دست‌های بسته سلطان برای میانجیگری

در دهه‌های گذشته و با حذف بسیاری از رهبران عرب از جمله جمال عبدالناصر، رئیس‌جمهور مصر در سال 1970 و فیصل، پادشاه عربستان در سال 1975، دوره‌ای جدید از حیات در این کشورها رقم خورد، اما عمان را باید مستثنا کرد.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق، پس از مرگ سلطان قابوس بن‌سعید که به مدت نیم‌قرن و در پی سرنگونی پدرش، بر عمان حکومت کرد، انتظار می‌رفت که مرحله‌ای جدید از زندگی مردم در عمان آغاز شود، اما بعید است چنین اتفاقی رخ دهد و شاهد تغییرات گسترده‌ای در مدیریت امور داخلی و روابط منطقه‌ای و بین‌المللی عمان باشیم. به نوشته عماد الحرب، مدیر مؤسسه تحلیل و تحقیق «مرکز عرب» در واشنگتن، شرایط داخل و خارج این کشور ممکن است تداوم سیاست‌های سلطان قابوس از سوی هیثم بن‌طارق آل‌سعید، سلطان جدید را با چالش‌های بزرگی روبه‌رو کند.

درحال‌حاضر چهار ماه از آغاز سلطنت هیثم می‌گذرد و با شیوع جهانی ویروس کرونا، مدیریت شرایط اقتصادی دشوارتر از گذشته شده است. بحران کرونا در شرایطی ایجاد شده که خاورمیانه یکی از بی‌ثبات‌ترین دوره‌های خود را سپری می‌کند. در نتیجه، انتظار می‌رود طی چند ماه آینده، سلطان جدید عمان با اختیار بیشتری با چالش‌ها و مشکلات روبه‌رو شود. سلطان هیثم به احتمال زیاد در مورد نحوه پرداختن به مسائل داخلی و بین‌المللی بسیار محتاط‌تر از سلف خود عمل می‌کند. هرچند او می‌تواند با استفاده از کارنامه نیم‌قرن سلطنت قابوس، از آزمون‌و‌خطاهای آن دوران برای مقابله با چالش‌ها و مشکلات امروز استفاده کند.

رونق اقتصادی

با توجه به مشکلات اقتصادی که ناشی از تبعات تصمیم‌های دشوار در گذشته بود، امروز عمان همچنین باید اثرات زیان اقتصادی بین‌المللی را که ناشی از بیماری همه‌گیر کروناست هم مدیریت کند. بر اساس آمار اعلام‌شده تا 21 آوریل، بیش از هزار و 500 عمانی به ویروس کرونا مبتلا شدند که هشت نفر از آنها جان باخته‌اند. بیش از 70 درصد درآمد سلطان‌نشین عمان به صادرات نفت و گاز وابسته است. در ماه مارس گذشته، این کشور روزانه حدود یک میلیون بشکه نفت تولید کرد که 90 درصد آن به چین صادر شد؛ اما درحال‌حاضر و در پی توافق اوپک‌پلاس، 200 هزار بشکه از تولید روزانه در ماه‌های می و ژوئن کاسته می‌شود. به‌این‌ترتیب مسقط نیاز به قیمت حدود 82 دلار برای هر بشکه برای جبران کسری بودجه دارد، اما درحال‌حاضر با توجه به سقوط قیمت نفت به زیر 20 دلار، درآمد این کشور به‌شدت کاهش می‌یابد و با توجه به شیوع ویروس کرونا، نمی‌توان امیدی هم به درآمد تجاری و گردشگری داشت.

بنابراین عمان مدتی است که کمربندهای خود را برای شرایط وخیم اقتصادی بسته است. وزارت دارایی عمان به تازگی به وزارتخانه‌ها و ادارات دولتی دستور داده ‌است تا کاهشی 10 درصدی در هزینه‌های خود را به‌سرعت اجرا کنند. این اقدام به‌گونه‌ای باید انجام شود که حقوق و مزایای کارمندان دولت را تحت‌الشعاع قرار ندهد. پادشاه سابق عمان در سال 2011 و برای جلوگیری از ایجاد ناآرامی در کشورش و سرایت موج بهار عربی به عمان، کمک‌های قابل‌توجهی به کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس اعطا کرد. اما آنچه سلطان قابوس در سال 2011 مانع آن شد، این‌بار ممکن است رخ دهد. شرایط امروز و قیمت پایین نفت به‌گونه‌ای است که هیچ‌کدام از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس هم نمی‌توانند کمک مالی قابل‌ملاحظه‌ای به عمان کنند. 

