١- مقدمه
در این روزها که شیوع ویروس کرونا تمام ساختارهای اجتماعی را درکشور و البته در سراسر دنیا به هم ریخته و با چالش های جدی مواجه کرده است از فرهنگ و اقتصاد و صنعت گرفته تا ورزش وگردشگری و تمام حوزه های دیگر درگیر این ویروس شده اند. حوزه آموزش نیز از این قاعده مستثنی نیست. نظام آموزشی در هر کشوری که به هر شکل ممکن از راه موجود برای استمرار آموزش وپرورش و فعالیت های آموزشی استفاده میکند. در عصر حاضر طبیعتا بهره گیری از فضای مجازی و اینترنت بهترین موقعیت برای پوشش خلا آموزشی ایجاد شده است.
نظام آموزش از راه دور از آغاز نیمه دوم قرن بیستم پا به عرصه وجود گذاشت یکی از عوامل پیدایش این شیوه آموزش را میتوان پیشرفت فناوری دانست. امروزه در کشورهای مدرن یادگیری از راه دور بسیار متداول میباشد. برای این روش ممکن است از ویدیو، رایانه، پست الکترونیک و تکنولوژی مرتبط با اینترنت استفاده شود. آموزش از راه دور با بهره وری از اینترنت امکان پذیر میشود. آموزش غیرحضوری در دهه اول سال ١٧١٧میلادی آغاز شده است. این نوع آموزش در سال ١٨٥٤ در کشورهای مدرن از طریق جزوه خلاصه شده، فعالیتش گسترش پیدا کرد. در ایران آموزش از راه دور در سال ١٣٦٦ آغاز شد و تا امروز رشد قابل توجهی در آموزش علم آموزان داشته است (پوریا فرد، ١٣٩٥).
ظهورشبکه های ارتباطی گسترده از قبیل اینترنت در کنار ابزار و امکانات آموزشی پیشرفته باعث تحول در روش های آموزشی شده است و این مکان را فراهم کرده است تا بتوان طیف وسیعی از جویندگان علم را در نقاط مختلف واز فواصل دور و نزدیک تحت پوشش شبکه آموزشی در آورد و بدون نیاز به شرکت در کلاس های حضوری آموزش های علمی و تخصصی را به مرحله اجرا درآورد و این روش آموزشی نوین که از آن به عنوان آموزش الکترونیکی (e_learning) مجازی یاد میشود از پیشرفته ترین روش آموزشی در دنیای امروز مطرح است و از انواع فناوریهای پیشرفته نظیر شبکه اینترنتی، بانک های اطلاعاتی، مدیریت دانش و غیره بهره میبرد. در این نوع آموزش، محتوای آموزشی از طریق خدمات الکترونیکی ارائه میشود. امروزه آموزش مجازی در شرف تبدیل شدن به یکی از مهم ترین روش های آموزشی است. اینترنت به عنوان مکمل یادگیری و یاددهی در کلاس های سنتی و یک وسیله مهم و مفید در آموزش از راه دور به شمارمیرود (پاک سرشت و همکاران، ١٣٩٥). اصطلاح آموزش مجازی را اولین بارکراس[1] وضع کرد و به بیان ساده عبارت است از استفاده از فنآوری اطلاعات برای یادگیری (لادوسر و هام[2] ٢٠٠١). آموزش از راه دور یادگیری برنامه ریزی شده ای است که در آن معمولا یادگیری و آموزش در محیط های جدا از هم صورت میگیرند. آموزش از راه دور ارتباط مدرس و یادگیرنده میتواند از طریق نامه نگاری، رادیو، تلویزیون، تلفن، ویدئو کنفرانس، و یا اینترنت و شبکه های اجتماعی باشد (مور و کراسلی[3]، ٢٠١١). آموزش مجازی نوعی فناوری آموزش غربی است که بر محور ارزش هایی نظیر فرد محور بودن، یادگیری مستقل، خود راهبر و فعال مبتنی است. البته بدیهی است هر جامعه این نوع یادگیری را متناسب با شرایط خاص اجتماعی و فرهنگی خود به کار گیرد. آموزش مجازی به تمام شکل های یاددهی یادگیری اطلاق می شود که به شیوه الکترونیکی اجرا و پشتیبانی میشود. این شیوه آموزش با هدف ساخت دانش مرتبط با تجربه فردی پیش میرود (مریم کیان، ١٣٩٣). آموزش مجازی پارادایم جدیدی را پدید آورده وامکان یادگیری در هر زمینه ای برای هر فرد، در هر زمان و هر مکان فراهم نموده است (خان[4]، ٤٤، ٢٠٠٤).
