یکی از حوادث مهم فرهنگی بعد از پیروزی انقلاب وحدت حوزه و دانشگاه به معنای واقعی است. حضرت امام خمینی(ره) در یکی از فرمایشات خود در خصوص ضرورت وحدت حوزه و دانشگاه بیان فرمودند: «امروز یکی از ضروری ترین تشکل ها بسیج دانشجو و طلبه است، طلاب علوم دینی و دانشجویان دانشگاه ها باید با تمام توان خود در مراکزشان از انقلاب و اسلام دفاع کنند. فرزندان بسیجی ام در این دو مرکز، پاسدار اصول تغییر ناپذیر نه شرقی نه غربی باشند، امروز دانشگاه و حوزه از هر محلی بیشتر به اتحاد و یگانگی احتیاج دارند» و مقام معظم رهبری نیز در این خصوص فرمودند: «تأکید بر وحدت حوزه و دانشگاه و اینکه بر روی آن اصرار می کنیم، به خاطر آثار و برکات آن است، این دو نهاد با تبادل روش ها، یکدیگر را کامل کنند و مجهز به روش های علمی جدید و سنتی شوند». وحدت حوزه و دانشگاه مقوله ای بسیار حائز اهمیت است. هرچند اقدامانی در این زمینه صورت گرفته است اما فضا برای فعالیت بیشتر و کاربردی تر فراهم است و متأسفانه این مهم امروز به برگزاری چند نشست و دید و بازدید خلاصه شده است، برای تحقق این مهم باید کارها و برنامه ها ساماندهی شود تا وحدت به معنای واقعی نهادینه شود. در گزارشی بدین انگیزه تهیه شده که در ادامه می خوانید.
وحدت حوزه و دانشگاه از ابتدای انقلاب
اوایل انقلاب مسائل و ابعاد این رخداد مهم توسط حوزه و دانشگاه برای مردم تبیین می شد و این مهم نشان از این داشت که این دو مجموعه فرهیخته جامعه و اهل مطالعه در مسیری مشخص و واحد قدم برمی دارند. جنگ عراق علیه ایران نیز با حضور طلاب و دانشجویان رنگ و بویی دیگر به خود گرفت.
پس از دوران دفاع مقدس این وحدت مقداری سست شد و حرکت قبلی خود را نداشت و دانشگاهیان در مسیر خود و حوزویان نیز در مسیر خود قرا گرفتند و مانند روزهای اول انقلاب و دوران جنگ این اتحاد معنا نداشت. سال ها از جنگ می گذرد و همواره با نزدیک شدن به 27 آذر حال و هوای وحدت حوزه و دانشگاه تازه می شود و پس از گذشت چند روز تب و تاب این موضوع خاموش می شود و تا سال دیگر خبری از این مهم گرفته نمی شود.
ضرورت توسعه و استفاده کاربردی از مفهوم واقعی وحدت حوزه و دانشگاه
حتی وحدت حوزه و دانشگاه می تواند در انتخاب اصلح توسط مردم در انتخابات مختلف تأثیرگذار باشد. انتخابات هیچ گاه نباید با احساسات همراه باشد؛ چراکه منتج به نتیجه نامطلوب می شود. وحدت حوزه دانشگاه و ورود درست حوزه و دانشگاه می تواند انتخاب احساسی را به سمت انتخاب عقلانی هدایت کند. وحدت حوزه و دانشگاه به حل مشکلات در جامعه کمک قابل توجهی می کند.
امروز ضرورت وحدت حوزه و دانشگاه با وجود هجمه سنین دشمن بیش از هر زمان دیگری است. امروز بر اثر برخی سوء مدیریت ها مردم جامعه با مشکلات بسیار مواجه هستند و شاید این امر بر حضور آنان در انتخابات تأثیر بگذارد، در این زمان وظیفه جامعه حوزوی و دانشگاهی است که مدم را برای حضور حداکثری تشویق کرده و از سوی دیگر نحوه انتخاب اصلح را برای مردم بازگو و به آنان شناخت دهند.
دانشگاهیان و روحانیون باید به یکدیگر اعتماد داشته باشند. حوزه علمیه مراکز علمی و فکری هستند نه قشر حاکمیتی. شاید دانشگاهیان ندانند هیچ حمایتی جز کمک مختصری به حوزه های علمیه نمی شود. ارزیابی نشان می دهد حمایت های چند سال قبل از حوزه در مجموع به اندازه دانشگاه تهران در یک سال نبوده است. تبلیغات شدید دشمن، دوری و آگاه نبودن از هم از دیگر موانع وحدت است.
