ژئوپارک قشم، قربانی پرورش میگو

به گزارش اقتصادآنلاین، محمدمهدی گوهری در شرق نوشت:  ایران ما نیز از این لحاظ در زمره کشورهای سرآمد در جهان است. ژئوپارک کم‌نظیر قشم یکی از معدود ژئوپارک‌های جهانی است که فقط ایران و 40 کشور دنیا چیزی مشابه آن را دارند. دارایی‌هایی از این دست در صورت مدیریت و شناساندن درست، تضمین‌کننده همیشگی درآمد و رونق و توسعه پایدار برای کشور و جوامع محلی اطراف آن است. چه آنکه گردشگرانی از سراسر دنیا مشتاق دیدن چنین جذابیت‌هایی هستند. با این حال به نظر می‌رسد اهمال و کوتاهی در زمینه حفاظت از این دارایی‌های ارزشمند و همیشگی در ایران تمامی ندارد و برخی مسئولان به هوای کسب درآمدهای مقطعی و پایان‌پذیر مایل به قربانی‌کردن ارزش‌های بزرگ‌تر هستند. ماجرای اعطای مجوز برای یک مزرعه پرورش میگو در نزدیکی یکی از مهم‌ترین بخش‌های ژئوپارک قشم، یعنی غار نمکی کم‌نظیر این جزیره مدتی است دوستداران محیط‌زیست و گردشگری ایران را نگران کرده است.

صنعت گردشگری در ایران و جهان صنعتی در حال پیشرفت است. کشورها در تلاش هستند تا در رقابت با یکدیگر گردشگر بیشتری را به کشور خود جذب کنند. گردشگری را صنعتی سبز می‌نامند که در میان صنایع پولساز جهان در حال جابازکردن برای خود است. کشورها نیز از روش‌های مختلفی برای جذب گردشگر استفاده می‌کنند، یکی از آنها جذب گردشگر برای دیدن جاذبه‌های طبیعی کشورشان است. با توسعه پایدار گردشگری علاوه‌بر ایجاد چرخه اقتصادی سبب حفظ جاذبه‌های طبیعی ارزشمند نیز می‌توان شد. در این میان ایران دارای مواهب طبیعی فراوانی است که با مدیریت درست آنها می‌توانیم زمینه توسعه گردشگری و کسب درآمد از آنها را ایجاد کنیم. اما به نظر هنوز درک درستی از این صنعت در برخی از بدنه‌های مدیریتی جامعه وجود ندارد و کماکان قدرت این صنعت نادیده گرفته می‌شود و برای بهبود معیشت به روش‌های ناپایداری دست زده می‌شود که سرمایه‌های ارزشمند طبیعی را نابود می‌کند.

ژئوپارک‌ها مناطقی با جاذبه‌های زمین‌شناسی منحصربه‌فرد و ارزشمند هستند که هم به لحاظ گردشگری مشهود و محبوب‌اند و هم برای تحقیقات زمین‌شناسی و توسعه شاخه‌ای از گردشگری به نام زمین‌گردشگری گزینه‌هایی جذاب محسوب می‌شوند. ژئوپارک قشم که در فهرست میراث طبیعی یونسکو نیز به ثبت رسیده است، این روزها با طرح در حال احداث مزرعه پرورش میگو که هدف آن توسعه اشتغال برای اهالی جزیره قشم عنوان شده، در خطر احتمال خروج از فهرست یونسکو قرار گرفته است. در این گزارش به بررسی این اتفاق می‌پردازیم.

نحوه واگذاری زمین

مدیرکل دفتر استعدادیابی و بهره‌برداری منابع طبیعی سازمان جنگل‌ها از چگونگی اختصاص زمین به چنین طرح‌هایی گفته و درباره اختصاص 12 هزار مترمربع زمین در جزایر جنوب برای احداث مزرعه پرورش ماهی و میگو به ایسنا گفته است: منابع طبیعی محدودیت‌های مشخصی برای تخصیص زمین دارد که این قسمت جزء هیچ‌کدام از محدودیت‌ها برای واگذاری نبود. محمدرضا همتی گفت: عملیات پرورش میگو در کنار اراضی پست دریا انجام می‌شود و این عملیات به‌گونه‌ای نیست که نیاز به ساخت‌وساز وسیع داشته باشد. او با اعلام اینکه عملیات پرورش میگو پیش از این نیز به‌صورت محدود در استان‌های گلستان و خوزستان انجام شده بود، گفت: در بندرعباس نیز در سال‌های اخیر زمینی برای پرورش میگو تخصیص داده شده است. برای واگذاری اراضی، سازمان امور اراضی از دستگاه‌های مختلف ازجمله منابع طبیعی استعلام می‌کند و دستگاه‌ها با توجه به محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی که دارند می‌توانند با واگذاری اراضی موافقت یا مخالفت کنند.

