بشر، آنگاه که از تلاش بی حاصل خویش در برهوت دنیای مادی و ناکامی های جانکاه و در حسرت خود ساخته و آه و افسوس های بی پایان، دچار سرگشتگی می گردد و همه روزنه های امید را به روی خود بسته می بیند، آن دم که در پی شکست ها و نرسیدن به خواسته ها، نور ضعیف شعله حیات در وجودش به خاموشی و سردی می گراید آن زمان که طناب وجود آدمی در سنگلاخ بودن و در فراز و نشیب مشکلات جانکاه زیستن، تنها به تار مویی بند است و... ناگهان دستی قدرتمند از اعماق وجود آدمی سر بر آورده، او را متوجه قدرتی می سازد که همه چیز از آن «اوست» و توان انجام هر کاری فقط از «وی» ساخته است، آری این دست دعاست که در بحرانی ترین لحظه ها ارتباط انسان را با خدای خویش برقرار ساخته جریان دوباره حیات و امید را در رگ های او جاری می سازد.
انسان قرن بیست و یکم به لطف پیشرفت های علمی در ابعاد مختلف، زندگی سرتاسر آسایش را برای خود فراهم ساخته و زحمت بسیاری از کارها را به دوش ماشین های دست ساز خود نهاده است. انسان این عصر مرفه ترین انسان تمام اعصار است ولی به جرات می توان ادعا کرد که مضطرب ترین انسان تمام اعصار نیز می باشد. حقیقت این است که آسایش غیر از آرامش و تجربه و علم غیر از دین و اعتقاد است. آنچه تجربه و علوم مادی به ما ارزانی داشته آسایش است و آن چه اعتقاد صحیح به ما عطا می کند آرامش و طمانینه در زندگی پر هیاهوی امروز است.
انسان بدون معنویت، تنهاست
کارشناسان مسائل روان شناختی معتقدند بشر پس از مدت ها که از امور ماوراء طبیعت و حس غافل شده و خود را به مادیات مشغول کرده بود، به یکباره متوجه خلا موجود در زندگی خود شد، خلائی که با هیچ یک از امکانات رفاهی نمی توانست آن را پر کند، انسان امروز خود را بدون معنویت تنها می بیند و در پی آن است که خود را از این پوچی و سرگردانی نجات دهد. از این روی هر روز به تعداد افرادی که معتقدند، معنویت درمان رنجوری و درماندگی روحی بشر است و بر متخصصینی که برای درمان بیماری های روانی و حفظ سلامت روحی و جسمی بر باورها و رفتارهای مذهبی متمرکز می شوند اضافه می گردد.
به اعتقاد آنها انسان رفاه زده به این حقیقت پی برده، مادامی روی آرامش را خواهد دید که برای معنویت و ماوراء تجربه در زندگی خود سهمی قائل شود. تاسیس مجلات تخصصی روانشناسی در موضوعات مذهبی آمریکا و اختصاص یافتن یک بخش انجمن روانشناسی آمریکا به مطالعات روانشناسی مذهبی و چاپ چندین جلد کتاب در این زمینه، دلیل این رویکرد است.
یکی از رفتارهای مذهبی که ثابت شده با سلامت و تندرستی رابطه دارد، دعا است. امروزه دانشمندانی فارغ از جنبه دینی به تاثیرات شگرف دعا توجه نموده و از نظر تجربی ثابت کرده اند که دعا و نیایش در زندگی انسان نقش موثری دارد و سلامتی را به انسان بازمی گرداند.
الکسیس کارل، دانشمند مشهور فرانسوی در کتاب نیایش خود به موضوع دعا نه به عنوان یک مبلغ دینی بلکه به عنوان یک دانشمند پرداخته است. او در بخشی از کتاب خود چنین نوشته است: «نیایش همچون دم زدن، خوردن و آشامیدن از نیازهای ژرفی است که از عمق سرشت و فطرت طبیعی سر می زند.»
