ماسک، برقراری ارتباط با دیگران را مشکل می‌کند؟

در حال حاضر بیش از پنجاه کشور جهان استفاده از ماسک را در برخی از اماکن عمومی اجباری کرده‌اند. بسیاری از شهروندان کشور‌هایی هم که مقررات سختگیرانه‌ای درباره الزام به استفاده از ماسک ندارند به منظور حفاظت از خود و دیگران در برابر ابتلای به ویروس کرونا به استفاده از ماسک روی آوردهاند.

در تعدادی از کشور‌ها به خصوص کشور‌های شرق آسیا پیش از شیوع کرونا هم زدن ماسک برای مقابله با آلودگی هوا یا جلوگیری از انتشار بیماری هنگام ابتلای به سرماخوردگی و آنفلوانزا یک هنجار اجتماعی محسوب می‌شد و رواج داشت.

اما بعضی از شهروندان کشور‌هایی که به تازگی زدن ماسک در آن‌ها رایج شده به قرار گرفتن چیزی روی صورتشان عادت نداشته و با آن مشکل دارند.

اینکه "ماسک باعث دشواری در تنفس می‌شود" و اینکه " داشتن ماسک و صدای خفه از پشت آن محاوره را دشوار می‌کند" از جمله شکایت‌هایی است که در مورد زدن ماسک عنوان می‌شود.

موسسات خیریه حمایت از افراد ناشنوا هشدار داده اند که اگر زدن ماسک گسترش و استمرار داشته باشد، پوشاندن چهره و دهان موجب می‌شود افراد ناشنوا یا کم-شنوا در درک صحبت و برقراری ارتباط با دیگران با مشکل مواجه شوند.

 

در عین حال، حتی پیش از این هم چندین میلیون زن در نقاط مختلف جهان همه روزه با صورت‌های پوشیده پشت روبنده و نقاب و برقع در جامعه رفت و آمد می‌کرده اند بی آنکه ظاهرا با مساله‌ای مواجه شوند.

آیا تجربه زنانی که روبنده و برقع دارند می‌تواند در مقابله با مشکلات در برقراری ارتباطی موثر به خاطر ماسک بهداشتی به ما کمک کند؟ و آیا زدن ماسک واقعا به همان اندازه‌ای که تصور می‌کنیم ارتباط با دیگران را دشوار می‌کند؟

ربکا بروئر، روانشناس که تحقیقاتی را در زمینه نقش بیان چهره ای، یا حالات صورت، در انتقال عواطف انسانی در دانشگاه رویال هالووی لندن انجام داده معتقد است که "در مجموع، بشر در ارتباط با دیگران مجموعه حالات و بیان چهره افراد را پردازش می‌کند و بر بخش‌های خاص چهره تمرکز ندارد. "
 

بروئر می‌افزاید: "وقتی نتوانیم تمامی صورت را ببینیم، طبیعتا پردازش کلی ما از عواطف طرف مقابل مختل می‌شود. " او می‌گوید که این کاستی حتی در فرهنگ‌هایی که در آن‌ها پوشیدن نقاب و روبنده بخشی از هنجار اجتماعی است مصداق دارد.

دلیل اینکه بشر برای درک عواطف دیگران هنگام ارتباط با آن‌ها به پردازش کلی و کامل حالات چهره مبادرت می‌کند این است که حتی در اینگونه فرهنگ‌ها هم بعضی از اشخاص، مثل مردان و کودکان، صورتشان را پشت نقاب پنهان نمی‌کنند.

 

از زمان تکامل به عنوان یک موجود اجتماعی، انسان به نحوی باورنکردنی به خواندن بیان چهره‌ای در دیگران خو کرده است. این قابلیت احتمالا یکی از امتیازاتی است که در جریان تکامل انسان نصیب او شده است.

چارلز داروین، کاشف روند تکامل موجودات، در کتاب "بیان عواطف در انسان و حیوانات" به بررسی این موضوع پرداخت. کتاب او در سال 1872 میلادی منتشر شد.