آموزش الکترونیکی نسبت به آموزش سنتی دارای مزایا عمده ای است انعطلاف پذیری و حذف تردد بیمورد و پرهزینه برای شرکت در دوره های آموزش از مهمترین آنها به شمار میآید. (شاه بیگی، نظری، ١٣٩٠). اما این آموزش دارای مزایای دیگری نیز هست آموزش الکترونیکی امکان یادگیری را در هر زمان و مکان توسط یادگیرنده و امکان انتقال دانش در هر زمان و مکان توسط مدرس را فراهم میکند (برونت[5]، ٢٠٠٠، ٥).
«بسیاری از علم آموزان ترجیحا یادگیری در منزل برایشان بسیار راحتتر از یادگیری در محیط آموزشی است. این افراد با توجه به اینکه در محیط های آموزشی فرصتی برای تمرین و ممارست پس از مطالعه و جود ندارد، فرصت مییابند تا هم دروس را با دقت بیشتری مطالعه نمایند و هم به انجام تمرینات مربوطه بپردازند. محیط منزل از نظر آرامش، تمرکز، و دقت به مراتب بسیار بهتر از محیط های آموزشی میباشد.
بعضی از علم آموزان در محیط های آموزشی به جای توجه به آموزش به عوامل دیگری توجه مینمایند.
وجود بقیه علم آموزان در کلاس، لوازم تحریرهای مختلفی که ممکن است وجود داشته باشد، حیاط محیط آموزشی و حتی طرز لباس پوشیدن آموزگار و لوازم او میتواند تاثیرگذار باشد. هرچند آموزگاران با روش های تدریسی مختلف سعی میکنند از جلب توجه علم آموزان به اطراف جلوگیری کنند ولی عوامل گفته شده در اکثر اوقات باعث میشود که حداقل بخشی از درس توسط علم آموز آموخته نشود» (پوریافرد، ١٣٩٥).
فتحی و اجارگاه، پرداختچی، ربیعی به نقل از اینگلبرچت[6] (٢٠٠٥) ویژگیهای نظام آموزشی مجازی را به این شرح ارایه نموده است: سهولت و سرعت در برزوزرسانی و ذخیره و بازیابی و به اشتراکگذاری اطلاعات مبتنی بر شبکه انجام فرایند یادگیری و ارتباط مستقیم با فراگیران از طریق رایانه واینترنت، تمرکز بر دیدگاه جامع یادگیری و ارتباط مستقیم فراگیر محور به جای استاد محور، قابلیت انعطاف پذیری در فراگیری، روش های نوین و مناسب فراگیری، قابلیت تکرارپذیری و جبران مشکلات اما با این وجود آموزش مجازی محدودیت هایی نیز دارد که شناخت هر چه بیشتر مشکلات موسسات آموزشی از راه دور میتواند گامی مهم در جهت ارتقای کیفی آنان به شمار آید این در حالی است که پژوهش های پیرامون آموزش از راه دور در ایران در حوزه تحصیلات عالی صورت گرفته و تنها تعداد معدودی از آنها به پژوهش در حوزه آموزش وپرورش مربوط میشود (آقاکثیری، اعتضادی، شعبانی، ١٣٩١). این پژوهش بر آن است که به بررسی این چالش ها در حوزه آموزش وپرورش بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که: چالش ها و محدودیت های آموزش مجازی از دیدگاه معلمان چیست؟
٢- روش شناسی
٢-١- سوال پژوهش
چالش ها و محدودیت های آموزش مجازی از دیدگاه معلمان چیست؟
٢-٢- مدل پژوهش
