سرویس اقتصاد مشرق- 8 ماه پیش دولت در تصمیمی ناگهانی اقدام به افزایش قیمت بنزین کرد که اعتراض‌هایی در سطح کشور ایجاد کرد. در آن زمان اکثر مسئولان دولتی وعده می‌دادند که با تدابیری که اتخاذ خواهند کرد مانع هرگونه افزایش قیمت حاصل از گرانی بنزین شوند.
برخی اقتصاددانان حامی دولت هم به تئوریزه کردن اقدام دولت پرداختند و توجیه می‌کردند که افزایش قیمت بنزین، موجب تورم نخواهد شد.
اکنون با گذشت 8 ماه از تصمیم دولت، فرصت مناسبی است که بررسی شود آیا وعده دولت درباره کنترل قیمت‌ها پس از گرانی بنزین، محقق شد یا نقدهای کارشناسان درست بود که معتقد بودند نمی‌توان با افزایش سه برابری قیمت بنزین، مانع رشد قیمت کالاهای مرتبط با سوخت شد.
کارشناسان به دولت هشدار می‌دادند که دولت فقط به مدت کوتاهی می‌تواند با سیاست‌های سرکوب قیمت‌ها و اقدامات تعزیراتی مانع افزایش قیمت کالاها شود اما وقتی با گرانی بنزین، هزینه تمام‌شده تولید و عرضه کالاها افزایش می‌یابد، نمی‌توان با دستور و بخشنامه، مانع رشد قیمت‌ها شد. اکنون مشخص شده که حق با کارشناسان بوده و مصوبات ستاد تنظیم بازار برای افزایش قیمت بسیاری از کالاها در ماه‌های اخیر مؤید دیدگاه کارشناسان است.
هم‌اکنون شرایط تورمی کشور در یکی از بدترین دوران خود به سر می‌برد. قطعاً دولتمردان علت تورم کنونی را تحریم‌ها و کرونا عنوان می‌کنند اما بررسی‌ها نشان می‌دهد جرقه رشد شتابان تورم از زمان گرانی بنزین زده شد، یعنی از 24 آبان. در آن زمان تحریم‌ها در سطح فعلی بود و خبری هم از کرونا نبود.
با توجه به اینکه نرخ ارز از عوامل اصلی تورم در کشورمان است، بررسی روند قیمت دلار نشان می‌دهد دقیقاً از زمانی که بنزین گران شد، موج صعودی دلار هم شروع شد. در سال 98 و تا قبل از گرانی بنزین، نرخ دلار روند باثبات و حتی چندماه مسیر نسبتاً نزولی داشت اما از 24 آبان به بعد، مسیر ارز عوض شد و رو به افزایش نهاد.
این در حالی است که رئیس‌کل بانک مرکزی برخلاف قواعد حاکم بر اقتصاد ایران، از بی‌تأثیر بودن گرانی بنزین بر نرخ ارز سخن می‌گفت.
شاخص قیمت مواد غذایی نیز نشان می‌دهد دقیقاً از آبان ماه سال 98 با افزایش قیمت بنزین، رشد قیمت مواد غذایی سرعت گرفته است. با اینکه در ماه‌های مرداد، شهریور و مهر، شاخص قیمت مواد غذایی نزولی شده بود، از آبان‌ماه با گران کردن بنزین، قیمت‌ها سریعاً تغییر جهت داد و رشد کرد.
در این شرایط ضروری است استدلال دولتمردان و حامیان آنها در آبان سال 98 درباره گران کردن بنزین را دوباره بازخوانی کنیم.
حسن روحانی، رئیس‌جمهور:
کارشناسان در تجربه آن دو بار پیش‌بینی‌های مختلف می‌کردند که مثلاً چقدر این طرح تورم دارد در این تجربه هم شرایط اقتصادی کشور متفاوت است و باید نظارت کنیم. مردم اگر نگرانی دارند دستگاه‌های موظف یعنی تعزیرات، اتحادیه‌ها، بازار، وزارت صمت و بخش بازرگانی، همه باید نظارت دقیق کنند تا کسی از این امر سوء استفاده نکند.