اخیرا هم بسیاری از محققان غربی، اثر بخشی استفاده از دعا را علاوه بر درمان های استاندارد برای حالت هایی مانند افسردگی، الکلیسم و سایر وابستگی های دارویی، مشکلات زناشویی، بیماری های قلبی، اعمال جراحی و... کشف کرده اند... همچنین بنابر تحقیق دیگری هم که در بیمارستان امام خمینی ارومیه صورت گرفته و به بررسی رابطه بین حضور در اجتماعات مذهبی و دست زدن به خودکشی در بیماران مرتکب به خودسوزی پرداخته، این نتیجه به دست آمده که بهترین واکسن در برابر بیماری مسری خودکشی، تقویت روحیه مذهبی در جامعه و تشویق مردم به راز و نیاز و نیایش می باشد.
سبکی دست طبیب
در گذشته مردمان به سبب اعتقاد و باور قوی که داشتند، همه چیزشان را از خدا می خواستند و خداوند نیز به آنان پاسخ مثبت می داد و البته در شرایط فعلی هم که در عصر ماشین و تکنولوژی هستیم بسیاری از افراد بیماری که به پزشکان مراجعه می کنند طبق همان باورهای قلبی به سبک بودن دست طبیبان اعتقاد دارند. دکتر سیدمصطفی معرفت که 43 سال است کار طبابت می کند و همچنان هم به مداوای بیماران می پردازد در گفت وگویی با اشاره به این که خیلی از بیماران به مطب مراجعه می کنند و از من می خواهند دستی بر سر آنها بکشم تا شاید از صدقه سر جدم شفا یابند می گوید: «البته خدایی ناکرده هیچ ادعایی ندارم که امامزاده هستم و... اما این موضوع اعتقادات قلبی مردم نسبت به دعا در درمان بیماری ها را نشان می دهد و چه بسا بسیار دیده شده که تعدادی از بیماران فقط برای ویزیت می آیند و حتی داروهای خود را نمی گیرند و تمام این مسائل موید این نکته است که دعا بر سلامتی و رفع بیماری ها تاثیر شگرفی دارد.» از دکتر معرفت سوال می کنم اینکه دعا و اعتقادات قلبی در رفع بلا و از بین بردن بیماری ها تاثیرگذار است شکی نیست چون، خود خداوند در قرآن می فرماید که دوای دردهایتان را از من بخواهید، اما از نقطه نظر پزشکی چه فعل و انفعالاتی در بدن صورت می گیرد که با دعا، درد و بیماری در بدن فرد بیمار از بین می رود و بهبودی حاصل می گردد؟ او در پاسخم می گوید: «دعا در وهله اول اضطراب ناشی از وجود بیماری را از بین می برد و به واسطه رابطه ای که بین خالق و مخلوق یا شخص بیمار با خداوند برقرار می شود یک آرامش درونی به او می دهد ضمن اینکه ما معتقدیم خداوند هیچ کس را دست خالی از در خانه اش برنمی گرداند و هیچ دعایی را بدون پاسخ نمی گذارد، و همین اعتقاد و باور قلبی یک انرژی مثبتی به انسان می دهد که قدرت دفاعی بدن را بالامی برد و این قدرت را به فرد بیمار می دهد تا بتواند بر درد و اعصاب خود مسلط شده بهبودی اش را به دست آورد.»
دکتر معرفت در ادامه می گوید: «تقویت روحیه باعث می شود انسان ناتوانی خود را فراموش کند در نتیجه این روحیه، مقاومتی که در او به وجود می آید سبب بالارفتن سیستم دفاعی بدن در برابر بیماری ها می شود و حتی دیده شده در مواردی که هیچ گونه امیدی به ادامه حیات برای انسان وجود ندارد، پزشک در کنار درمان طبیعی به بیمار خود روحیه می دهد و او را تشویق به ادامه زندگی می کند و در همین جاست که دعا و نیایش به درگاه خداوند سبب سلامتی وجود یک فرد درمانده می شود، و طبیعی است وقتی روحیه انسان قوی می شود و از حالت یاس و اضطراب نجات می یابد، ترشحات و نیروهای دفاعی بدن، توانایی این را می یابند که مقاومت شخص را در برابر ناملایمات بالاببرند و در نتیجه بهبودی حاصل می شود.»
