اثر امگا ۳ بر قلب و عروق و آترواسکلروزیس

دکتر اکبر کوشانفر

مطالعات متعددی نشان می‌دهند مصرف روغن ماهی مرگ و میر را در بیماران مبتلا به مشکلات قلبی عروقی کاهش می‌دهد. مصرف روغن ماهی تا 19 درصد ریسک حمله قلبی و 24 درصد ریسک آنژین قلبی را در افراد مسن با کلسترول بالا کاهش می‌دهد. امگا 3 ریسک مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی را تا بیش از یک سوم کاهش می‌دهد. اسیدهای چرب اشباع یکی از ریسک فاکتورهای ابتلا به آتروژنزیس هستند و برعکس، اثرات محافظتی اسیدهای چرب غیراشباع به خوبی مشخص شده است. رژیم غذایی در پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی نقش مهمی دارد.

مطالعات نشان می‌دهند که افزودن اسیدهای چرب امگا 3 به رژیم غذایی نقش چشمگیری در کاهش مرگ قلبی ناگهانی و کاهش انفارکتوس میوکارد دارد. حدود 57 درصد کارایی روغن ماهی در پیشگیری ثانویه از بیماری‌های کاردیوواسکولر به اثبات رسیده است. 

مطالعات وسیعی، کارایی بالای اسیدهای چرب غیراشباع امگا 3 و روغن کبد ماهی را در پیشگیری ثانویه از آترواسکلروزیس و عوارض آن ثابت کرده‌اند. این ترکیبات مکانیزم‌های ایجاد آترواسکلروزیس، ترومبوزیس و التهاب را کاهش می‌دهند.اسیدهای چرب بلند زنجیره امگا 3 اثر مستقیم آنتی‌ آریتمیک روی میوسیت‌ها دارند. کاهش انفارکتوس میوکارد ناشی از برنامه غذایی غنی شده از اسید های چرب امگا 3 بوده و به اثرات مهاری تجمع پلاکتی، مهار تشکیل ترومبوز و تثبیت پلاک‌های آترواسکلروزیس نسبت داده می‌شود.همچنین بهبود فشارخون، عملکرد شریانی و بهبود در متابولیسم چربی‌ها از امگا 3 گزارش شده است. 

آزمایشات بالینی نشان می‌دهند که ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) و دکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) موجود در روغن ماهی خصوصیات همودینامیکی مختلفی دارند. DHA در کاهش فشارخون، ضربان قلب و بهبود عملکرد قلب موثر است. تک درمانی با روغن کبد ماهی یا ترکیب آن با استاتین‌ها در افراد مبتلا به هایپرگلیسیریدمی، سطح تری گلیسرید خون را پایین می‌آورد. علیرغم اثرات مفید روغن ماهی و مزایای استفاده آن در رژیم غذایی، پزشکان مصرف آن را در بیماران قلبی زیاد توصیه نمی‌کنند. آگاهی از اثرات مفید روغن ماهی و همچنین تاثیر آن در بهبود علائم قلبی عروقی و کاهش مرگ و میر در توصیه به مصرف بیشتر این مکمل مفید است.
در بیشتر مطالعات انجام‌شده بین مصرف اسیدهای چرب امگا 3 و مرگ و میر ناشی از عوارض قلبی عروقی ارتباط معکوسی وجود دارد. یک مطالعه در 2000 بیمار مرد که اولین حمله قلبی را پشت سر گذاشته بودند انجام شد. این مطالعه در دو گروه مصرف‌کننده روغن ماهی و گروه کنترل صورت گرفت و پس از 2 سال 29 درصد کاهش در مرگ و میر گروه مصرف‌کننده ماهی یا روغن ماهی گزارش شد که با کاهش مرگ و میر ناشی از CHD همراه بود. 

