیث مورد اعتماد شیعه و سنی نیز تفتیش و تجسس در امور خصوصی مؤمنان سخت نکوهش شده است.

تجسس در تاریخ اسلام و سیره معصومان(ع)

علمای اخلاق نیز تجسس در امور پنهانی دیگران را امری ناپسند دانسته اند، اما با توجه به برخی آیات قرآن کریم تفتیش که تجسس را نهی کرده است، این در همان مواردی است که رسول خدا(ص) فرموده اند: «من مأمور نشده ام که به دل های مردم نقب زنم[که در آن چیست].»[2] ولی اگر مصالح جامعه اسلامی و امنیت آن به میان آید از تجسس و تفتیش گریزی نیست؛ به لحاظ چنین مهمی، در مواردی تجسس مانند زیر نظر داشتن تحریکات نظامی دشمنان، مراقبت از فعالیت های مخالفان بیگانه و معاندان داخلی و جاسوسان و نظارت بر کارگزاران حکومت و نحوه عملکرد آنان جایز و حتی واجب می شود. چنان که پیامبر اکرم(ص) پیش از جنگ بدر و احد، جاسوسانی را جهت به دست آوردن اطلاعات ضروری اعزام داشت یا از عباس بن عبدالمطلب می خواهند جهت خبررسانی در مکه بماند یا به نعیم بن مسعود برای تجسس از وضع بنی قریظه در جنگ خندق مأموریت می دهند یا بریده بن حصیب اسلمی به هنگام جنگ بنی مصطلق یا عبدالله بن ابی حدود اسلمی را در غزوه حنین به میان قریش جهت جمع آوری اخبار اعزام داشته اند.

امیرالمؤمنین(ع) نیز به تبعیت از سیره رسول خدا(ص) قبل از آغاز جنگ، جاسوسانی را جهت کسب اطلاعات ضروری اعزام می داشتند. این سیاست به هنگام جنگ هم از جمله شیوه های آن حضرت بوده است و متقابلاً حضرتش در مورد اشخاص مناطق و مشکوک دستور می دادند شدت عمل داشته باشند. در بعضی مواقع هم شخصاً به این کار اقدام می کردند. در همان دوره اگر جاسوسی در جامعه اسلامی به سود بیگانگان فعالیتی می داشت، به اعدام محکوم می شد، برای نمونه معاویه بعد از شهادت علی(ع)، دو نفر را برای جاسوسی به کوفه و بصره فرستاد. حضرت امام حسن مجتبی(ع) از ماجرا مطلع شدند بی درنگ فرمان دادند هر دو را دستگیر و اعدام کنند.

به استناد اینگونه مدارک -که کم نیست- و آیه مبارکه «اذهبوا فتجسسوا من یوسف و اخیه»[3] نه تنها تجسس نهی نمی شود، بلکه چون خیر نظام اسلامی و امت مسلمان در آن است باید به این مهم همت نمود. لذا بسیاری از فقها فرموده اند: تفتیش و تجسس در کارهای مشکوک و تحریکات موذیانه دشمنان اسلام از این قاعده مستثنی نیست و در تاریخ اسلام مواردی مشاهده می شود که پیامبر اکرم(ص) به منظور کشف اغراض دشمنان و ارزیابی وضعیت نظامی آنها، کسانی را مأموریت داده اند، برای نمونه پیش از غزوه بدر، سپاس وعدی بن ابی الزغباء را برای اطلاع از وضعیت کاروان قریش به نواحی بدر فرستادند.