آموختن نحوه "خواندن عواطف" از روی حالات چهره می‌تواند به ارتباط متقابل اجتماعی بشر کمک کند، سوء برداشت‌ها را کاهش دهد و موجب شود که گروه‌های بشری به شکلی موثر و هم‌ساز عمل کنند و همگان از فواید آن برخوردار شوند.

اهمیت صورت و دهان در ارتباط غیرکلامی
در ارزیابی و خواندن حالات چهره، چشم و دهان بیش از سایر بخش‌های صورت اهمیت دارد و بیشترین اطلاعات را به طرف مقابل می‌دهد، زیرا این دو عضو بیش از سایر اجزاء صورت "بیانگر" هستند.

ما به طور ناخودآگاه حرکات دهان و چشم را ارزیابی می‌کنیم تا بفهمیم که یک شخص در صدد انتقال چه معنایی است. با اینهمه، هر یک از اجزاء چهره هم به تنهایی می‌تواند بخشی از عواطف را به خوبی منتقل کند. به عنوان مثال، دهان در نشان دادن احساس خوشحالی بسیار کارآمد است.

به این ترتیب، وقتی که مایل هستیم احساس خرسندی و دوستی را به دیگران منتقل کنیم، پوشاندن این بخش از صورت مشکل ساز خواهد بود.

 

به همین خاطر است که بعضی از کارکنان خدمات درمانی که با بیماران سروکار دارند برای آرامش بخشیدن به آنان تصاویری از صورت‌های خندان را روی روپوش خود نصب می‌کنند.

اما الیکس مارتینز، استاد کرسی مهندسی الکترونیک و کامپیوتر در دانشگاه ایالتی اوهایو، آمریکا، هشدار می‌دهد که اتکای به حالات صورت، چه تمامی صورت و چه بخشی از آن، ممکن است گمراه کننده باشد.

پرفسور مارتینز در زمینه شناخت بیان چهره‌ای مطالعه می‌کند تا این مهارت انسانی را برای دستگاه‌های کامپیوتری بازسازی کند و به آن‌ها بیاموزد. او می‌گوید: "لزومی ندارد که فقط وقتی که خوشحال هستیم لبخند بزنیم و البته همیشه هم وقتی خوشحال هستیم لزوما لبخند نمی‌زنیم. "

در واقعا مطالعه نوزده نوع مختلف لبخند نشان داده است که تنها شش نوع آن با احساس خوشحالی و رضامندی ارتباط دارد. سایر لبخند‌ها در موارد دیگری به کار می‌رود از جمله وقتی که می‌ترسیم، شرمسار می‌شویم یا درد داریم.

 

الیکس مارتینز می‌گوید که برای درست بیان چهره‌ای لازم است که حالت و حرکت بدن و محتوای آن را هم در نظر بگیریم.

او برای نشان دادن این نتیجه، دو عکس زوم شده روی چهره را به کار می‌برد. در یکی، یک زن جوان چهره‌ای عبوس دارد و اشک در چشمانش حلقه زده. در دیگری، یک مرد سرخ چهره دیده می‌شود که روی پیشانی اش خطوط عمیق افتاده و دهانش ظاهرا در حالت فریاد کشیدن است.

پرفسور مارتینز می‌گوید که زنی که در تصویر دیده می‌شود شدیدا غمگین به نظر می‌رسد در حالیکه مرد سرخ چهره چنان خشمگین است که انتظار داریم در صدد قتل کسی باشد.

اما با زوم به عقب و نشان دادن بقیه این عکس‌ها مشخص می‌شود که دختر جوان هنرپیشه محبوب خود را از نزدیک دیده و مرد سرخ چهره هم از مشاهده اینکه تیم مورد علاقه اش به طرف مقابل گل زده به هیجان آمده است.

البته این‌ها نمونه‌های افراطی از صحنه‌های پر از تنش و هیجان هستند، اما در چنین مواردی، حالات چهره به تنهایی معیار ناقصی برای سنجش عواطف و احساسات است.