طرح بحث‌برانگیز

علیرضا اورنگی، رئیس سازمان امور اراضی کشور نیز درباره جنجال‌های ایجادشده درخصوص اختصاص زمین‌های بخشی از ژئوپارک قشم به مزرعه پرورش میگو اعلام کرد که هیئتی متشکل از چندین نهاد مربوطه در حال تدقیق مزارع میگو با نقشه مصوب یونسکو هستند که نتیجه آن در روزهای آینده اعلام می‌شود. به گفته او، توافق شده است که اگر بخشی از این زمین‌ها در محدوده ژئوپارک قشم قرار گرفته باشد، جابه‌جا شوند. علیرضا اورنگی درباره سابقه اختصاص زمین‌های قشم به طرح‌های جهاد کشاورزی به ایسنا گفت: تا قبل از قانون برنامه ششم توسعه، جهاد کشاورزی استان هرمزگان واگذاری‌هایی را در منطقه قشم برای طرح توسعه مزارع پرورش میگو فقط به‌ خود ساکنان محل در منطقه قشم اختصاص داد و به هیچ‌یک از سرمایه‌گذاران یا حتی اهالی بندرعباس نیز واگذاری صورت نگرفت. همچنین به موازات آن، سازمان مسئول منطقه آزاد قشم هم برخی از اراضی این منطقه را به تعدادی سرمایه‌گذار دیگر برای مزارع پرورش میگو واگذار کرد. او تأکید کرد: اخیرا مطرح شد بخشی از این اراضی واگذارشده توسط جهاد کشاورزی در محدوده ژئوپارک قشم بوده و این منطقه در فهرست ژئوپارک‌های یونسکو قرار گرفته و احداث مزارع میگو باعث تخریب این بخش‌ها شده است. با طرح این موضوع چند روز پیش هیئتی متشکل از چندین نفر از وزارت جهاد کشاورزی، سازمان‌های مسئول منطقه و وزارت میراث فرهنگی و گردشگری در منطقه حاضر شدند و در حال تدقیق واگذاری‌های مزارع میگو با نقشه مصوب یونسکو هستند تا اگر بخشی از این زمین‌ها در محدوده ژئوپارک قشم باشد، جابه‌جا شوند.

اورنگی با بیان اینکه گفته می‌شود واگذاری‌ها بدون ملاحظه زیست‌محیطی و منطقه ژئوپارک انجام شده است، افزود: هر اقدامی که وزارت جهاد کشاورزی استان در این راستا انجام داده است با استعلام از محیط ‌زیست و میراث فرهنگی استان بوده و با اخذ نظر مثبت آنها اتفاق افتاده است. اینکه هم‌اکنون سازمان محیط‌ زیست مجوزهای استان را برای مزارع پرورش میگو قبول ندارد، به محیط ‌زیست و میراث فرهنگی استان هرمزگان مرتبط است.

وی در پاسخ به این سؤال که وزارت جهاد کشاورزی از چه سالی آغاز به واگذاری زمین‌های منطقه قشم کرده است، گفت: بخشی از این زمین‌ها در سال‌های 1395، 1396 و بخشی دیگر هم در سال‌های 1397 و 1398 واگذار شده است. رئیس سازمان امور اراضی کشور با بیان اینکه در صورت جابه‌جایی این اراضی به مناطق دیگر هزینه آن برعهده وزارت جهاد کشاورزی نیست، گفت: در قراردادها پیش‌بینی کردیم که به هر دلیلی اگر حین عملیات سابقه‌ای از میراث تاریخی پیدا شد یا طرح عمرانی عمومی دولت وجود داشت، بدون هیچ اعتراضی باید عرصه به میزانی که واگذار شده، به دولت بازگردانده شود.

در گفت‌وگویی که ما با تعدادی از مردم بومی غرب جزیره قشم داشتیم، نظر برخی را در مورد طرح مذکور در آن منطقه جویا شدیم. یکی از بومیان ساکن روستای دولاب دراین‌باره گفت: متأسفانه دورتادور دهستان دولاب را اراضی پرورش میگو قرق کرده‌اند که منظره ساحلی و چشم‌انداز زیبای دهستان را از بین برده‌اند. بومی دیگری بیان کرد: یکی از دلایل واگذاری زمین‌ها با مساحت‌های زیاد این است که به‌خاطر سنتی‌بودن روش پرورش میگو و ورود آب شور دریا به مزارع داخل خشکی و نفوذ نمک در خاک، کیفیت خاک به مرور کاهش می‌یابد و بعد از مدتی زمین امکان پرورش نخواهد داشت و باید به سراغ زمینی دیگر رفت؛ یعنی چندسال دیگر زمین‌هایی خواهد ماند که هیچ‌چیز در داخلش رشد نخواهد کرد. یکی دیگر از اهالی جزیره که دارای اقامتگاه بوم‌گردی است نیز می‌گوید: شاید در دهه‌های آینده، گردشگری رونق خاصی در منطقه بگیرد، ولی با هجوم حداکثری به پرورش میگو که مقطعی است، چشم‌انداز گردشگری غرب جزیره به مخاطره افتاده است.

