پلی‌یوریا یا فزون ادراری اصطلاحی پزشکی برای تعریف ادرار بیش از حد زیاد است. جدا از نوشیدن مقدار بیش از حد آب، فزون ادراری می تواند نشانه ای از شرایط سلامت زمینه ای باشد. شایع‌ترین دلایل فزون ادراری دیابت شیرین (ملیتوس) و دیابت بی مزه (اینسیپیدوس) هستند. افزون بر این، فزون ادراری می تواند به واسطه داروها، کافئین، الکل، بیماری کلیوی و بی تعادلی الکترولیتی نیز شکل بگیرد.
به گزارش گروه سلامت عصر ایران به نقل از "وری ول هلث"، ادرار مایعی است که توسط کلیه ها با آب و مواد جامد تصفیه شده از جریان خون تولید می شود. بدون در نظر گرفتن این که چه مواقعی دفع ادرار صورت می گیرد، هر فرد بزرگسال در شرایط عادی روزانه حدود 2.5 لیتر ادرار دفع می کند. تکرر ادرار مساله ای متفاوت است و ممکن است با فزون ادراری (پلی‌یوریا) یا دفع ادرار بیش از حد زیاد هنگام شب (نوکتوریا) مرتبط باشد یا نباشد.
شیوع فزون ادراری به خوبی مورد مطالعه قرار نگرفته و مطالعات در زمینه نوکتوریا بیشتر است. شواهدی وجود دارند که نشان می دهند پلی‌یوریا و نوکتوریا در بیماران مسن شایع‌تر هستند.
علائم
پلی‌یوریا به معنای دفع ادرار بیش از حد زیاد است و ممکن است تنها علامتی باشد که یک فرد تجربه می کند. با این وجود، با توجه به دلیل، علائم دیگری وجود دارند که می توانند فزون ادراری را همراهی کنند. زمانی که دلیل بروز این شرایط دیابت شیرین یا بی مزه است، فزون ادراری معمولا با تشنگی شدید (پلی‌دیپسیا) همراه است.
دلایل
دلایل بسیاری می توانند موجب فزون ادراری شوند که از موارد ساده مانند نوشیدن بسیار زیاد آب تا یک عارضه سلامت جدی، مانند نارسایی کلیوی را شامل می شوند. در ادامه با برخی دلایل شایع فزون ادراری بیشتر آشنا می شویم.
دیابت شیرین
دیابت شیرین شرایطی است که به واسطه ناتوانی بدن در کنترل قند خون چه به دلیل تولید انسولین ناکافی و چه مقاومت به انسولین شکل می گیرد. دیابت شیرین به واسطه بالا بودن سطوح قند به اسمولاریته بیشتر در جریان خون منجر می شود.
در همین راستا، کلیه ها باید با تولید ادرار بیشتر قند بیش از حد زیاد در جریان خون را تصفیه کنند.
دیابت بی مزه
دیابت بی مزه شرایطی کاملا متفاوت با دیابت شیرین است و هیچ ارتباطی با سطوح قند خون ندارد. در عوض، دیابت بی مزه ارتباط مستقیم با فزون ادراری دارد زیرا با آرژنین وازوپرسین (AVP)، یک هورمون کاهنده ادرار، مرتبط است.
دیابت بی مزه مرکزی به واسطه کمبود ترشح آرژنین وازوپرسین ناشی از یک بیماری عصبی رخ می دهد. دیابت بی مزه نفروژنیک به واسطه نارسایی کلیه در واکنش به آرژنین وازوپرسین رخ می دهد. دیابت بی مزه مرکزی می تواند به واسطه یک بیماری یا آسیب مغزی شکل بگیرد. دیابت بی مزه نفروژنیک معمولا به ارث می رسد.