در شرایط عادی تر، بیان چهره ای، بخشی از مجموعه کلید‌های کشف عواطف و احساسات دیگران است. این مجموعه از جمله شامل حرکات دست، وضعیت بدن یا به اصطلاح زبان بدن، واژه‌های مورد استفاده، آهنگ صدا و حتی رنگ چهره است. همه این‌ها با همکاری با هم پیام و نیت طرف مقابل را به انسان منتقل می‌کند.

به گفته پرفسور مارتینز تا زمانی که بشر به "کلیدهای" دیگری دسترسی دارد، کمابیش می‌تواند نسبت به درک نیت دیگران اطمینان داشته باشد. او می‌افزاید: "اینکه بخشی از صورت توسط ماسک بهداشتی پوشانده شده یا تمامی صورت قابل مشاهده نباشد نباید مانع از درک عواطفی شود که شما در نظر دارید به طور غیرکلامی بیان کنید. "

سمر الزایر، روانشناس بالینی مستقر در هلند، این نتیجه را از مطالعات خود هنگام زندگی در عربستان سعودی به دست آورد. اگرچه خانم الزایر در عربستان صورت خود را نمی‌پوشاند، اما بسیاری از خویشاوندان و همکارانش چنین می‌کردند. او می‌گوید که در ارتباط با چنین زنانی، درک مقصود آنان "خیلی سخت نیست، اما متفاوت است. "

او می‌افزاید: "باید بیشتر به حالات غیرکلامی آن‌ها توجه کرد، باید ارتباط چشمی را حفظ کرد تا فهمید آن‌ها چه احساسی دارند و متوجه عواطف آن‌ها شد. من هنگام صبت کردن با این افراد به لحن و آهنگ صدا و حرکات دستشان توجه بیشتری می‌کردم. "

دشوار، اما امکانپذیر
ماریا علی، 34 ساله و خانه دار ساکن راولپندی در پاکستان که نقاب به چهره می‌زند با این ارزیابی موافق است. او می‌گوید که هرگز در برقراری ارتباط با سایر زنان نقاب پوش حتی زنان غریبه مشکلی نداشته است.

ماریا علی در توضیح می‌گوید: "با نگاه کردن به حرکت بدنی و آهنگ صدا می‌توان فهمیند که منظورشان چیست. "

تجربه سمر الزایر و ماریا علی نشان می‌دهد که بار انتقال عواطف و احساسات نباید بر دوش استفاده کنندگان از ماسک باشد بلکه مخاطبان هم باید ارتباط خود را به شکل مناسب با این وضعیت انطباق دهند.

با اینهمه، بعضی زنان نقاب پوش گفته اند که خودشان آموخته اند چگونه شیوه ارتباطی خود را با شرایط انطباق دهند. مریم ظفر، 23 ساله و دانشجوی کالج و ساکن اتلانتا، ایالت جورجیا در آمریکا می‌گوید: "وقتی نقاب یا روبنده به صورت دارم برای انتقال عواطف به دیگران از آهنگ صدایم بیشتر استفاده می‌کنم. "

مرجان علی، ساکن شهرک ثول در استان مکه در عربستان سعودی گفته است که وقتی که نقاب دارد بیان چهره‌ای اش با زمانی که نقاب ندارد متفاوت است.

او که به تازگی دوره دانشگاهی خود را تمام کرده می‌گوید که وقتی که نقاب دارد "حالاتم اغراق آمیزتر است. " مرجان علی می‌افزاید: "متوجه شده ام که طی سال ها، یاد گرفته ام که ابروهایم را برای بیان بهتر حالاتم بیشتر به کار بگیرم. "
حالات چشم ها، یعنی یکی از اجزاء صورت که حتی نقاب و ماسک هم آن‌ها را نمی‌پوشاند، می‌تواند در آشکار کردن عواطف و احساسات بسیار موثر باشد. در این مورد باید از شکسپیر هم سئوال کرد که سروده است: "چشمان که دریچه‌ای به روح است. "

روانشناسان معتقدند که بشر می‌تواند کیفیات ذهنی دیگران از جمله احساسات و عواطف، اعتقادات، تمایلات، نیات و نظایر آن‌ها را صرفا با نگاه کردن به منطقه چشمان در صورت استنباط کند. "نظریه ذهن" این توانایی بشری را تبیین می‌کند.