مطالعه حاضر یک مطالعه کیفی به روش پدیدارشناسی بود. ساده ترین تعریفی که میتوان از پژوهش کیفی داشت این است که ارائه یافته های آن از طریق روش های آماری و یا سایر ابزارهای کمیسازی به دست نیامده باشد (شریفی، کمالی، چابک، ١٣٩٣). پدیدار شناسی اساسا مطالعه تجربه زیسته یا جهان زندگی است پدیدارشناسی به جهان، آن چنان که به وسیله یک فرد زیسته میشود، نه جهان یا واقعیتی که چیزی جدای از انسان باشد توجه دارد. لذا این پرسش را مطرح میسازد که تجربه زیسته چه نوع تجربه ای است؟ زیرا پدیدارشناسی میکوشد معانی را آن چنان که در زندگی روز مره زیسته میشوند آشکار نماید (امامی سیگارودی، نیری، رهنورد، نوری سعید، ١٣٩١). جامعه مورد مطالعه در این پژوهش شامل معلمان دوره آموزش مجازی سه مدرسه ابتدایی در شهرستان مه ولات (قیام، مدرس، هفت تیر) بودند. انتخاب این مدارس به صورت «هدفمند» انجام شد و مدارس با معیار هایی چون مدارس کم برخوردار، مدارس دخترانه و پسرانه انجام گرفت. تعداد معلمان این مدارس ١٩ نفر بودند. نمونه گیری از معلمان هم به صورت «هدفمند» انجام شد (جدول ١). پس از مصاحبه هفتم اشباع نظری حاصل گردید.
معیار انتخاب هدفمند شرکت کنندگان:
- از پایه های مختلف ابتدایی باشند.
- درجه علمی آنها از لیسانس کمتر نباشد.
- علاقمند به شرکت در فرایند مصاحبه باشند.
جدول ١: مشخصات شرکت کنندگان
پس از انتخاب اولین افراد از طریق تماس تلفنی، موضوع و هدف پژوهش برای آنها توضیح داده شد.
سپس مصاحبه در زمان تعیین شده از سمت شرکت کننده انجام شد و به دلیل وجود شیوع کرونا به صورت تلفنی حاصل گردید. سپس در پایان مصاحبه فرد شرکت کننده افراد دیگری را معرفی کرد وبه این ترتیب نمونه گیری به شکل گلوله برفی ادامه یافت. ابزار گرد آوری داده ها در این تحقیق از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته جمع آوری شد و پس از مصاحبه با شرکت کنندگان و رسیدن به مرحله اشباع نظری جمع آوری داده به پایان رسید در تحلیل داده ها هم از روش کدگذاری در دو مرحله باز و محوری استفاده شد استراوس و کوربین[7] کد گذاری باز را این گونه توصیف میکنند فرآیند تحلیلی است که از طریق آن، مفاهیم شناسایی شده و ویژگیها و ابعاد آنها در داده کشف میشود (استراورس و کوربین به نقل از دانایی فرد و امامی) در این مرحله نظریه پرداز داده بنیاد، مقوله های اولیه اطلاعات شکل میدهد. پژوهشگر مقاله ها را بر همه داده های جمع آوری شده، نظیر مصاحبه ها، مشاهدات، وقایع یا یادداشت های خود بنیان میگذارد. (٣٩٧ . p ,٢٠٠٥ ,Creswell) در کدگذاری محوری اساس ارتباط دهی بر بسط و گسترش یکی از مقوله ها قرار دارد.
٣- بحث درباره ی یافته ها
یافته های پژوهش حاضر چالش های آموزش مجازی در حوزه آموزش وپرورش را در زمینه های مختلف مورد بررسی قرار داد.
