۳۷ استیضاحی که در مجلس دهم به نتیجه نرسید

خبرگزاری تسنیم: دهمین دوره مجلس شورای اسلامی آخرین روزهای عمر خود را می گذراند و روز هشتم خرداد ماه جای خود را به مجلس جدید خواهد داد.

در مورد کارنامه این دوره از مجلس (که برخی آن را ضعیف ترین مجلس پس از انقلاب می دانند) کمابیش سخن گفته شده و عملکرد نمایندگان آن نیز بعضا مورد نقد و تحلیل قرار گرفته است.

خبرگزاری تسنیم در چند گزارش مجزا، به بررسی آماری برخی عملکردهای مجلس دهم خواهد پرداخت.

نمایندگان مجلس شورای اسلامی بر اساس قانون، 2 وظیفه مهم و اصلی «قانون‌گذاری» و «نظارت» را بر عهده دارند. وکلای ملت علاوه بر نظارت بر تشکیل دولت که از طریق دادن رأی اعتماد به وزرای پیشنهادی صورت می‌گیرد‌، یک نظارت عام هم دارند که شامل تذکر، سوال و استیضاح رئیس‌جمهور و وزرا می‌شود. 

استیضاح به معنای "درخواست توضیح" است اما در اصطلاح سیاسی به معنای "پرسش رسمی نمایندگان مجلس از رئیس‌جمهور، هیئت وزیران یا یک وزیر" برشمرده می شود که پس از ارائه توضیحات آن‌ها باید برای ادامه کارشان از مجلس مجدداً رأی اعتماد بگیرد.

طرح استیضاح به خودی خود به مفهوم عزل مقام مورد استیضاح نیست بلکه اولین گام در این مسیر تلقی می‌شود و چنانچه در رأی‌گیری پس از توضیحات وی، به او رأی عدم اعتماد داده شود آن مقام برکنار می‌شود.

در قانون اساسی جمهوری اسلامی و همچنین قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی سازوکارهایی برای کنترل قوه مجریه مد نظر قرار گرفته‌است.

در اصل هشتاد و نهم قانون اساسی استیضاح هیئت وزیران یا یک وزیر را به شرح زیر مورد پذیرش قرار داده‌است:

«نمایندگان مجلس شورای اسلامی می‌توانند در مواردی که لازم می‌دانند هیئت وزیران یا هر یک از وزراء را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل 10 نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود».

هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت 10 روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد.

در صورت عدم حضور هیئت وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور دربارهٔ استیضاح خود توضیحات لازم را می‌دهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد.

اگر مجلس رأی اعتماد نداد هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح نمی‌توانند در هیئت وزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل می‌شود، عضویت پیدا کند.

** وضعیت استیضاح در مجلس دهم

نمایندگان دهمین دوره مجلس شورای اسلامی نیز به سیاق مجالس قبل از این اهرم نظارتی خود در برهه های مختلفی استفاده کرده و چندین وزیر دولت یازدهم و دوازدهم را استیضاح کردند؛ استیضاح هایی که در مواردی پای وزرا را به صحن مجلس کشانده و در مواردی دیگر اما در نیمه راه با انصراف نمایندگان از ادامه مسیر بازمانده است.

در این میان اما استیضاح‌هایی که فرصت طرح در صحن علنی را پیدا کرده نیز اشکال متفاوتی داشتند، تعدادی از آنها با رای مجدد نمایندگان منجر به ابقای وزیر شدند و تعدادی دیگر نیز با رای عدم اعتماد، وزیر را از ادامه همراهی با هیات دولت بازداشتند، تکلیف گروهی دیگر از استیضاح‌ها هم پیش از طرح در صحن روشن شد به طوریکه وزرا در اقدامی پیش دستانه استعفا ‌کردند تا از تیر استیضاح در امان بمانند.

معاونت نظارت مجلس شورای اسلامی در هر اجلاسیه گزارشی از اقدامات نظارتی نمایندگان مجلس ارائه کرده است که با استناد برهمین گزارشات می توان فعالیت وکلای ملت در زمینه استیضاح و رای اعتماد به وزرا را مورد ارزیابی قرار داد. 

طبق آئین نامه داخلی مجلس بعد از تحویل استیضاح به هیئت رئیسه مجلس، هیئت رئیسه آن را به کمیسیون مربوطه ارجاع می دهد تا میان نمایندگان متقاضی و وزیر مربوطه نشست مشترک برگزار شود و محورهای استیضاح، سوالات نمایندگان و جوابهای وزیر مورد بررسی قرار گیرد.

بعد از این نشست یا نشست ها، چنانچه حداقل 10 نماینده بر انجام استیضاح اصرار داشته باشند، استیضاح از سوی هیئت رئیسه اعلام وصول شده و در دستور کار مجلس قرار می گیرد که وزیر باید حداکثر ظرف 10 روز با حضور در صحن مجلس پاسخگوی محورهای استیضاح باشد.

در جلسه استیضاح اگر وزیر آرای نصف بعلاوه یک نمایندگان حاضر در صحن را بدست نیاورد، از سمت خود عزل می شود.