این مفهوم مبنای "خواندن ذهن از طریق آزمایش چشم" را تشکیل می‌دهد که برای درک ذهن در مورد افراد اوتیست یا مبتلایان به عارضه اسپرگر، اختلال شخصیتی مرزی و سایر موارد اختلال در تکامل عصبی به کار می‌رود.

 

در عین حال، پوشاندن دهان برای افرادی که از لحاظ شنوایی مشکلاتی دارند همچنان مانعی بزرگ در درک دیگران است. دست کم 5 درصد از مردم جهان با مشکل شنوایی مواجه هستند و لب خوانی و توجه به حالات چهره در برقراری ارتباط با این افراد حتی هنگام کاربرد زبان اشاره هم اهمیت فراوانی دارد.

در بعضی از کشورها، موسسات خیریه و افراد داوطلب در صدد بوده اند تا با تولید و توزیع ماسک‌های دارای پنجره شفاف در ناحیه دهان این مشکل را رفع کنند و مانع از مطرود شدن ناشنوایان شوند.

استفاده از ماسک گاه ممکن است این احساس را ایجاد کند که بین شخص و مخاطب او نوعی دیوار فیزیکی ایجاد شده است.

به گفته هریس علی، پژوهشگر روانشناسی در دانشگاه یورک بریتانیا، چنین احساسی به خصوص در مورد گفتگو در مورد موضوعات عمیق و مهم اهمیت می‌یابد و احتمالا در مورد ارتباطات کوتاه مدت مانند خرید از خواروبار فروشی چندان قابل توجه نیست.

علی می‌افزاید: "به نظر من در چنین مواردی تمایل طبیعی حتی بی آنکه به آن فکر کرده باشیم این است که ماسک را برداریم. "

و در مورد استفاده از ماسک برای جلوگیری از گسترش ویروس کرونا، برداشتن ماسک هنگام گفتگو درست همان کاری است که نباید کرد، چون این ویروس از طریق تنفس از فاصله نزدیک به سادگی منتقل می‌شود.

البته زنانی که صورتشان را می‌پوشانند می‌گویند که لزوما نقاب و روبنده مانع از انجام گفتگو در مورد مسایل مهم نمی‌شود و معتقدند که پوشاندن چهره برایشان راحتی بیشتری می‌آورد.


ثبت لبخند‌های پشت ماسک
مرجان علی ساکن ثول می‌گوید: "فکر نمی‌کنم که بتوانیم نقاب دینی و ماسک بهداشتی را 100 درصد با هم مقایسه کنیم. "

ماسک‌های بهداشتی معمولا از پارچه‌های ملت-بلون یا بدون بافت و انواع منسوجات مصنوعی ساخته می‌شود که باید از نزدیک روی بین و دهان را بپوشانند. در مقابل، برای شاختن نقاب یا روبنده از قطعات نازک پارچه استفاده می‌شود که روی بینی قرار می‌گیرد و مثل پرده روی دهان و چانه و گردن آویزان می‌شود.

مرجان علی می‌گوید "احساس استفاده از ماسک و نقاب کاملا متفاوت است و در حالیکه ماسک صورت باعث احساس گرما می‌شود نقاب چنین احساسی به آدم نمی‌دهد. "

با ادامه شیوع ویروس کرونا به نظر نمی‌رسد که ماسک به این زودی‌ها از دور خارج شود. با توجه به این واقعیت، شاید لازم باشد یاد بگیریم که چطور ماسک را به نحوی مناسب به کار ببریم.

سمر الزایر برای کسانی که در این مورد با مشکل مواجه هستند توصیه مفیدی دارد. او می‌گوید: "هنگام برقراری ارتباط، در مقایسه با شرایط عادی از لغات بیشتری استفاده کنید و برای اینکه مطمئن شوید که نظر و عواطف طرف مقابل را به خوبی درک کرده اید، بیشتر سئوال کند. "

الزایر می‌افزاید: "همچنین یاد بگیرید که حواس دیگر و زبان بدنی خود را بیشتر به کار ببرید. "