چرا الآن در این طرح به صاحبان تاکسی و خودروهای خدمات عمومی به جای 60 لیتر مثلاً 300 لیتر، کمتر و یا بیشتر می‌دهیم؟ به خاطر اینکه قیمت حمل‌ونقل بالا نرود والا آنها هم به قیمت آزاد بنزین می‌زدند.
این کار را کردیم تا مردم از ناحیه قیمت حمل‌ونقل تحت فشار قرار نگیرند؛ بنابراین اطمینان می‌دهم همه دستگاه‌های دولتی به‌ویژه وزارت خانه‌های صمت و کشاورزی تلاش مضاعف خواهند کرد و خوشبختانه کالاهای اساسی انبارهای ما در شرایط مطلوب و در بهترین شرایط است.
بنابراین هیچ نگرانی نداریم و مردم هم نگران نباشند. وزارتخانه‌های مربوطه باید نظارت کنند و در اینجا به وزیران صنعت و کشاورزی، وزرا و دستگاه‌های مربوطه و همچنین به تعزیرات و وزارت دادگستری تاکید می‌کنم که مراقبت و مواظبت کنند، همچنین به بانک مرکزی که برای کنترل ارز و طلا در بازار همه مراقبت‌های لازم را انجام دهد.
**
عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی:
محاسبات اداره بررسی‌های اقتصادی بانک مرکزی نشان می‌دهد که تأثیر افزایش امروز قیمت بنزین در تورم، در حدود 4 واحد درصد در سال خواهد بود.
در این چند روز تحت تأثیر انتظارات ناشی از تقاضای فصلی ارز، عوامل سیاسی و نیز اخبار افزایش قیمت بنزین در مقایسه با نرخ میانگین سه ماه گذشته، افزایش قیمت دلار در بازار آزاد حدود 3 درصد بوده است.
اگر همانطور که قبلاً تاکید کردم وضعیت مطلوب ذخایر ارزی بانک مرکزی و نیز مازاد عرضه نسبت به تقاضای ارز در بخش اسکناس و حواله را هم در نظر بگیریم نظریه بالا بودن ریسک سرمایه‌گذاری در ارز همچنان پابرجا خواهد بود.
تاکید این نکته نیز ضروری است که نرخ فعلی ارز تحت تاثیر بیش جهش قبلی ناشی از عوامل انتظاری و تداوم تحریم‌ها بوده و از پشتوانه عوامل بنیادی برخوردار نیست.
**
حسین مدرس خیابانی، سرپرست فعلی وزارت صنعت و قائم‌مقام وقت این وزارتخانه:
پس از پیروزی انقلاب اسلامی 15 بار قیمت بنزین از 10 تا 400 درصد افزایش یافته است که شش بار موجب کاهش تورم و سه بار موجب افزایش تورم شده و شش بار نیز تورم تغییر نکرده است. با کنترل‌هایی که انجام می‌دهیم جلوی شوک حاصل از گرانی بنزین را می‌گیریم و پس از مدتی مردم مزایای حاصل از این طرح را می‌بینند. نقطه قوت اجرای طرح ستاد تنظیم بازار برای جلوگیری از افزایش قیمت‌ها، همکاری اصناف است. بر اساس قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز هفت سامانه در وزارت صنعت، معدن و تجارت طراحی شده و این سامانه‌ها در حال وصل شدن به دستگاه‌های دیگر است.
**
محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی:
سهمیه‌بندی بنزین بر افزایش قیمت خانه تاثیری ندارند و بخش خصوصی و دولتی نمی‌تواند به این بهانه بر قیمت حمل کالا اضافه کند. این اقدام هیچ تاثیری بر قیمت مسکن ندارد.
اینکه در پی این تصمیم‌گیری، رفتارهای هیجانی دیده شود و کسی بخواهد با تشخیص خود افزایش قیمت اعمال کند حتماً از سوی نهادهای نظارتی مورد برخورد قرار می‌گیرد. سهم بنزین در قیمت کالای تمام‌شده زیاد نیست، حتماً باید تعزیرات و سازمان‌های مربوطه نظارت‌های لازم را داشته باشند؛ نه در بخش دولتی و نه در بخش خصوصی اجازه افزایش قیمت حمل به دلیل افزایش قیمت بنزین وجود ندارد.