٣-١- ضعف زیرساختی در آموزش مجازی
یافته های پژوهش حاضر نشان داد که آموزش مجازی دارای مشکلات زیرساختی از جمله در دسترس نبودن اینترنت برای همه دانش آموزان، سرعت پایین شبکه شاد، و هزینه های بالای بسته های اینترنتی است
اظهارات برخی از معلمان در این باره:
«بعضی از دانش آموزانم مشکل دسترسی به اینترنت داشتند به همین دلیل برای اینکه از تکالیف و تدریس ها اطلاع پیدا کنند به خانه دوستانشان که به اینترنت دسترسی داشتند میرفتند اما همیشه این امکان و جود نداشت زمانی که کرونا شیوع پیدا کرد والدین نگران سلامتی فرزندشان بودند و اجازه نمیدادند به خانه دوستانش برود.»
یافته های جامتشو[8] و همکاران (٢٠٠٧) نشان داد که ٨٧% از دانش آموزان به قدر کافی به سرویس های فناوری اطلاعاتی و ارتباطی دسترسی ندارند و تنها ٣٥% از دانش آموزان گزارش نمودند که دسترسی آسان به رایانه داشته اند.
«هزینه اینترنت برای من به عنوان معلم بالا بود زیرا دائم باید فیلم آموزشی می فرستادم من ٢٧ دانش آموز داشتم برای هر درسی دانش آموزان باید روزی ٣-٢ صفحه تکلیف میفرستادند و خیلی زیاد میشد.»
«هزینه اینترنت برای من بسیار بالا بود زیرا باید فیلم های آموزشی زیادی را با حجم بالا دانلود می کردم و هرکدام خوب و کامل بود برای دانش آموزان به اشتراک میگذاشتم برای دانش آموزانم هم هزینه اینترنت زیاد بود بعضی از آنها و ضعیت مالی خوبی نداشتند و نمیتوانستند بسته اینترنتی خریداری کنند.»
«یکی از شبکه هایی که تاکید شده بود برای تدریس مجازی از آن استفاده کنیم شبکه شاد بود اما مهم ترین مشکل این شبکه سرعت بسیار پایین آن بود فیلم های آموزشی و عکس ها خیلی دیر ارسال میشدند.» نتایج پژوهش گبادیان و اکینیوسویه[9] نشان داد که مدیریت ضعیف اجرای آموزشی الکترونیکی و آنلاین، هزینه های بالای این نوع آموزش ها از موانعی هستند که اجرای آموزش اثربخش الکترونیکی را با چالش مواجه می سازد.
پژوهش اعتضادی و دیگران با عنوان «بررسی مشکلات مراکز آموزش از راه دور از دیدگاه معلمان و دانش آموزان شهر اصفهان» نشان داد که از نظر دانش آموزان وجود موانع مربوط به فناوری اطلاعات، برنامه ریزی درسی و همچنین موانع اداری و مالی اجرای کار آمد این دوره را با مشکل مواجه ساخته است.
٣-٢- عدم وجود نظم در آموزش مجازی
یافته های این پژوهش نشان داد که جایگزین شدن آموزش از راه دور به جای آموزش در مدرسه باعث ایجاد بی نظمی در برگزاری کلاس ها و عدم کنترل معلم بر کلاس درس شده است. نظر برخی معلمان در اینباره:
«در واقع نظمی در برگزاری کلاس ها وجود نداشت و نمیتوانستیم برای دانش آموزان زمانی مشخص مانند مدرسه تعیین کنیم زیرا بعضی از خانواده ها چند دانش آموز داشتند که همگی از یک گوشی استفاده میکردند یا دانش آموزانیی داشتم که فقط پدر خانواده موبایل داشت که اصولا سر کار میرفتند.»
«به نظر من در فضای مجازی این امکان وجود نداشت که همه دانش آموزان در یک ساعت مشخص حاضر شوند زیرا دانش آموزی که خود به اینترنت دسترسی نداشت و باید به خانه دوستش میرفت هر زمانی نمیتوانست یا بعضی از دانش آموزانم با گوشی پدر در کلاس شرکت میکردند که پدر هم از صبح تا شب سرکار بود.»