* اجلاسیه اول

براساس گزارش معاونت نظارت مجلس شورای اسلامی، در سال اول مجلس دهم جمعاً 3 وزیر پیشنهادی جدید از نمایندگان رأی اعتماد گرفته و استیضاح یک وزیر دیگر نیز در مجلس مطرح و موجب ابقای وزیر در سمت خود شد.

در هنگام معرفی وزیران برای رأی اعتماد، مشخصات و برنامه ­های آنها کتباً در اختیار نمایندگان قرار می­ گیرد. معاونت نظارت نیز در فرصت کوتاهی که تا روز رأی اعتماد دارد، نسبت به بررسی برنامه ها اقدام و نظر خود را در مورد میزان انطباق یا عدم انطباق برنامه ­های ارائه شده با شرح وظایف قانونی آنها، سیاست­های کلی نظام و اسناد بالادستی در اختیار نمایندگان قرار می دهد.

رای اعتماد مجلس دهم در اجلاسیه اول:

استیضاح مجلس دهم در اجلاسیه اول:

 تنها استیضاحی که در سال اول مجلس در صحن علنی مطرح شد، استیضاح عباس آخوندی وزیر وقت راه و شهرسازی بود که در تاریخ 21 و 22 اسفندماه 95 در صحن علنی پارلمان برگزار شد و مجلس در نهایت با 74 رای موافق، 5 رای ممتنع و 176 رای مخالف مجددا به وی اعتماد کردند.

* اجلاسیه دوم

در اجلاسیه دوم دوره دهم و در روزهای پایانی سال 1396، سه وزیر وقت تعاون، کار و رفا اجتماعی، را و شهرسازی و جهاد کشاورزی در صحن علنی مجلس شورای اسلامی استیضاح شدند که پس از رأی گیری، وزرای مربوطه در سمت خود ابقاء شدند.

استیضاح مجلس دهم در اجلاسیه دوم:

همچنین در این اجلاسیه به دلیل تشکیل دولت دوازدهم، 19 وزیر پیشنهادی به مجلس معرفی شدند که صلاحیت آنها در  6 جلسه علنی مورد بررسی قرار گرفت.

پس از انتخاب رئیس دولت دوازدهم و در اجرای ماد 205 آئین نامه داخلی مجلس، در دور اول جلساتِ رأی اعتماد 16 نفر از 17 وزیر پیشنهادی توانستند اعتماد نمایندگان مردم را کسب کنند. با این توضیح که وزیر پیشنهادی نیرو نتوانست رأی اعتماد نمایندگان را کسب کند، همچنین برای تصدی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز فردی معرفی نشد بود.

در دور دوم بررسی صلاحیت ها هم که آبان ماه 96 برگزار شد، دو وزیر پیشنهادی یعنی وزرای علوم، تحقیقات و فناوری و نیرو توانستند رأی لازم را برای تصدی وزارتخانه مربوطه کسب کنند.

* اجلاسیه سوم

در اجلاسیه سوم دوره دهم طرح استیضاح دو وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و امور اقتصادی و دارایی مورد بررسی قرارگرفت که پس از رأی‌گیری، هیچکدام موفق به اخذ رأی اعتماد مجدد از مجلس نشدند.

استیضاح مجلس دهم در اجلاسیه سوم:

در این اجلاسیه، برای وزرای پیشنهادی امور اقتصادی و دارایی، تعاون، کار و رفاه‌ اجتماعی، راه‌ و ‌شهرسازی، صنعت، معدن و تجارت و بهداشت، درمان ‌و آموزش پزشکی، تقاضای رأی اعتماد شد که بررسی صلاحیت آنها در 2 جلسه علنی بررسی شد و محمد شریعتمداری برای وزراتخانه تعاون، کار و رفاه اجتماعی، فرهاد دژپسند برای وزراتخانه امور اقتصادی و دارایی، محمد اسلامی برای وزارتخانه راه و شهرسازی، رضا رحمانی برای وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت، سعید نمکی برای وزارتخانه بهداشت، درمان و آموزش پزشکی توانستند از مجلس رأی اعتماد بگیرند.

* اجلاسیه چهارم

نمایندگان مجلس شورای اسلامی در اجلاسیه چهارم دوره دهم از ابزار نظارتی استیضاح استفاده نکردند.

همچنین در این دوره برای 3 وزیر پیشنهادی آموزش و پرورش، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و جهاد کشاورزی، 2 جلسه رأی اعتماد برگزار شد که پس از رأی گیری محسن حاجی میرزایی، علی اصغر مونسان و کاظم خاوازی توانستند از مجلس  رأی اعتماد بگیرند.

با توجه به تشکیل وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، برای نخستین بار وزیر پیشنهادی آن یعنی علی اصغر مونسان  از نمایندگان مجلس رأی اعتماد گرفت.

** جمع بندی:

با توجه به اعلام هیئت رئیسه مجلس و گزارشات معاونت نظارت مجلس شورای اسلامی در چهار سال دوره دهم 43 درخواست استیضاح در مجلس دهم، اعلام وصول شده است که از این تعداد، استیضاح 6 وزیر در صحن علنی مجلس بررسی شد که در نتیجه آن  2 وزیر رأی اعتماد نیاوردند و از دولت خارج شدند. بقیه استیضاح ها هم پیش از ارجاع به صحن مجلس، منتفی شده بود.