**
محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهور:
دولت قطعاً این موضوع (گرانی کالاها) را در نظر دارد و تلاش می‌کند با نظارت و مدیریت بازار، اجازه برخی سودجویی‌ها و گرانی دیگر کالاها را ندهد و با حمایت معیشتی نگرانی‌های مردم را برطرف کند.
**
علی ربیعی، سخنگوی دولت:
با اجرای طرح اصلاح قیمت بنزین از طرفی تلاش کردیم هم اصلاح ساختار انجام دهیم و هم از قاچاق سوخت جلوگیری کرده و در مصرف سوخت نیز صرفه‌جویی شود و از طرف دیگر پول حاصل از آن را به طرح حمایت معیشتی از مردم سوق دادیم تا در دوران تحریم از اقشار کم‌درآمد حمایت کنیم.
در کنار اجرای این طرح‌ها، تورم را نیز کنترل می‌کنیم، پیش‌بینی‌های لازم انجام شده است، افزایش قیمت حمل‌ونقل و کرایه تاکسی و تاکسی اینترنتی نخواهیم داشت و بخش‌هایی که نگرانی افزایش قیمت در آن وجود دارد را کنترل خواهیم کرد.
**
علی ربیعی، سخنگوی دولت:
بررسی‌های متعدد کارشناسی نشان می‌دهد بخش عمده بنزین به‌صورت سهمیه‌ای اعطا خواهد شد و مردم نباید نگرانی از ابعاد تورمی این افزایش داشته باشند. از سوی دیگر اقتصاددانان با روش‌های علمی نشان داده‌اند که افزایش قیمت بنزین در سنوات گذشته در ایران و در کشورهای مختلف جهان حتی بدون تدبیر برای در نظر گرفتن این تمهیدات یا اثر تورمی نداشته یا اثر تورمی آن ناچیز بوده است؛ بنابراین نگرانی از اثرات تورمی این طرح چندان صحیح نیست. البته کسری بودجه‌ای که هم‌اکنون داریم می‌تواند به افزایش تورم منجر شود اما افزایش قیمت بنزین خصوصاً با این ترتیبات و تمهیدات، تورمی ایجاد نخواهد کرد یا تورم ناشی از آن بسیار اندک خواهد بود. هرچند ما در ماه‌ها و سال آتی تورم ناشی از کسری بودجه را خواهیم داشت.
**
سعید لیلاز، فعال سیاسی حامی دولت:
هرکس این (تورم وحشتناک گرانی بنزین) را به شما گفته دروغ محض گفته است. متوسط نرخ تورم در سال 1397 در حالی که قیمت بنزین در چهار سال ماقبل از آن ثابت بود به 35 درصد رسید. تورم امسال بدون آنکه قیمت بنزین افزایش پیدا کند نصف شده است. این را چطور می‌شود توضیح داد؟ عامل اصلی تورم در اقتصاد ایران مثل هر جای دیگر بر هم خوردن توازن عرضه و تقاضای کل است بنابراین هیچ شاهد علمی مبنی بر اینکه افزایش قیمت بنزین می‌تواند اثر ملموس یا تعیین‌کننده‌ای روی نرخ تورم داشته باشد وجود ندارد. در پنج سال گذشته که ما قیمت را ثابت نگه داشتیم اقتصاد ایران همچنان تورم داشته است. در پنج سال آخر آقای احمدی‌نژاد هم ما تورم داشتیم، در حالی که در تمام این مدت قیمت سوخت ثابت بود.
در دوره آقای احمدی‌نژاد و دوره آقای روحانی هرکدام قیمت بنزین فقط یک بار افزایش پیدا کرد؛ اما نرخ تورم سالانه رو به افزایش بود. ثانیاً چون هم‌زمان با افزایش قیمت سوخت و حامل‌های انرژی رشد نقدینگی در کشور ما ادامه دارد و در تمام سال‌های گذشته ادامه داشته است ممکن است شما آن عامل اصلی را فراموش کنید و فکر کنید افزایش حامل‌های انرژی عامل اصلی است. این یک برداشت کاملاً غیرعلمی است.
