مشکل قد یکی از معضلات روزمره ما انسان‌هاست که تنها منحصر به اهالی ایران و کشورهای خاورمیانه نیست. کوتاهی قد در کشورهای پیشرفته همچون ایالات متحده و انگلستان نیز وجود داشته و خانواده‌های زیادی با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند.
البته برخی از افراد که به یک ورزش خاص از بچگی می‌پردازند، رفته رفته قدشان از نُرم جامعه بیشتر شده و به یک فرد بلند قامت تبدیل می‌شوند. این اتفاق همانطور که خودتان نیز حدس می‌زنید بیشتر در بازیکن‌های ورزش بسکتبال و والیبال رخ می‌دهد و اکثر بازیکن‌های حرفه‌ای در این دو رشته از قد بسیار بالایی بهره می‌برند. با این تفاسیر برخی از کارشناس‌های تغذیه ادعا می‌کنند بلندی و کوتاهی قد به تغذیه ما بستگی دارد. عده‌ای دیگر اما اعتقاد دارند شیوه زندگی، تنها دلیل برای بلند قامت بودن افراد جامعه قلمداد می‌شود. در این یادداشت قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که چرا قد ما آدم‌ها بیشتر از 2 متر نمی‌شود.
چرا قشر زیادی از جامعه قدشان از یک حد بیشتر نمی‌شود؟
دکتر ترنس کاپلینی، زیست‌شناس تکوینی دانشگاه هاروارد در پاسخ به این سوال توضیح می‌دهد که قد و قامت را نباید تنها به وضعیت ظاهری خلاصه کرد. بلکه این قضیه به رشد بیولوژیکی یک موجود زنده برمی‌گردد. پژوهشگران گمان می‌کنند اینکه تا چه اندازه رشد کنیم در ژنوم انسانی نوشته شده است اما پروسه رشد انسان‌ها به عوامل دیگری مثل تکامل اندام‌ها نیز بستگی دارد.
در طول این همه سال پدیده «انتخاب طبیعی» روی ژن انسان تاثیرات مثبت و منفی زیادی به بار آورده و اندام‌هایمان به واسطه تغییر و تحول‌های ژنتیکی رشد و نمو پیدا کرد. این رویه به واسطه رشد بافت‌های بدن در ابتدا صورت پذیرفت. به همین علت قد و قامت ما انسان‌ها صرفا یک محصول نهایی است.
تغذیه ضعیف و شیوه زندگی مدرن اثرات زیان‌باری را در قد به همراه داشته و این رویه همچنان در حال پیشرفت است.
با این تفاسیر نمی‌توان تاثیر عوامل ژنتیکی و زیست محیطی را نادیده گرفت. تغذیه ضعیف و شیوه زندگی مدرن اثرات زیان‌باری را در قد به همراه داشته و این رویه همچنان در حال پیشرفت است. دانشمندان اعتقاد دارند 70 الی 80 درصد از میزان قد ما به ژنتیک برمی‌گردد. به طور کلی قد و قامت ما از زمان بلوغ شروع به پیشرفت کرده و در طول زمان تکامل می‌یابد. هنگامی که به یک قد از پیش تعیین شده می‌رسیم، مکانیسم زیستی در بدن ما فعال می‌شود که ژن‌های مربوطه، رشد قدی را خاموش می‌کنند. به همین سبب بیشتر انسان‌ها در زمان بلوغ رشد استخوانی و عضلانی پیدا می‌کنند. چرا که در نوجوانان مرز بین سر و تنه استخوان‌های دراز خاصیت غضروفی داشته و به همین سبب رشد طولی استخوان به واسطه وجود این غضروف امکان‌پذیر خواهد بود.
جفری بارون، متخصص اطفال و سرپرست مرکز تحقیقاتی رشد و تکوین موسسه ملی سلامتی ایالات متحده توضیح می‌دهد که سریع‌ترین رشد انسان‌ها مربوط به دوران رویانی است. پس از تولد، رشد ما انسان‌ها به صورت سانتی‌متری خواهد بود. رشد یک رویان 20 برابر بیشتر از یک کودک 5 سال است.
با این وجود رشد نوزادها نسبت به یک فرد بزرگسال به شدت سریع انجام می‌شود. سرعت رشد نوزاد با گذر زمان رفته رفته کمتر شده و در نهایت وقتی نوجوان‌ها پا به سنِ جوانی می‌گذارند، چهار چوب هیکل و قامت‌شان تقریبا شکل نهایی به خود می‌گیرد.
بارون سرعت رشد استخوانی انسان را در زمان بلوغ، به سرعت یک قطار تشبیه می‌کند که هر چقدر به این قطار سوخت بیشتری داده شود، این وسیله نقلیه با سرعت بیشتر به جلو پیش می‌رود و در نهایت با رسیدن به مقصد متوقف می‌شود.
دانسته‌های دانشمندان درباره موروثی بودن اندازه قد
ژن‌های بسیار زیادی روی قد تاثیرگذار هستند. در پژوهشی که سال گذشته به انجام رسید بالغ بر 500 ژن، رشد طولی در انسان را تحت تاثیر قرار داده است. در واقع ژن‌ها در درجه اول نوع گسترش استخوانی و در وهله دوم رشد طولی استخوانی را کنترل می‌کنند. بارون توضیح می‌دهد که در اکثر ما انسان‌ها تنها یک نوع ژن مسبب کوتاهی یا بلندی قد نیست و ژن‌های متعددی در این فرآیند دخالت دارند.
با این تفاسیر جهش‌های مختلف می‌تواند ژن‌های مربوط به جسته فرد را تحت تاثیر قرار داده و منجر به افزایش قد بی‌حد و اندازه شوند. از طرفی ژیگانتیسم، عارضه‌ایست هورمونی که در این حالت، غده هیپوفیز فرد بیش از اندازه فعالیت پیدا کرده و باعث غول‌پیکر شدن فرد می‌شود اما سر، اندازه‌ای معمولی دارد. عوامل دیگری نیز در رشد قدی اثرگذار هستند. دیس‌پلازی اسکلتی اختلال قابل توجهی است که موجب بد شکل گرفتن استخوانی و حتی کوتاهی قد در فرد می‌شود.
جهش‌های مختلف می‌تواند ژن‌های مربوط به جسته فرد را تحت تاثیر قرار داده و منجر به افزایش قد بی‌حد و اندازه شوند.
افزایش غیرطبیعی قد، خطرهای زیادی جهت حفظ سلامتی انسان به همراه دارد. این گزاره طی جدیدترین مطالعه در ژورنال Endocrine Society در ماه فوریه سال 2019 میلادی به ثبت رسیده است. از خطرهای متعدد می‌توان به ایست قلبی، بیماری‌های استخوانی و سایر بیماری‌های متعدد اشاره کرد که در هر صورت کیفیت زندگی فرد به شدت پایین می‌آید.
واریاسیون ژنتیکی در حیطه قد و قامت بسیار پهناور است و اگر شما در خانواده‌ای قد بلند از قد کوتاه خود رنج می‌برید شاید در ژنوم شما قد از پیش تعیین شده کوتاهی به ثبت رسیده باشد و نباید چندان تاسف خورد. دانشمندان بیشتر به دنبال یافتن ارتباطی میان موروثی بودن ژن قد و ابتلا به بیماری در انسان‌ها هستند.
دانشمندان قصد دارند از تکنیک ویرایش ژنوم انسانی CRISPR ژن‌های معیوب مربوط به هیکل و قواره انسان را در نسل‌های جدید اصلاح کنند. به همین سبب می‌توان به آینده امیدوار بود که دیگر کسی از کوتاهیِ قدِ فرزند خود نگران نباشد. هر چند مردم در برخی از نقاط جهان مثل دانمارک، فنلاند، نروژ و سوئد نسل به نسل به قد و قامت آنها چند سانتی‌متر اضافه می‌شود.