«در فضای مجازی مانند مدرسه نیست که بتوانیم نظارت و کنترل کامل بر کلاس داشته باشیم من تکالیفی را به دانش آموزانم میدادم و میگفتم تا ساعت ١١ بفرستید اما فقط تعداد کمی از والدین پیگیر بودند و تکالیف را ارسال می کردند و بعضی هم پیگیر نبودند.»
به اعتقاد لوی[10] (٢٠٠٣) مشکل برنامه ریزی، توسعه و اجرا در آموزش از راه دور تصادفی و غیرمنظم بودن آن است.
اما از معایب آموزش الکترونیک میتوان به کنترل کم بر آموزش، غیرقابل انعطاف بودن و عدم چهره به چهره بود در این روش اشاره کرد به طوری که بعضی از مطالعات تأثیر منفی در اثربخشی و راضی نگه داشتن فراگیران راشان داده است (فری من و همکاران ٢٠٠٦؛ نوری و همکاران، ٢٠١٤).
عدم حضور فیزیکی و استفاده از زبان تن برای دادن پس خوراند و عدم کنترل کافی و دقیق استاد بر کلاس درس از معایب آموزش الکترونیک دانسته شده است (شاه بیگی –نظری، ١٣٩٠).
٣-٣- عدم بروز خلاقیت در آموزش مجازی
یافته های پژوهش به عمل آمده نشان داد که آموزش مجازی در بروز ایده و خلاقیت دانش آموزان به اندازه کافی موفق نبوده است طی مصاحبه هایی که با معلمان صورت گرفت آنها معتقد بودند مدرسه در رشد خلاقیت دانش آموزان بسیار تاثیر گذار است نظر برخی معلمان در این مورد قابل تامل است:
«بنظر من خلاقیت در مدرسه قطعا بیشتر بود زیرا هرکدام از دانش آموزان که صحبت میکردند یا کارخلاقانه ای انجام میدادند بقیه دانش آموزان هم ترغیب میشدند و ایده میگرفتند تا بهتر از دوستشان آن کار را انجام دهند همین حس رقابتی که در مدرسه وجود داشت منجر به خلاقیت میشد اما در فضای مجازی تعداد معدودی از دانش آموزان کارهای خلاقانه ای انجام میدادند.»
معلم دیگری معتقد بود:
«در زمینه خلاقیت در آموزش مجازی به نظر من حجم کار آنقدر زیاد بود که خانواده ها نمی توانستند برای بروز خلاقیت بچه ها ورود پیدا کنند. فقط چند نفر خاص از دانش آموزانم که در مدرسه بچه های خلاقی بودند در فضای مجازی هم خلاق تر بودند.»
صاحبنظران متعددی از جمله Dreyfus استاد معاصر فلسفه و منتقد اینترنت یه این باور است که آموزش مجازی نمیتواند تضمین بروز ایده های خلاق، کیفیت اطلاعات اشراف کاربران برتمامی واقعیت ها در مکان زندگی آکنده از فضا را برای یادگیرندگان فراهم کند. (بحری، حمیدی، ساربانی، شیرین کام، بیتا) در پژوهش با عنوان «بررسی نقش مدرسه و برنامه درسی و پرورش خلاقیت در کودکان ابتدایی» یکی از عوامل تاثیر گذار بر خلاقیت کودکان محیط آموزشی دانستندآنها معتقد بودند محیط آموزشی به دلیل ایجاد شرایط فیزیکی، روابط عاطفی بین افراد ایجاد زمینه های علمی یادگیری و دادن انگیزه به دانش آموزان حائز اهمیت است. محیط مدرسه که تاثیر بسزایی در پرورش خلاقیت کودکان دارد این امکان را به دانش آموزان میدهد که اولا با طرز فکر وذهن دیگران آشنا شوند دوما به تجزیه وتحلیل کردن نظرات و ایده های یکدیگر بپردازند.