ما همین الآن که با هم صحبت می‌کنیم نرخ رشد نقدینگی 25 درصد است. با همین نرخ 25 درصد، چه قیمت بنزین افزایش پیدا بکند چه نکند، شما تورم خواهید داشت. الآن که من دارم با شما صحبت می‌کنم روزی 1300 میلیارد تومان دارد به نقدینگی ایران اضافه می‌شود. چطور ممکن است یک روزنامه‌نگار قدیمی مثل شما این را نبیند و افزایش حامل سوخت را عامل تورم بداند. در گذشته هم همین بوده است. می‌دانید که نرخ رشد نقدینگی در دوران آقای احمدی‌نژاد درمجموع بیشتر از دولت روحانی بود. به همین دلیل نرخ تورم در آن دولت لجام‌گسیخته‌تر از دولت آقای روحانی افزایش پیدا می‌کرد. عامل اصلی تورم بر هم خوردن توازن بین عرضه و تقاضای کل است که یا به صورت رشد نقدینگی و افزایش تقاضای کل اتفاق می‌افتد و یا به صورت کاهش عرضه مثل تحریم‌ها خودش را نشان می‌دهد.
**
علی سعدوندی (اقتصاددان حامی دولت) :
افزایش قیمت بنزین در شرایط فعلی، چندان تورم‌زا نیست. در حال حاضر، ما در پایان یک روند تورمی قرار داریم و قیمت بنزین نسبت به قیمت سایر کالاها و خدمات، کمتر رشد کرده است. درست است که ما هنوز تورم داریم، اما دلیل آن افزایش قیمت بنزین نیست، بلکه کسری بودجه دولت و افزایش حجم نقدینگی عامل تورم هستند و بنزین باید پیش از این‌ها افزایش قیمت را تجربه می‌کرد.
**
علی سرزعیم (اقتصاددان حامی دولت و معاون سابق وزیر کار) :
متأسفانه برخی از روشنفکران و اقتصاددان‌های ما تفکر غلطی را به مدت چند دهه در جامعه ترویج کرده‌اند و موفق هم شده‌اند. این افراد ترویج کرده‌اند که افزایش نرخ ارز و قیمت بنزین باعث افزایش تورم می‌شود. این فکر را در حاکمیت هم رسوخ داده‌اند. هر بار که بحث اصلاح نرخ ارز یا قیمت حامل‌های انرژی می‌شود، اکثر اعضای هیئت دولت می‌گویند این مسئله باعث ایجاد تورم می‌شود. این در حالی است که اکثر تحقیقات دانشگاهی نشان می‌دهد که تورم ناشی از کسری بودجه و رشد نقدینگی است. با این حال، آن تفکر غلط برای ذهن ساده است و راحت باور می‌کند.
در حالی که کسری بودجه دولت و استقراض از بانک مرکزی باعث ایجاد پول پرقدرت، خلق پول توسط بانک‌ها و تبدیل آن به نقدینگی می‌شود و پس از چند سال روی قیمت‌ها سرریز می‌شود. توده مردم و خیلی از دولتمردان که در اقتصاد جزو عوام محسوب می‌شوند، این سازوکار پیچیده را نمی‌فهمند و همان تبیین ساده را باور می‌کنند. درنتیجه همان تبیین تکرار می‌شود و در رابطه با اصلاح قیمت ارز و بنزین حداکثر مقاومت صورت می‌گیرد. نشانه‌اش این است که ما تا پای جان در برابر افزایش قیمت بنزین و دلار مقاومت کرده‌ایم، مگر اینکه دیگر نتوانسته‌ایم قیمت آن را کنترل کنیم. با این حال، تورم ما همچنان جزو تورم‌های بالا در دنیا محسوب می‌شود. این نشان می‌دهد تصور عمومی درست نیست که دلار و بنزین باعث ایجاد تورم می‌شود، اتفاقاً نقدینگی است که باعث افزایش تورم می‌شود.
تمام موارد افزایش قیمت بنزین را در سال‌های گذشته بررسی کردم؛ معمولاً دو ماه شاخص قیمت بالا رفته و پس از آن پایین می‌آید. حدس من این است که اثر آن روی نرخ تورم کمتر از پنج درصد است.
**
نگاهی فوری به سایر مدعیان کنترل تورم پس از گرانی بنزین در آبان 1398