ناکامی در تبلیغ درستی از وحدت حوزه و دانشگاه در داخل کشور
در چند سال اخیر تبلیغ درستی از وحدت حوزه و دانشگاه در داخل نداشتیم. ما متأسفیم از اینکه عده زیادی از افراد کشور اخبار را از رسانه های بیگانه دنبال کرده و اطمینان می کنند. ما اصلا اعتقاد نداریم حقایق بیان نشود، اما گاه واقعیت به گونه ای مطرح می شود تا از التهاب در جامعه جلوگیری شود. دشمنان مطالب را برای التهاب جامعه و تخریب جو وفضای اجتماعی مطرح می کنند. برای اعتمادسازی هرچه بیشتر باید حوزه و دانشگاه اهداف دشمنان را به درستی تبیین کنند. مشکلات امروز به دلیل چند بعدی بودن لازم است تا هم اساتید پژوهشگران حوزه و هم دانشگاه ورود پیدا کنند.
سند اسلامی شدن دانشگاه
خوشبختانه سیاست گذاری ها دراین بخش بسیار مطلوب است، اما در اجرا با نقایصی مواجه است، برای اجرایی شدن باید مدیرانی حاذق و انقلابی حاضر باشند، حوزه نه تنها به سند اسلامی شدن دانشگاه ها بلکه به سند تحول آموزش و پرورش نیز حرف داریم. آموزش و پرورش به جای اینکه سند داخلی را اجرا کند، گاه متأسفانه سند 2030 را اجرا می کنند. سند آماده شده اما چون سیاست اجرا نیست، عملیاتی نشده است. نظیر آن استفاده از طب سنتی در درمان کرونا است که وزارت بهداشت به شدت با این مهم برخورد می کند.
گره خودن علوم دینی و اسلامی با علوم جدید
در نظامیه بغداد افرادی همچون خواجه نصیر فعالیت داشتند، علمای قرون گذشته علاوه بر علوم جدیده در علوم اسلامی نیز سرآمد بودند. پیشرفت علمی و تحقق تمدن اسلامی همزمان با یکدیگر بوده است و زبان علمی جهان اسلام آن دوران عربی بوده است. رشد علوم تا حمله مغول ادامه پیدا کرد و پس از آن تاریخ رکود حدود 200 ساله را احساس کرد و دوره صفویه بار دیگر تمدن ایرانی اسلامی شکوفا شد. حوزه های علمیه در کنار علوم جدیده و علمی در دل یکدیگر جای داشتند. پس از تأسیس دانشگاه تهران در سال 1313 علم در قالب فردی قرار گرفت.
شهید دکتر مفتح در سال 41 یا 42 در خصوص ضرورت حوزه و دانشگاه مقاله ای به رشته تحریر درآورده است. امام خمینی(ره) فرمودند: «آشتی دانشگاه با مراکز علوم اسلامی بزرگترین پیروزی انقلاب اسلامی است». تأسیس دانشگاه توسط رضاخان مروج جدایی بین حوزه و دانشگاه را رقم زد. حتی دکتر شریعتی در این خصوص بیان کرده است «در پای هر قراداد استعماری امضای یک دانشگاه رفته غربی وجود دارد در حالیکه امضای هیچ روحانی نیست». بی شک بیان این سخنان نشان از بروز فاصله بین دانشگاه با علوم اسلامی بوده است.
چشم انداز وحدت حوزه و دانشگاه در چهل ساله دوم انقلاب
وحدت معنایی فراتر از تدریس دارد، وحدت حوزه و دانشگاه دارای مفاهیمی بسیار بلندی است که می تواند تحقق بیانیه گام دوم که بسیار مورد تأکید مقام معظم رهبری را میسر سازد. ایشان در سال 78 بحث جنبش نرم افزاری را متذکر شدند و حوزه های علمیه و دانشگاه ها را به حرکت در مسیر نوآوری و دوری از رکود دعوت فرمودند.