٣-٤- عدم وجود ارزشیابی صحیح در آموزش مجازی
در پژوهش حاضر طی مصاحبه هایی که با تعدادی از معلمان صورت گرفت همگی معتقد بودند که در آموزش مجازی معلم متوجه یادگیری دانش آموز نیست و نمیتوان ارزشیابی درستی از عملکرد دانش آموزان داشت. معلمان در این باره این چنین گفته اند:
«به نظر من یکی از مشکلات آموزش مجازی این است که معلم به طور ١٠٠% نمیتواند بفهمد دانش آموز درس را یادگرفته است یا نه من تا قبل از تعطیلات کرونا تا حدی سطح املای دانش آموزانم را میدانستم ولی در آموزش مجازی وقتی متن املا میگذاشتم تا والدین به بچه ها بگویند وقتی املاها فرستاده میشد همگی خیلی خوب شده بودند و مشخص بود خانواده به دانش آموز کمک میکند.»
«از نظر من در تدریس مجازی هیچ وقت نمی تواند جای کلاس درس را بگیرد مثلا من تمرین ریاضی به دانش آموزان میدادم تا حل کنند اما متوجه نمیشدم خود دانش آموز حل کرده است یا والدین او من برای حل این مشکل به خانواده ها میگفتم موقع حل تمرین ها از فرزندشان فیلم بگیرند اما تعداد کمی از خانواده ها مقید بودند.»
«آموزش مجازی باعث شد ارزشیابی درستی صورت نگیرد و دانش آموزان نمرات واقعی خود را دریافت نکنند مثلا وقتی امتحان می گرفتم همه دانش آموزانم خط به خط کتاب را کامل نوشته بودند و من هم نمیتوانستم ایرادی بگیرم.»
یورتل[11] (٢٠١٥) پژوهشی با عنوان بررسی عملکرد تحصیلی بین دوره های آموزش از راه دور و آموزش سنتی انجام داد. نتایج نشان داد که به لحاظ آماری تفاوت معنیداری در نمره نهایی و ارزیابی پایان دوره و میزان پاسخ بین دوره های آموزش از راه دور و سنتی وجود دارد.
از نظر Dreyfus استاد در کلاس مجازی هرگز نمیتواند میزان یادگیری دانشجو را در درس متوجه شود.
٣-٥- عدم رشد مهارت های اجتماعی در آموزش مجازی
یافته های این پژوهش نشان میدهد که آموزش مجازی به رشد مهارت های اجتماعی دانش آموز کمکی نمیکند و دانش آموزانی منزوی پرورش میدهد. نظریکی از معلمان در این مورد:
«آموزش مجازی باعث تضعیف روابط اجتماعی دانش آموزان میشود چرا که بچه ها دوست دارند با هم سن و سال های خودشان بازی کنند و انرژی خود را تخلیه کنند اما متاسفانه آموزش مجازی این فرصت را از بچه ها میگیرد.»
بر اساس پژوهش کیرتیا و همکاران[12] (٢٠٠٧١) از آسیب های فضای مجازی در تعلیم و تربیت این است که درگیر شدن با این مهم سبب میشود که دانش آموزان از لحاظ مهارت های اجتماعی رشد نکنند.
٤- نتیجه گیری
با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مدارس، آموزش از طریق کتاب های درسی جای خود را به فضای مجازی داد اما آموزش از این طریق معلمان و دانش آموزان را با چالش ها و مشکلات زیادی مواجه کرد در پژوهش حاضر این چالش ها و مشکلات مورد بررسی قرار گرفت نتایج این پژوهش نشان داد که یکی از مهمترین چالش های آموزش در بستر فضای مجازی این است که دسترسی به اینترنت برای همگان امکان پذیر نیست و معلم نمیتواند ارزشیابی درستی از دانش آموزان داشته باشد. میولنبرگ و برگ[13] در پژوهش دیگری با عنوان «موانع آموزش از راه دور یک مطالعه تحلیل عاملی» که با بهرگیری از رویکرد کمی انجام دادند ١٠ مانع اساسی شناسایی کردند آنها متعقد بود یکی از نگرانیهایی که مربوط به آموزش از راه دور آن است که روش و ابزار دقیق و اعتباری که بتوان با تکیه بر آن اثر بخشی این دوره ها را ارزیابی کرد وجود ندارد. آنها یکی دیگر از موانع آموزش از راه دور را مشکل دست یابی میدانستند که بسیاری از دانش آموزان و حتی معلمان دستیابی مناسبی به تجهیزات، سخت افزارها و نرم افزارها و اینترنت و دیگر برنامه های جانبی ندارند. یافته های به عمل آمده از این پژوهش نشان داد یکی دیگر از مشکلات آموزش از راه دور عدم بروز خلاقیت در دانش آموزان است. در مطالعه ای که توسط مریم کیان (١٣٩٣) انجام گرفت نتایج پژوهش نشان داد فضای مجازی با وجود گسترده کردن زمینه اطلاعاتی کاربران در پرورش مهارت های دانشگاهی نظیر خلاقیت چندان موفق نیست.