بدهی ملی عمان در سال 2019 به میزان 60 درصد تولید ناخالص داخلی بود و تا ماه‌های گذشته انتظار می‌رفت که کسری بودجه این کشور در سال 2020 به 8.7 درصد برسد. اما اکنون با تبعات هولناک اقتصادی ناشی از شیوع ویروس کرونا، این کسری بودجه بیشتر از این رقم خواهد بود.  

حلقه‌های منطقه‌ای متمرکز

درحالی‌که سلطان قابوس همواره تلاش می‌کرد رابطه‌ای مؤثر با تمام بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی داشته باشد، اما شرایط نامطمئن و بی‌ثبات منطقه، عمان را هم متأثر کرد و لابی‌ها و میانجیگری‌های سلطان قابوس هم در همین وضعیت بی‌ثبات انجام می‌گرفت. سلطان سابق عمان تلاش می‌کرد رابطه تجاری مثبتی با قطر داشته باشد، آن هم در شرایطی که قطر از سوی عربستان، امارات متحده عربی و بحرین تحت محاصره و تحریم قرار داشت. این‌گونه اقدامات قابوس جایگاه عمان را به‌عنوان کشوری مستقل و پرنفوذ که تحت‌تأثیر هیچ‌کدام از قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی نیست ارتقا بخشید. اما در شرایط فعلی، هیثم فضای چنین مانورهایی را ندارد. کشورهای تحریم‌کننده قطر، در شرایط فعلی تحت‌تأثیر مبارزه با مشکلات اقتصادی ناشی از سقوط قیمت نفت، بحران یمن و شیوع ویروس کرونا، همچنان بر موضع سخت‌گیرانه خود در قبال قطر اصرار می‌ورزند و تلاش‌های ماه‌های گذشته برای بهبود روابط عربستان و قطر هم بی‌نتیجه ماند. تنها امیدواری هیثم این است که شاید عمان بتواند به کویت برای احیای مذاکرات رفع تنش با قطر، در درون شورای همکاری خلیج فارس کمک کند و چالش‌های اخیر اقتصادی هم در تجدیدنظر عربستان و امارات در مواضع سخت‌گیرانه خود مؤثر باشد.

بهبود رابطه با ایران

در مورد ایران، عمان می‌تواند به روابط خوبی که توسط سلطان قابوس ایجاد و تقویت شده ‌است، ادامه دهد. سه موضوعی که به آنها اشاره می‌کنیم می‌توانند بر اهمیت و تأثیر رابطه عمان و ایران بیفزایند: نخست آنکه به نظر می‌رسد درک آشکاری از سوی عربستان‌ سعودی و امارات‌ متحده‌ عربی در مورد بیهودگی جنگ در یمن و متهم‌کردن جمهوری اسلامی به حمایت از حوثی‌ها ایجاد شده است. بنابراین ممکن است روابط دوستانه مسقط و تهران کمتر از قبل صدای اعتراض عربستان و امارات را بلند کند.

همچنین یخ روابط ایران و امارات در حال آب‌شدن است و در این میان دو تحول قابل‌توجه رخ داده است: مشاور امنیت ملی امارات در ماه اکتبر 2019 سفری مخفیانه به تهران داشت و یک هفته پس از آن، امارات 700 میلیون دلار از دارایی‌های مسدودشده ایران را آزاد کرد. همچنین امارات در ماه مارس، 32 تن تجهیزات پزشکی برای مقابله با ویروس کرونا به ایران ارسال کرد و در آخر، عربستان‌ سعودی نسبت به تحرکات کنگره آمریکا برای مجازات ریاض به دلیل آنچه برخی از قانون‌گذاران آمریکایی، نقض روابط دوجانبه بلندمدت خوانده‌اند نگران شده است. به همین دلیل انتظار می‌رود ریاض در اقدامی احتیاطی تلاش کند تنش‌ها با تهران را کاهش دهد و در همین راستا مسقط آزادی عمل بیشتری در رابطه با تهران داشته باشد.