با دو بال علم و تهذیب موتور محرک انقلاب بهتر کار می کند. اگر دانشگاه محلی برای تحصیل علم است از تهذیب و اخلاق فاصله نگرفته و غافل نباشند تا از غربگرایی افراطی و علم گرایی محض خارج شویم. بیشتر منابع درسی در دانشگاه ها ترجمه غرب است و شاید تدریس این منابع در علوم تجربی کمتر متوجه اشکال باشد اما در علوم انسانی و اسلامی اصلا شایسته نیست.
باید از جدایی وحدت حوزه و دانشگاه جلوگیری کرد ولی متأسفانه برنامه های این ایام کلیشه ای شده و تنها در این ایام به این امر مهم پرداخته می شود. امروز وحدت تنها به تدریس حوزویان در دانشگاه و بالعکس خلاصه می شود در حالی که شهید مطهری با وجود تمام محدودیت ها قبل از انقلاب در دانشگاه تدریس می کرد. امروز غربزدگی ملموس شده و باید برنامه ها به سمتی رود تا اخلاق و تهذیب در دانشگاه ها جایگاه واقعی خود را پیدا کند. قرار نیست با مبانی فلسفی برای وحدت حوزه و دانشگاه صحبت کنیم، نباید کار را پیچیده کرد بهتر است ضرورت این امر با زبانی ساده بیان شود. به نظر بنده نهادینه شدن اخلاق و تهذیب در دانشگاه ها می تواند یکی از دستاوردهای مهم وحدت حوزه و دانشگاه باشد.
مدرک گرایی؛ بلای دانشگاه و حوزه
سیستم آموزشی حوزه علمیه به سمت سیستم آموزشی دانشگاهی همچون تعریف هیئت علمی، ترمی شدن، پاس کردن دروس حرکت کرده و از سبقه بسیار عالی که داشت تاحدی فاصله گرفته است. حوزه ها به سمت دانشگاه شدن پیش می روند و مدرک گرایی تاحدی در بین برخیاز فعالان و محصلان این مجموعه رواج دارد. بلای مدرک گرایی در دانشگاه و حوزه وجود دارد و باید از افزایش این رویه جلوگیری کرد.
به نظر می رسد برای جذب اساتید در دانشگاه و حوزه باید گزینش ها درست تر باشد. برگزاری دوره های ضمن خدمت برای اساتید جهت پالایش ذهنی باعث می شود تا به معنای واقعی وحدت حوزه و دانشگاه دست یابیم. احیای دوباره کرسی های آزاد اندیشی در دانشگاه و حوزه می تواند به وحدت هرچه بیشتر بیانجامد.
نامگذاری روز شهادت دکتر مفتح به نام وحدت حوزه و دانشگاه توسط امام راحل نشان از اهمیت موضوع دارد و نباید به هیچ عنوان به راحتی از آن گذشت. بزرگانی از حوزه همچون شهید مطهری، شهید بهشتی، شهید باهنر و...به دانشگاهیان و از فرهیختگان علمی دانشگاهی به حوزویان در راستای آگاهی مردم در خصوص انقلاب کمک کردند و این امر اتحاد این دو مجموعه آموزشی را بیشتر می کرد.
رفع نیاز معنوی و مادر مردم؛ هدف اصلی وحدت حوزه و دانشگاه
وحدت حوزه و دانشگاه دارای معنای وسیعی است. اگر مفاهیم و اهداف این مهم را بررسی می کنیم خود به خود به هجمه دشمن پاسخ داده می شود، معنای ظاهری «وحدت» این است که حوزه و دانشگاه یکی شود و دشمنان از این مهم سوءاستفاده می کنند. اما این تعریف معنای اصلی نیست و پیوند حوزه و دانشگاه هدف اصلی است. رفع نیاز معنوی مردم دغدغه حوزه و رفع نیازهای مادی جامعه، معیشت و سلامتی دغدغه دانشگاه است، وقتی حیات معنوی و حیات مادی مردم و جامعه کنار هم قرار می گیرند پیوند این دو باعث می شود تا اسلام و جامعه اسلامی معنا پیدا کند.
پیوند مادی و معنوی جامعه امری اجتناب ناپیذر بوده و بسیار لازم است پیوند حوزه و دانشگاه تفسیر، تبیین و معنا شود. از این رو پیوند حوزه و دانشگاه نیز اجتناب ناپذیر خواهد بود. برخی از بزرگان وحدت را همان وحدت معنا کردند بدین شکل که علوم دانشگاهی باید اسلامی و علوم حوزوی از سنتی باید به سمت به روز شدن حرکت کند.
وی به سؤال وحدت حوزه و دانشگاه محقق شده و یا امکان پذیر است؟ اینگونه پاسخ داد: این پرسش بسیار اهمیت دارد، جامعه ما جامعه ای اسلامی و مردم محور است و از این رو پیوند حوزه و دانشگاه از اهمیت بسیاری برخوردار است و باید این وحدت ایجاد شود. شکلگیری نهاد رهبری در دانشگاه ها یکی از دستاوردهای این پیوند است و خوشبختانه دارای آثار خوبی در دانشگاه ها بوده است.
منویات رهبری بهترین منبع برای شاخصه ارزیابی وحدت حوزه و دانشگاه
حوزه نیز از دانشگاه در مباحث به روز کردن مباحث سنتی به مباحث دیجیتال، روانشناسی و...استفاده کرده که نماد بارز وحدت حوزه و دانشگاه است که شهید مطهری و شهید بهشتی سمبل آن است، مباحث مطرح شده است برای وحدت مطلوب هست، اما برای نتیجه بهتر باید این پیوند تقویت شود. وحدت حوزه و دانشگاه باید دارای شاخصه هایی باشد که متناسب با آن منبع پیش رویم، برای داشتن این شاخصه ها ارزیابی صورت گفت و هیچ منبعی معتبرتر از منویات مقام معظم رهبری نیافتیم...حوزویان همواره به علم توجه داشته و به علوم تنها به آنچه در کتاب هاست توجه ندارند. در دوره ای تدریس فلسفه در حوزه را حرام می دانستند، اما امام راحل ایستادند و فرمودند باید این مبحث اسلامی شود. توجه یا عدم توجه به علوم روز، ضرورت و اهمیت آن باید مورد بررسی قرار گیرد و با رنگ و بوی حوزوی و اسلامی انتشار یابد.
پرهیز از مدرک گرایی در دانشگاه
دانشگاهیان باید از حوزه بیاموزند و احساس وظیفه و مسئولیت برای تحصیل باید در دانشگاه تقویت شود. متأسفانه فضای حاکم در دانشگاه مدرک گرایی است، اما در حوزه اینطور نیست. طلاب، پژوهشگران و اساتید حوزه بر فهم مطلب اهتمام ویژه دارند. دانشجویان باید تلاش و سخت کوشی را از طلاب حوزوی بیاموزند، دانشجویان برای کسب نمره به اساتید مراجعه می کنند در حالی که انجام این عمل در حوزه کاملا منسوخ بوده و اگر فردی مرتکب شود توسط استاد ترد خواهد شد.
یکی از برکات وحدت حوزه و دانشگاه نزدیک شدن ارزش های دانشگاهی به ارزش های دینی است. منتهی شدن پژوهش های دانشگاهیان به مباحث اسلامی نشان از اهمیت و ارزش گذاری مبانی دینی در دانشگاه دارد. کادر درمان برای درمان مشکلات روحی بیماران کرونایی را بسیار مهم قلمداد می کردند و با توجه به اینکه بیماران از نعمت دیدار فرزندان و نزدیکان محروم هستند روحانیون برای تقویت و حتی کمک به کادر درمان وارد عمل شدند. همچنین شکسته شدن نقشه های دشمن از مهمترین دستاوردهای وحدت است.
الزامات وحدت
شناخت محیط طلبگی از سوی دانشگاهیان ضروری است. دانشجویان از فعالیت طلاب اطلاعات کافی ندارند و تنها گمان می برند طلاب علم منبر رفتن و حدیث گفتن دارند، در صورتی که اصلا اینطور نیست وطلاب علاوه بر دروس حوزوی از علوم روز نیزبی بهره نیستند. همچنین آگاهی حوزویان از نظام آموزشی دانشگاه لازم است. رهبری همواره به حضور عالمانه روحانیون و علما در دانشگاه تأکید دارند. حضور طلاب در دانشگاه چه برای تحصیل همزمان در حوزه و دانشگاه و تدریس باید دارای شاخصه هایی باشند. همچنین اگر دانشجویی قصد دارد همزمان در حوزه تحصیل کند نیز باید دارای شاخصه های لازم باشد. جهت سازماندهی به اهداف وحدت حوزه و دانشگاه، دبیرخانه ای در دانشگاه احداث می شود.