با توجه به اینکه از زمان پیدایش آموزش از راه دور در آموزش و پرورش مدت زیادی نمیگذرد وجود کاستیها در این نوع آموزش امری بدیهی است. هدف پژوهش حاضر این بود تا چالش ها و مشکلات آموزش از راه دور را در حوزه آموزش وپرورش تا حد امکان شناسایی کند تا کمکی باشد به مسئولین آموزش وپرورش و برنامه ریزان در این حوزه در جهت ارائه راهکارها و تدوین برنامه های مناسب برای به حداقل رساندن و برطرف کردن چالش های آموزش مجازی. از جمله محدودیت هایی که این پژوهش با آن رو به رو بود این بود که به دلیل شیوع ویروس کرونا امکان دسترسی به جامعه آماری بالا و استفاده از روش پژوهش کمی وجود نداشت و پیشنهاد برای پژوهش های آتی این است که این موضوع را با جامعه آماری بالاتر مورد بررسی قرار داده شود و راهکارهایی در جهت بهبود چالش های آموزش مجازی ارائه شود.
فهرست منابع و مآخذ
- اسلامی کاوه، کوتی لیلا، نوری امین، ١٣٩٥، روش های گوناگون آموزش مجازی علوم پزشکی استفاده شده در ایران و بررسی اثر بخشی آنان، مطالعه موردی، فصلنامه مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی، سال هفتم، شماره ٢.
- اعتضادی مریم، عارفی مژگان، آقاکثیری زهره، ١٣٨٨، مشکلات مراکز آموزش از راه دور از دیدگاه دبیران و دانش آموزان دوره متوسطه شهر اصفهان، دوره ١، شماره ٢٣، ص ١٧٧-١٤٩.
- آقاکثیری زهره، اعتضادی مریم، شعبانی احمد، ١٣٩١، آموزش از راه دور رویکردی نوآورانه در آموزش وپرورش، بررسی چالش ها مراکز آموزش از راه دور: دیدگاه دبیران و دانش آموزان، فصلنامه نوآوریهای آموزشی، سال یازدهم، شماره ٤٢.
- امامی سیگارودی عبد الحسین، دهقان نیری ناهید، رهنورد زهرا، نوری سعیدعلی، ١٣٩١، روش شناسی تحقیق کیفی : پدیدارشناسی، پرستاری مامایی جامع نگر، سال ٢٢، شماره ٦٨.
- بحری مریم، حمیدی عایشه، ساربانی نازیلا، شیرین کام اسحق، بررسی نقش مدرسه و برنامه درسی و پرورش خلاقیت در کودکان ابتدایی.
- پاکسرشت صدیقه، خلیلی ثابت مسعود، محمدعلی واحدی، منفرد آرزو، ١٣٩٥، مقایسه دانش و نگرش دانشجویان آموزش مجازی یا دانشجویان غیرمجازی در مورد آموزش الکترونیکی، پژوهش در آموزش علوم پزشکی.
- پوریافرد محمدرضا، ١٣٩٥، آموزش از راه دور در ایران و مزایای آن.
- جهانیان رمضان، اعتبار شکوفه، ١٣٩١، ارزیابی وضعیت آموزش مجازی در مراکز الکترونیکی دانشگاه تهران از دیدگاه دانشجویان، فصلنامه فنآوری اطلاعات و ارتباطات علوم تربیتی، سال دوم، شماره ٤.