از وی سوال می کنم آیا دعا کردن صرفاً برای بهبود امراض سخت و بیماری های صعب العلاج تاثیر دارد که می گوید: بسیار دیده شده که حتی یک سرماخوردگی ساده با تقویت روحیه بهبود یافته است. چون در زمان جنگ تحمیلی که بنده در جبهه ها مشغول خدمت رسانی به برادران رزمنده بودم، مشاهده می کردم که برخی از برادران کم سن و سال با ابتلابه یک سرماخوردگی کمی روحیه خود را از دست می دادند و در اینجا بود که از مددکاران می خواستیم با دعای توسل و اقامه یک نماز جماعت و دعا برای شفای بیماران به این برادران کمک کنند و به وضوح می دیدیم که چگونه دعا و راز و نیاز باعث بهبودی بیماران می شد، و ترس و یاس و ناامیدی در آنها از بین می رفت.»
از او می پرسم آیا بیماران صعب العلاجی هم داشتید که با توسل و دعا شفا یافته باشند که می گوید: «بله سالها قبل بیماری داشتم که به سرطان روده مبتلاشده بود و توانستم با ارجاع دادن او به اماکن مقدس و توسل جستن به ائمه اطهار«ع» روحیه از دست رفته اش را باز گردانم. البته ناگفته نماند، ما وسیله هستیم تمام کارها در ید قدرت پروردگار است و اوست که شفا دهنده تمام بیماران است.»
به آقای دکتر معرفت می گویم علی رغم تمام توصیه های معنوی آیا مصرف داروهای شیمیایی را برای درمان بیماری ها توصیه می کنید یا اینکه بیماران باید در خانه بنشینند و برای درمان دردهایشان دعا کنند؟ که در توضیحاتی این طور پاسخم را می دهند: «طبیب یک وسیله است، مهم ترین عامل در درمان بیماری ها تلقین، استراحت کردن و پرهیز نمودن از مصرف خودسرانه داروست. اینکه بیماری به پزشک مراجعه نکند و منتظر شفا باشد کار منطقی و معقولی نیست، اما همان دارو و دکتر هم اگر خواست خدا باشد می تواند اثرگذار باشد و اگر مصلحت نباشد نه تنها هیچ دارویی موثر نخواهد بود، بلکه اگر تمام طبیبان هم دور هم جمع شوند کاری از پیش نخواهند برد.»
توسل و توکل به قدرت خداوند درمانگر دردهاست
اینکه دعا در کنار درمان بر سلامتی انسان تاثیرگذار است موضوعی است که نه تنها مورد تایید بزرگان و پزشکان مسلمان است، بلکه اندیشمندان و پزشکان غیر مسلمان هم بر آن اذعان دارند. دکتر فرانک لاباخ پزشک آلمانی یکی از افرادی است که در این زمینه نقطه نظراتش را این طور مطرح می کند: «دعا و عمل در حقیقت لازم و ملزوم یکدیگرند، زیرا هر یک به تنهایی ضعیف اند. مقتدرترین مردان و زنان در عمل و دعا هر دو نیرومند هستند و بهترین جراح آن کسی است که بهترین عملش وقتی صورت گیرد که دعا و کار را با هم توام نماید.»
اگر انسانها اعتقاد و باور قوی به اراده خداوند داشته باشند، خدا هم به خواسته آنان پاسخ مثبت می دهد و مردم در زمان قدیم این باور قلبی را داشتند خاطرنشان می کند: «از نظر آموزه های اسلامی و قرآنی حتی تاثیر دارو و شفای بیماری در دست خداوند است، از این روست که آنان دستان پزشک و تاثیر دارو در درمان را تنها به عنوان واسطه می شناختند و خداوند را به عنوان مسبب الاسباب شافی واقعی می دانستند، از این رو بود که همواره به دعا و نیایش در کنار دارو و درمان می پرداختند و دارو و درمان و پزشک حاذق آنها را از خداوند غافل نمی کرد، زیرا هر چیزی که انسان را به خود مشغول و از خداوند غافل سازد، تاثیر منفی در زندگی بشر می گذارد و همان چیزی که دارو و درمانگر است تبدیل به بلاو بیماری می شود.»