در یک مطالعه دوسوکور دیگر با کنترل پلاسبو در هند، 360 بیمار مبتلا به انفارکتوس میوکارد از جهت دریافت روغن ماهی (شامل EPA و DHA) 09/1 گرم یا پلاسبو برای مدت یک سال بررسی شدند. نتیجه اینکه مشکلات قلبی عروقی شامل آریتمی قلبی، آنژین پکتوریس و عملکرد مختل بطن چپ در گروه دریافت‌کننده روغن ماهی در مقایسه با گروه کنترل به طور چشمگیری کاهش یافت.
اسیدهای چرب امگا3 فعالیت چهار رسپتور هسته‌ای متابولیکی را تنظیم می‌کنند و با کاهش سنتز TG و افزایش اکسیداسیون اسیدهای چرب در سلول‌های کبدی سطوح چربی را کاهش می‌دهند. این اثر با واسطه کاهش در SREBP-1C که شاه کلید کنترل لیپوژنز است، میانجی‌گری می‌شود.

با کاهش سنتز TC و افزایش اکسیداسیون اسیدهای چرب در سلول‌های کبدی مواد در دسترس برای سنتز و ترشح VLDL کاهش می‌یابد. اسیدهای چرب امگا3 به طور اختصاصی سطوح تری‌گلیسرید را همراه با اثر نسبتا خنثی روی HDL و LDL پایین می‌آورند.
به علاوه اسیدهای چرب امگا 3 و اسیدهای چرب با باندهای دوگانه زیاد ممکن است تحت تاثیر پراکسیداسیون وسیعی قرار گیرد که به نظر می‌رسد تخریب آپولیپوپروتئین B تحریک شده و همچنین ترشح VLDL کاهش می‌یابد.
به علاوه اسیدهای چرب امگا3 پاکسازی شیلومیکرون‌ها را تسریع می‌کنند. همچنین امگا3 به طور مستقیم فعالیت لیپوپروتئین را تحریک می‌کند. این دو اثر ترکیبی، استفاده از امگا 3 را به عنوان یک ماده موثر با ارزش برای درمان هایپرتری گلیسریدمی تایید می‌کند.
اسیدهای چرب امگا 3 تجمع پلاکتی را کاهش می‌دهند، در نتیجه منجر به طولانی شدن زمان خونریزی می‌شوند. روغن ماهی‌های آبهای سرد حاوی مقادیر زیادی از اسیدهای چرب غیراشباع EPA و DHA هستند. رژیم‌های حاوی مقادیر بالای امگا 3 ممکن است VLDL، تری گلیسرید و غلظت‌های کلی کلسترول را کاهش و لیپوپروتئین‌هایی با دانسیته بالا (HDL) را افزایش دهند، زمان خونروی را طولانی کنند و تجمع پلاکتی را کاهش دهند. همچنین موجب کاهش فیبرینوژن پلاسما شده و عملکرد لکوسیت را مهار کنند.
امگا 3 در ترکیب با دی پیرایدامول و آسپرین جهت پیشگیری از گرفتگی مجدد عروق بعد از آنژیوپلاستی کرونری در افراد با ریسک بالا استفاده می‌شود. بیمارانی که مقادیر زیادی روغن ماهی دریافت می‌کنند در آنها سطوح EPA افزایش یافته و سطوح آراشیدونیک اسید در چربی‌های پلاسما و غشاء پلاکت و سنتزپروستاگلاندین I3 کاهش می‌یاید. پروستاگلاندین I3 یک ماده ضدانعقاد و ترومبوکسان A2 یک محرک قوی تجمع پلاکتی است که معمولا این دو در حال تعادل با یکدیگر هستند.
اعتقاد بر این است که EPA توسط دیواره رگ‌ها برای ساخت پروستاگلاندین I3 استفاده می‌شود و آراشیدونیک اسید توسط پلاکت‌ها برای ساخت ترومبوکسان A2 است. بنابراین افزایش سطوح آراشیدونیک اسید بوسیله یک رژیم غنی از روغن ماهی می‌تواند باعث کاهش تجمع پلاکتی شود.ویتامین E موجود در مکمل‌های روغن ماهی هم می‌تواند باعث کاهش تجمع پلاکتی گردد.