- دانایی فرد حسن، امامی سید مجتبی، ١٣٨٦، استراتژیهای کیفی: تاملی بر نظریه پردازی داده بنیاد، اندیشه مدیریت، سال اول، ص ٩٧-٦٩.
- درتاج فریبا، زارعی زوارگی اسماعیل، علیآبادی خدیجه، فرج الهی مهران، دلاور علی، ١٣٩٥، تاثیر آموزش از راه دور مبتنی بر موک بر عملکرد تحصیلی دانشجویان دانشگاه پیام نور، شماره ٣٥.
- شاه بیگی فرزانه، نظری سمانه، ١٣٩٠، آموزش مجازی: مزایا و محدودیت ها، مجله مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی یزد، دوره ششم، شماره ١، ص ٥٤-٤٧.
- عزیزی نعمت اله، شاهمحمدی انور، نقدی هادی، ١٣٩٢، موانع اجرای آموزش از راه دور و شناسایی راهکارهایی برای اجرای بهینه آن: تاملی بر دیدگاه مدیران و ملعلمان مدارس راهنمایی و متوسطه، نشریه علمی پژوهش فناوری آموزش، جلد٨، شماره ٢.
- فتحی واجاگاه کورش، پرداختچی محمد حسن، ربیعی مهدی، ١٣٩٠، ارزشیابی اثربخشی دوره های آموزش مجازی در نظام آموزش عالی ایران (مطالعه موردی دانشگاه فردوسی)، فصلنامه فناوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، سال اول، شمار ٤.
- کریمی، احمد، ١٣٩٨، بررسی تاثیر گذاری فضای مجازی بر تعلیم وتربیت.
- کیان مریم، ١٣٩٣، چالش های آموزش مجازی: روایت آنچه در دانشگاه آموخته نمیشود، دوره ٥، شماره ٣.
- نوری امین، کوتی لیلا، اکبری فرناز، عصاریان مهرداد، رخشان امین، اسلامی کاوه، ١٣٩٤، مروری بر روش های مختلف آموزش مجازی در آموزش داروسازی، جلد ٢، شماره ی ٢، ص ٨٢-٧٧.
-Brodnet ,B. (2000). championing E_learning. Retrieved from http://www.learning hub.com/article/championing
-Chirita , R. ;Stefanescu , C. ; Ilinca , M. ; Chele, G. (2007). "Pathological internet use among Romanian children and teenagers". European Psychiatry:
22 S184-S184
-Creswell, J. W. (2005), Educational Research: Planning, Conducting, andEvaluating Quantitative and Qualitative Research (2nd edition).
-Dreyfus H. About the Internet: A Philosophical Look at the Internet. Farsinezhad A, trans. Tehran: Saghi Publications; 2010. p. 20-85. [In Persian[
-Gbdeyan R. A. and Akinyosoye_gbonda o. o ,Barriers to Effective I m plementing MBA E_learning pregramme: A Suevey African Journal
-Jamtsho ,s. Bullen ,M. (2007). Distance Education in Bhutan: I m proving access and quality through/ICT use. Distance Education ,Melb. ourne,28(149),2_13
-Khan,B. H. (2004). people,process and product continuum in e_learning: the e_learning p3 model. Education Technology , 44(5),33_40
-Ladouceur ,A. & Hum,D. (2001) E_learning the new froutier. Retrieved from www. cata. ca/china/documents/elearning. pdf
-Levy,s. (2003). six Factors to consider when planning online Journal of Distance learning Administration, Washington, DC, Annen berg /CPB project and PBS Adult learning service , 6(1).
-Moore,m. 6,8 kearsley,G(2011). Distance education: A systems view of online learning. Belmont ,CA: wadsworth cengage learning
-Muilienburg L. Y. and Berge Z. L. Barriers to distance education: A factor _analytic study ,the American journal of Distance Education,vol. 15,No. 2,2001,pp7_22.
-Urtel, M. G. (2015). Assessing academic performance between traditional and distance education course formats. Educational technology & society ,11(1),322_330
پی نوشت ها: