سیدمحمود اسحق حسینی؛ فوق تخصص گوارش
پرتیونیت به معنای التهاب صفاق است این التهاب ممکن است موضعی یا منتشر بوده سیر حاد یا مزمن داشته باشد و مکانیسم عفونی یا آسپتیک داشته باشد پرتیونیت حاد اغلب علت عفونی داشته و معمولا به دلیل پارگی احشاء می‌باشد و پرتیونیت ثانویه خوانده می‌شود وقتی هیچ منشاء داخلی شکمی برای پرتیونیت عفونی مشخص نشود آن را اولیه یا خودبخودی گویند.پرتیونیت حاد با کاهش فعالیت حرکتی روده همراه است که منجر به انباشته شدن گاز و مایع و اتساع روده می‌شود. انباشته شدن مایع در روده به همراه عدم مصرف خوراکی مایعات منجر به افت سریع حجم داخل عروق می‌شود که دستگاه‌های قلبی کلیوی و سایر دستگاه‌های بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
اتیولوژی
سبب‌شناسی، دستیابی عوامل عفونی به حفره صفاتی از طریق احشای سوراخ شده زخم نافذ جدار شکم یا وارد شدن جسم خارجی آلوده یا وسیله‌ای که مبدا آلوده می‌شود مانند نگهداشتن طولانی مدت کاتتر دیالیز صفاقی انجام می‌گیرد چنانچه بیمار مبتلا به اختلال ایمنی نباشد دفاع‌های میزبان می‌تواند آلودگی‌های کوچک را ریشه‌کن کند شرایطی که اغلب موجب ورود باکتری‌ها به درون صفاق می‌شوند عبارتند از آپاندیس پاره شده دیورتیکول پاره شده زخم پپتیک سوراخ شده، اختناق فتق، قانفاریای مثانه، لوپوس، انفارکتوس روده و سرطان بیماری‌های التهابی روده یا انسداد روده باریک البته طیف وسیعی از مکانیسم ممکن است نقش بازی کند. پرتیونیت حاد باکتریال می‌تواند در غیاب یک منشا واضح داخلی صفاقی از باکتری‌ها نیز رخ دهد.
پرتیونیت خود به خودی در 90 درصد افراد سیروتیک و آسیت اتفاق می‌افتد.پرتیونیت آسپتیک ممکن است به دلیل آزردگی صفاق توسط مایعات فیزیولوژیک مثل شیره معده، صفرا آنزیم‌های لوزالمعده خون و یا ادرار یا ورود اجسام خارجی استریل مثل لوازم اسفنج جراحی یا پودر داخل دست‌کش‌های جراحی به حفره صفاقی ایجاد گردد یا ممکن است عارضه بیماری‌های سیستمیک نادر همچون لوپوس اریتماتوی سیستمیک، پورفیری و تب مدیترانه‌ای باشد آزردگی شیمیایی صفاق توسط شیره اسیدمعده و آنزیم لوزالمعده رخ می‌دهد خطر زیادی از نظر عفونت میکروبی دارد.
تظاهرات بالینی
تظاهرات اصلی پرتیونیت شامل درد شکمی حاد، حساسیت شکم در لمس و معمولا تب می‌باشد محل درد بستگی به علت زمینه‌ای و محدود یا منتشر بودن التهاب دارد پرتیونیت موضعی اغلب در آپاندیست دیورکولیت بدون عارضه دیده می‌شود پرتیونیت منتشر با التهاب گسترده تندرنس شکم همراه است. سفتی دیواره شکم در هر موضعی منتشر بیشتر دیده می‌شود صداهای روده‌ای شنیده نمی‌شود تاکی‌کاردی و هیپوتانسیون و علائم کم آبی شایع هستند یافته‌های آزمایشگاهی شامل اسیدوز و لکوسیتوز می‌باشد عکس ساده شکم اتساع روده بزرگ و کوچک همراه با ادم دیواره روده نشان می‌دهد CT یا سونوگرافی می‌تواند مایع آزاد یا آبسه را نشان دهد.
درمان
شامل اصلاح کم آبی اصلاح ناهنجاری‌های الکترولیتی، آنتی‌بیوتیک و مداخله جراحی برای مشکل زمینه‌ای می‌باشد میزان مرگ و میر پرتیونیت بدون عارضه‌ای که به دلیل زخم پپتیک سوراخ شود یا آپاندیس و یا دیورتیک‌های پاره شده رخ داده باشد، در فردی که از جهات دیگر سالم باشد 10 درصد می‌باشد در سالمندان و افرادی که بیماری زمینه‌ای داشته باشند و یا مواردی که بیش از 48 ساعت طول کشیده باشد 40 درصد می‌باشد.