در فرمان علی ولی وصی، برگزیده خدا و پیامبر اکرم (ص)، آمده است: «ثم تفقد اعمالهم وابعث العیون من اهل الصدق و الوفاء علیهم» در کارهای آنها [= عمال و کارگزاران] رسیدگی کن و افرادی را که اهل راستی و وفا باشند برای دیده بانی آنها مأمور کن.[4] حتی بنا بر تصریح برخی از فقهای امامیه جاسوس از غنایم نیز سهم می برد.[5]

گزارش و اطلاعات

اطلاعات، نبض عملیاتی یک دستگاه تلقی می‌شود و همة نهادها، نسبت به انتشار اطلاعات خود حساسیت دارند. افشاء اسرار حرفه‌ای اصطلاح رایجی است که ضمن داشتن صبغة اخلاقی،  صبغة حقوقی نیز دارد که طبق مادة 648 قانون مجازات اسلامی ‌جرم شناخته شده است. اهمیت اطلاعات در همه جا به ویژه مراکز نظامی، که وظیفة صیانت از استقلال و تمامیت ارضی هر کشوری را بر عهده دارند، دو چندان می‌شود و حساسیت نسبت به افشاء آنها، به هر طریقی که صورت بگیرد نیز دو چندان است و معمولاً با مجازاتی شدیدتر از مجازات افشای اسرار حرفه‌ای در مراکز غیر نظامی ‌همراه است. قانون ‌گذار ایران نیز به حکم همین حساسیت جنبه ‌های مختلف و اشکال مختلف این عمل را در قانون مجازات اسلامی‌و قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح و قوانین متفرقه دیگر مورد توجه قرار داده و جرم انگاری نموده است. عنوان مجرمانة افشای اسرار و اطلاعات در امور نظامی ‌بر حسب تابعیت مرتکب متفاوت است. بدین توضیح که، اگر مرتکب عمل مجرمانة مزبور تبعة کشوری باشد که اعمال مزبور را علیه آن کشور مرتکب می ‌شود عمل وی خیانت به کشور نامیده می ‌شود ولی اگر مرتکب، تبعة کشور خارجی باشد عنوان عمل وی جاسوسی خواهد بود. ولی قانون گذار ایران در استعمال این الفاظ دقت لازم را ندارد و در قانون مجازات اسلامی‌و قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح جرمی ‌تحت عنوان خیانت به کشور دیده نمی ‌شود و هرگونه افشای اسرار و اطلاعات یا تحصیل اطلاعات برای دولت خارجی به وسیلة هر کسی که باشد، اعم از آن که مرتکب ایرانی باشد یا خارجی، تحت عنوان جاسوسی جرم انگاری شده است.[6] جاسوسی با اهداف مشخص و برنامه ریزی انجام می شود. برای تسلط به منافع از پیش تعیین شده توسل به هر وسیله و ابزار توسل می کنند و با دلائلی محکم اما ادعایی هدف خود را توجیه می کنند.

جاسوسی و انواع آن

در عصر حاضر جاسوسی و جمع آوری اطلاعات از طریق نیروی انسانی آموزش دیده یک امر سخت، وقت گیر، پر هزینه و خطرناک بوده و در صورت آشکار شدن و لو رفتن ماموریت هم برای کشور هدف و هم کشور مبداء مسایلی را در سطح بین المللی به وجود می آورد، بنابراین کشورها در این راستا و با یک نگرش معقول، به این فکر افتادند که از راه های علمی، ساده و در نتیجه کم خطر (جاسوسی رایانه ای) برای جمع آوری اطلاعات از دیگر کشورها بهره برداری نمایند. جاسوسی از جرایمی است که هم به صورت سنتی و هم به صورت رایانه ­ای جرم انگاری شده است. با این­که هیچ جامعه ­ای از به کارگیری جاسوسی مستثنی نمی ­باشد. اما امنیت کشور­ها ایجاب می ­کند که این مقوله بیشتر مورد توجه قرار گیرد. گاهی این جرم با خیانت به کشور چنان امتزاج می ­یابد که تشخیص آن­ها را از هم دشوار می ­سازد و علم حقوق را به چالش می ­کشد.