داروهای ادرارآور
برخی داروها به منظور درمان شرایطی مانند نارسایی احتقانی قلب و فشار خون بالا به گونه ای طراحی شده اند تا موجب افزایش تولید ادرار شوند. اگر دوزهای مصرفی درست نباشند، این داروها می توانند به فزون ادراری نیز منجر شوند. پزشک دوز مناسب را برای شما مشخص خواهد کرد تا از دفع ادرار غیر ضروری و بیش از حد زیاد پرهیز شود.
لیتیوم
لیتیوم دارویی است که برای کنترل اختلالات خلق و خو استفاده می شود. لیتیوم تقریبا به طور کامل از طریق ادرار از بدن دفع می شود و می تواند اثر چشمگیری بر کلیه های بیمارانی که به طور منظم آن را مصرف می کنند، داشته باشد. لیتیوم می تواند موجب فزون ادراری و تشنگی شدید در نتیجه دیابت بی مزه نفروژنیک ناشی از مصرف لیتیوم شود.
در صورت تشخیص فزون ادراری، اگر استفاده از لیتیوم به موقع قطع شود، علائم می توانند بدون هیچ گونه آسیب بلند مدت بهبود یابند.
با این وجود، اگر فزون ادراری شکل گرفته و مصرف لیتیوم ادامه یابد، آسیب برگشت ناپذیر به کلیه ها می تواند موجب فزون ادراری دائمی شود.
مصرف الکل یا کافئین
الکل و کافئین به واسطه آثار ادرارآور خود شناخته شده هستند. مصرف بیش از حد هر یک از آنها می تواند محرکی برای وقوع فزون ادراری تا حدی باشد که به کم آبی بدن در بیمار منجر شود. الکل همواره یک عامل ادرارآور است، حتی برای افرادی که به طور منظم آن را مصرف می کنند. اما آثار ادرارآور کافئین می تواند در افرادی که به طور منظم آن را مصرف می کنند با گذشت زمان کاهش یابد.
تشخیص
فزون ادراری بیشتر یک علامت است تا این که به خودی خود یک شرایط پزشکی باشد. روشی برای تشخیص فزون ادراری وجود ندارد، اما می توان دلیل زمینه ای بروز این شرایط را مشخص کرد. روند تشخیص برای هر دلیل متفاوت است. در هر مورد، پزشک زمان آغاز فزون ادراری و این که به طور ناگهانی با به تدریج شکل گرفته است را بررسی خواهد کرد.
دیابت شیرین در برابر دیابت بی مزه
اگر آغاز فزون ادراری پیرو یک مساله عصبی چشمگیر، مانند آسیب دیدگی مغز یا سکته مغزی بوده است، این می تواند نشانه ای از دیابت بی مزه مرکزی باشد.
فزون ادراری و تشنگی شدید هر دو نشانه های دیابت شیرین و دیابت بی مزه هستند. هر دو شرایط نیازمند بررسی توسط پزشک هستند. در همین راستا، آزمایش های خون و ادرار برای بررسی دقیق شرایط تجویز خواهند شد.
درمان
موثرترین روش درمان فزون ادراری هدف قرار دادن دلیل زمینه ای آن است. به عنوان مثال، دیابت بی مزه نفروژنیک ناشی از لیتیوم با توقف مصرف لیتیوم قابل درمان است. فزون ادراری ناشی از دیابت شیرین احتمالا با زیر کنترل قرار گرفتن سطوح قند خون بیمار بهبود می یابد.
فزون ادراری که از طریق رسیدگی به دلیل زمینه ای قابل درمان نیست، اغلب با تجویز یک یا چند دارو درمان خواهد شد. یکی از مشخصه های فزون ادراری ماهیت رقیق ادرار تولید شده است که بیشتر از آب تشکیل شده تا ادرار.
برخی روش های درمان فزون ادراری شامل مصرف یک نوع داروی ادرارآور می شوند که با بهبود روش پردازش ادرار در کلیه ها معمولا خروجی ادرار را افزایش می دهند و آن را از حالت رقیق و آب مانند خارج می کنند.