توسعه پایدار   و   ژئوپارک

سعید عباباف، کارشناس گردشگری در مورد توسعه گردشگری در ژئوپارک قشم بیان کرد: در دنیا 147 ژئوپارک در 41 کشور وجود دارند که ثبت جهانی یونسکو هستند. در یک ژئوپارک زنجیره‌ای از کسب‌وکارها در یک مقصد ایجاد می‌شود؛ مقصدی که معمولا شامل جوامع محلی هستند که به لحاظ معیشتی در وضعیت نسبتا ضعیفی هستند. این جوامع نیاز به حمایت دارند که گردشگری، مخصوصا در حالت پایدار می‌تواند معیشتی پایدار نیز برای آنها ایجاد کند. ایجاد معیشت پایدار از طریق گردشگری برای جوامع محلی ساکن در ژئوپارک‌ها امکان تأمین نیازهای اولیه و افزایش سطح رفاه را برای این جوامع فراهم می‌کند. در مورد مقصدی مانند قشم، جوامع محلی در ناحیه مرزی قرار دارند و از لحاظ معیشتی خود را با کشورهای حاشیه خلیج فارس مقایسه می‌کنند. توسعه اقتصادی حاصل از گردشگری می‌تواند معیشتی بهتر برای مردم قشم رقم بزند. حضور گردشگر در ژئوپارک قشم یک زنجیره تأمین را ایجاد می‌کند؛ به‌طورمثال گردشگر نیاز به حمل‌ونقل، اسکان، خوراک و... خواهد داشت که این نیاز‌ها می‌تواند توسط مردم بومی تأمین شود. این اتفاق نیازمند سرمایه‌گذاری است تا منابع گردشگری موجود در قشم تبدیل به یک جاذبه گردشگری شوند تا نقش خود را در بهبود معیشت مردم بومی ایفا کنند. زمانی که گردشگری توسعه یابد، به واسطه آن زیرساخت‌ها نیز توسعه خواهند یافت که منجر به افزایش فرصت اشتغال برای بومیان خواهد شد؛ به‌طورمثال راه‌اندازی اقامتگاه‌های بوم‌گردی و هتل‌ها می‌تواند اشتغال مستقیم و غیرمستقیم زیادی ایجاد کند. از طرف دیگر در قشم مراسم‌های محلی وجود دارد که توانایی جذب گردشگر را دارند. حضور افرادی به‌عنوان تسهیلگر در کنار مردم محلی می‌تواند زمینه تبدیل‌شدن این مراسمات به یک جاذبه گردشگری را تسریع کند. این موارد را می‌توان در مراسمات شادی، عزا و حتی خوراک مردم قشم یافت. این اتفاق علاوه‌بر جذب گردشگر و ایجاد معیشت، می‌تواند به حفظ فرهنگ‌های ناملموس و ارزشمند مردم قشم کمک شایانی کند و باعث حفظ و ضبط دانش‌ها و میراثی که در سینه پدران و مادران این منطقه ثبت شده است و به‌یادگارماندن آنها برای نسل‌های آینده شود».

عباباف در مورد طرح بحث‌برانگیز احداث مزرعه پرورش میگو در نزدیکی غار نمکی قشم افزود: «توسعه گردشگری پایدار در قشم می‌تواند علاوه‌بر جلوگیری از مهاجرت باعث ایجاد مهاجرت معکوس مردم بومی شود. این اتفاقات می‌تواند جایگزینی مناسب و پایدار برای طرح‌هایی مانند طرح ایجاد مزرعه پرورش میگو در نزدیکی غار نمکی قشم باشد. طرح ایجاد مزارع پرورش میگو در نزدیکی غار نمکی متأسفانه به شکلی که در حال انجام است، طرحی پایدار و مدرن نیست و روش‌های نوینی برای آن در دنیا وجود دارد. متأسفانه این پروژه در کنار یکی از مناطق ارزشمند ژئوپارک قشم در حال انجام است؛ در کنار غاری که یکی از بزرگ‌ترین غارهای نمکی جهان است. از سوی کارشناسان اخطارهایی در مورد آسیب به این غار ارزشمند در صورت راه‌اندازی این سایت پرورش میگو داده شده است. این غار می‌تواند یک مقصد عالی برای گردشگری باشد. این طرح می‌تواند یک سرمایه عظیم را در معرض خطر قرار دهد. در مورد اهمیت ژئوپارک قشم می‌توان به ثبت‌شدن آن در میراث جهانی یونسکو اشاره کرد که آثار طبیعی ارزشمند را به جهانیان معرفی می‌کند تا ارزش آنها درک شده و همگان در حفظ آنها تلاش کنند. اجرا طرح پرورش میگو در ژئوپارک قشم می‌تواند باعث خروج ژئوپارک قشم از فهرست یونسکو شود. درحالی‌که با نگاهی بلندمدت، احداث این مزرعه پرورش میگو باعث نابودکردن صنعت گردشگری در جزیره قشم می‌شود و می‌توان گفت اجرای طرح میگو در بلندمدت ضرری بیشتر از سود آن برای مردم و جزیره خواهد داشت».