جاسوسی در هر دور ه ای از تاریخ با شکل های مختلف وجود داشته است. از زمان شکل گیری اولیه اجتماع تا تشکیل ملت دولت ها بعد از عهدنامه وستفالی 1648 میلادی تا زمان امروز که اطلاعات ویژگی مهم عصر حاضر است، جاسوسی در دو فضای عمده یا بر اساس مشاهده و کسب اطلاعات با تکیه بر حواس و خلاقیت انسانی و یا در فضای مجازی و با استفاده از ابزارهای موجود در آن همچون رایانه صورت می گیرد. با نهادینه نمودن فرهنگ خود حفاظتی در کارکنان، هر فرد، عامل کنترل کننده همه جانبه و نیرومندی در درون خود احساس نموده، بطوری که وی را همیشه به سمت انجام صحیح کارها هدایت می نماید و در این راستا از گرفتار شدن کارکنان در دام جاسوسی جلوگیری می نماید. دشمن ساکت ننشسته و هر لحظه در حال توطئه و جاسوسی با ابزهای مدرن و پیشرفته است.

جاسوسی نرم و شبکه های اجتماعی

جاسوسی در قالب ابزار نرم امری رایج شده است. نمی توان از نقش برخی از سخت افزارهای الکترونیک، دیجتال و فرا فن آوری در عرصه جنگ نرم غافل بود. همزمان با رشد فن آوری های ارتباطی و به ویژه بحث مهم و اساسی کدینگ و هم چنین برخی از ابزارهای مهم شبکه جهانی اینترنت، شیوه نبرد نرم نامتقاران از طریق تاثیرگذاری در افکار عمومی به شدت دچار تحول غیر قابل پیش بینی شده است. یکی از  مهم ترین ابزارها شبکه های اجتماعی از جمله در کشور ما هستند. موضوع شبکه های اجتماعی در جنگ نرم از عوارض تولید فناوری وب 2 در اسلحه ی نظامی – جاسوسی غرب به نام اینترنت است. گر چه سخن درباره ابعاد نظامی – جاسوسی اینترنت و سیطره اطلاعاتی آمریکا به این شبکه جهانی که به ابتکار ارتش امریکا اختراع و ارائه شده است، این مجال نیست اما در عین حال، از جوامع مجازی، زندگی دوم و نحوه تولید، نشر و باز خورد گیری اعجاب انگیز از کاربران این شبکه در جوامع مجازی می توان به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای جنگ نرم یاد کرد.

سابقه و نمونه جاسوسی

وزیر سابق امور خارجه آمریکا کلینتون در مصاحبه ای به صراحت اذعان کرد که در جریان ناآرامی ها در انتخابات سال 2009 میلادی به توئیتر اعلام کرده که تعمیر اساسی سرویس ها که به تعلیق خدمات آن منجر می شده را به عقب بیندازد تا در روند اطلاع رسانی شورش ها و هم چنین بهره برداری جامعه مجازی ایران در این اتفاقات خللی پیش نیاید. در واقع شبکه های اجتماعی بستری برای پیوند جامعه های ملی با تاثیرگذاران خارجی از طریق کنترل و تامین اطلاعات است و به همین دلیل به نظر می رسد به زودی تحولات فناوری جدیدی برای ارتقای نقش و اثر شبکه های اجتماعی درجریان انتخابات و رویکردهای عمومی کشورها از سوی آمریکا طراحی و مورد اجرا قرار گیرد.