«کسانی که همواره به یاد خدا هستند و ذکر و یاد او در دل های شان خانه کرده است، از یک آرامش روحی خاصی برخوردار می شوند و همین آرامش و ذکر الهی بیماری جسمی و روانی آنان را نیز درمان و مشکلات و سختی ها را برای آنان آسان می کند، از این روست که خداوند در آیه124 سوره طه، یکی از مهم ترین اسباب و علل مشکلات انسانی و سخت و دشواری در معاش را غفلت از خدا و دوری از ذکر و یاد او می داند، اما کسانی که همواره در هر چیز بزرگ و کوچک به خدا متوسل می شوند دست نیایش به سوی او دراز می کنند، از آرامش و زندگی آسان و گشایش در روزی برخوردار می شوند.»
«دعا و نیایش به انسان کمک می کند تا دردها و رنج ها را بهتر و آسان تر تحمل کنند و هم چنین موجب می شود تا بر بیماری و درد مسلط شوند؛ زیرا میان روان و جسم آدمی ارتباط تنگاتنگی است. کسی که روان او با خداوند مرتبط می شود، احساس می کند که با علت تام ارتباط ایجاد کرده است. این علت تام همان گونه که بیماری و درد را ایجاد می کند می تواند درد و رنج را از میان بردارد. همین احساس ارتباط روحی است که افزون بر افزایش آستانه تحمل در افراد، موجب درمان دردهای سخت می شود و حتی سرطان ها و بیماری دیگر که پزشکان از درمان آن عاجز و ناتوان هستند در یک فرآیندی از درون از میان می رود. بسیاری از کسانی که معجزه دیده اند بر این نکته تاکید دارند که ایمان و باورشان به قدرت خداوند موجب شده است که احساس کنند بیماری در برابر خداوند چیزی نیست و خداوند به سادگی می تواند همان گونه که آن را ایجاد کرده از میان بردارد. چنین روحیه ای موجب می شود تا انسان از درد و رنج به سادگی بگذرد و دردها و بیماری هایش را درمان کند.»
دعا، جهت مثبت دادن به اندیشه و عمل
«دعا کردن به معنی جهت دادن مثبت به اندیشه و عمل است، زمانی که اندیشه انسان به موضوعی معطوف شد، نیروی روانی به صورت آگاه و ناخودآگاه، در جهت رسیدن به آن بسیج می شود و عموماً دعا زمانی صورت می گیرد که انسان هر آنچه را توانسته است برای نیل به یک هدف شایسته انجام داده و منتظر ثمر آن است و در این زمان انسان نیاز به آرامش ذهنی دارد، اینجاست که این احساس که نیروی معنوی و برتر به انسان یاری می دهد، باعث می شود آرامش لازم برای کسب نتیجه حاصل شود.» دکتر فرید فدایی روان شناس و مدیر گروه روانپزشکی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی نیز در گفت وگو با گزارشگر کیهان با بیان مقدمه فوق به تاثیرات مثبت دعا ازنظر روانپزشکی تاکید می کند و می گوید: «دعا کردن سبب ایجاد تداعی مثبت بین خواست فرد و امور روحانی می شود و وقتی موفقیت با نیت خیر تداعی گردید، نوعی بازتاب در دستگاه عصبی مرکزی برقرار می شود که ایمان مذهبی را با موفقیت و کار خیر به هم پیوند می زند، در نتیجه هر یک از این اجزاء دیگری را تقویت می کند.»
دکتر فدایی اضافه می کند: «پژوهش های علمی هم حاکی از آن است که فرد با قرائت قرآن و گوش دادن به آیات الهی به آرامش و امنیت دست می یابد، ضمن اینکه نه فقط محتوا و مفاهیم قرآن، بلکه موسیقی روحانی پنهان در قرائت قرآن نیز اثر شفابخش بر روان و جسم انسان دارد و باعث رفع تنش و افسردگی، کاهش درد و تسریع در بهبود زخم های پس از عمل جراحی می شود، و این کلام که با یاد خداوند به قلوب خود آرامش و ایمنی دهید، مصداق عملی روشهای روانشناختی است که برای کاهش اضطراب به «تن آرامی»، «پس خوراند زیستی» و «مراقبه» توصیه می شود، این روشها اگر دارای جهت خودآگاهانه با ذکر خداوند باشد، موثرتر می شود و نه فقط تنش را رفع می کند، بلکه فراتر از آن، انسان را به سوی کمال می برد و این با ذکر خدا و دعا میسر است.»