شکست ها و موفقیت ها

علی رغم پیشرفت های اعجاز انگیز در عرصه جاسوسی، ولی هنوز جوامع اطلاعاتی به شدت آسیب پذیرند. به چند نمونه در این باره توجه کنید: در طول سال های جنگ سرد، فقط دو کشور یعنی ایالات متحده آمریکا و اتحاد شوروی دارای سلاح های هسته ای بودند، اما در آغاز قرن بیست و یکم، تعداد کشورهای دارای سلاح هسته ای احتمالا به 10 کشور بالغ می شود. یک گزارش در 1999 به گنگره آمریکا تصریح کرده که تکثیر سلاح های هسته ای و گسترش آنها یک تهدید جدی برای آمریکا، نیروهای نظامی آن کشور و برای منافع حیاتی آن در خارج است. این گزارش خواستار یک راهبرد جدید جاسوسی شده که هدف آن نه فقط پیشگیری، بلکه مباررزه با تمام جنبه های تکثیر سلاح های هسته ای باشد.یک شکست دیگر: در 11 سپتامبر 2001، تروریست ها، هواپیماهای کشوری را ربوده و به مرکز تجارت جهانی در نیویورک و ساختمان پنتاگون در واشنگتن. دی.سی. کوبیدند و هزاران نفر را به قتل رساندند. تروریست ها با سکونت در شهرهای ایالات متحده آمریکا، ماه ها تدارک این حملات را دیده بودند، اما اطلاعات آمریکا هیچ گونه خبری در مورد روش کار، برنامه زمان بندی یا محل حملات ارائه نداد. با این وصف نمی توان منکر موفقیت های دستگاه های اطلاعاتی شد.به عنوان مثال: خارجی ها می توانستند به بازدید این دستگاه ها بیایند و آنها را تماشا کنند. مالکان این دستگاه ها فکرمی کردند که این دستگاه ها به حدی پیچیده هستند که هیچ کس نمی تواند فقط با نگاه کردن به آنها از سازو کارشان سر در بیاورد. آنها خبر از حافظه بسیار عجیب لوول نداشتند. لوول بعد از بازدید از یک دستگاه پارچه بافی اسکاتلندی، اطلاعات کافی آن را در مغز خود اندوخته کرد و سپس به یک جای خلوتی دور از آن محل رفت و آنچه را در ذهن خود حفظ کرده بود، روی کاغذ رسم کرد، به طوری که این نقاشی، یک دستگاه پارچه بافی را به طور کامل نشان می داد. لوول به بوستون بازگشت و با همکاری یک مکانیک توانست یکی از این طرح ها را عملی کند و به زودی دستگاه هایی از این نوع در آمریکا راه اندازی کرد که روزانه بالغ بر سی مایل (48 کیلو متر) پارچه تولید می کردند. و این در حالی است که ایران اسلامی را متهم به تولید و داشتن سلاح های کشتار جمعی می کنند. ظهور تروریست ها  داعش های تکفیری نمونه ای از این گروه و توافق برجامی را نادیده گرفته و ادعای پرچیدن موشک بالستیک ایرانی می کنند. در حالی مقام معظم رهبری صحبت از حرمت آن کردند و موشک ایرانی هم بحث توافق نبوده است.

نتیجه

دشمن دشمن است. اگر دشمنی نکند باید به او شک کرد. اگر شناسایی و توطئه و جاسوس را تعطیل کند باید شک نمود. مسلمانان باید در برابر هر گونه تحرک مرموزانه آنان تردید نکنند . از سکوت و یا بی تحرکی ظاهری انان خوش خیال نباشند. بدانند که همانند شیطان همیشه در حال نقشه و طراحی فریب انسانیت هستند. شکست نتیجه و پایان کار آنهاست. آخرین نمونه جاسوسی دشمن همین روز پنج شنبه 30 خرداد 98 بود که یک فروند پهپاد جاسوسی "گلوبال هاوک "امریکا بعد از تجاوز به حریم سرزمینی جمهوری اسلامی ایران در منطقه روبروی کوه مبارک استان هرمزگان، هدف آتش پدافند نیروی هوا فضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قرار گرفت و سرنگون شد. و باید هوشیار بود که توطئه و جاسوسی آنها پایانی ندارد.

پی نوشت ها


[1] پگاه حوزه، شماره229

[2] 189 بقره/189-نور/27

[3] یوسف/88

[4] ترجمه و شرح نامه 53 نهج البلاغه (عهد نامه مالک اشتر)؛ بخش پانزدهم: گزینش کارگزاران

[5] مقاله نیم نگاهی به جاسوسی از اسلام تاکنون.

[6] فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره 28

قیمت بک لینک و رپورتاژ
نظرات خوانندگان نظر شما در مورد این مطلب؟
اولین فردی باشید که در مورد این مطلب نظر می دهید
ارسال نظر
پیشخوان