معرفی کامل انواع سازدهنی یا هارمونیکا

انواع سازدهنی ها هر کدام حتی پیش از آن که به دست بشر خلق شوند دارای رسالتی نیکو بودند. این رسالت از آن لحظه‌ای که اجزای سازدهنی در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند معنا می‌شود و تا روز ابد ادامه دارد. حال مدتی است که سازدهنی رواج بیشتری در ایران پیدا کرده است و اساتید مطرح و خوش‌ذوقی نیز اقدام به تربیت افراد هوشمندی کرده اند که بی‌گمان آینده این ساز را در ایران دگرگون خواهند کرد. گویی این ساز قرار است در آینده نزدیک به یکی از محبوب‌ترین سازهای ایران بدل شود و هم‌اکنون نیز نیمی از راه را رفته است.

نگاهی به یک سازدهنی

بنا بر تصویر ذهنی که اغلب ما داریم سازدهنی یک ساز دستی کوچک است که با فوت کردن در آن می‌توانیم یک صوت را تولید کنیم. بله البته که این تصویر ذهنی ما درست است. در ضمن سازدهنی یکی از معدود سازهای بادی است که هم با دمش و هم با مکش هوا می‌تواند نوایی موسیقیایی را تولید کند.

یکی از مزایای اصلی سازدهنی که منجر به گسترش آن در آمریکا و سپس در جهان بود وزن سبک و قابل حمل بودن آن است. سازدهنی‌ها به راحتی قابل تعمیر و تمیز شدن هستند و قطعات آن‌ها نیز معمولا به‌راحتی پیدا می‌شود.

مکانیسم تولید صدا در سازدهنی چیست؟

سازدهنی یکی از معدود سازهای بادی است که هم با دمش و هم با مکش به صدا در می‌آید. صدای تولید شده در این ساز به سبب یک چرخه‌ی هوایی است که از انتهای ریه انسان آغاز می‌شود و تا قسمت صفحه تیغه و زبانه ساز امتداد می‌یابد.

هر سازدهنی دارای دو صفحه تیغه است. یکی در بالای شانه سازدهنی و یکی دیگر در پایین شانه‌ی سازدهنی قرار دارد. هوا در دستگاه تنفس انسان شکل می‌گیرد و از طریق دهان به قسمت دهانی سازدهنی و سپس به شانه منتقل می‌شود.

شانه‌ی سازدهنی در قسمت میانی سازدهنی قرار دارد و وظیفه‌ی انتقال هوا به صفحه تیغه‌ی بالایی و پایینی را بر عهده دارد. صفحه‌ی تیغه سازدهنی دارای تعدادی تیغه زبانه آزاد هستند که هر کدام با یک نت خاص کوک شده‌اند و با رسیدن هوا از شانه به ارتعاش درآمده و صدای خاص خود را تولید می‌کنند.

پس با توجه به مکانیسم تولید صدایی که در سازدهنی وجود دارد مشخص می‌شود که طرز صحیح نفس کشیدن در نواختن سازدهنی اهمیت ویژه ای دارد و تمرین برای یادگیری تنفس صحیح یکی از اقدامات جدی برای یادگیری سازدهنی است. البته نباید از تاثیر تنفس صحیح در سلامت فردی نیز چشم‌پوشی کنیم.

ساختار و جنس اجزای سازدهنی

شرکت‌های بزرگی در جهان وجود دارند که اقدام به طراحی و تولید انواع سازدهنی کرده‌اند. این شرکت‌ها با توجه به جامعه هدف خود سازدهنی‌ها را در چندین رده کیفی و قیمتی تولید می‌کنند. برخی از شرکت‌ها و برند‌های مطرح تولیدکننده سازدهنی به شرح زیر می‌باشند:

 

• Seydel آلمانی
• Suzuki ژاپنی
• Hohner آلمانی
• Easttop چینی
• Swan چینی

گاهی سازدهنی‌ها از طلا ساخته می‌شوند برای فخر فروشی و گاهی از یک پلاستیک ساده به عنوان اسباب‌بازی در دست یک کودک. راستش را بخواهید مهم نیست سازدهنی شما از چه متریالی و از چه فلزی ساخته شده است. مهم خود شما هستید که با احساستان نت‌ها را به صدا در خواهید آورد.

برای آشنایی شما با ساختار انواع سازدهنی ساختار سازدهنی کروماتیک را به اختصار شرح می‌دهیم:

• کاور پلیت بالایی ( پلاستیک مقاوم پیشرفته یا فلز ضد زنگ)
• صفحه تیغه دمش (فلز)
• شانه ( چوبی، پلاستیک و یا فلزی)
• صفحه تیغه مکش
• کاور پلیت پایینی
• کلید اسلاید
• جنس شانه‌ی سازدهنی

انواع شانه‌های سازدهنی

جنس شانه‌ی سازدهنی در کیفیت و نوع صدای تولید شده در سازدهنی اهمیت دارد. شانه‌های چوبی به نسبت سایر جنس‌های سازدهنی دارای صدایی گرم و لطیف هستند. البته لازم به ذکر است که شانه‌های چوبی در برابر حرارت و رطوبت آسیب‌پذیر هستند و به نظر می‌رسد که شانه‌های چوبی ضد آب آینده‌ی شانه‌های چوبی باشند.

شانه‌های پلاستیکی دارای مقاومت بالا و البته سهولت تعویض بالاتری هستند و به علت قیمت نسبی پایین‌تر بیشتر از دیگر جنس‌های رایج برای تولید انواع سازدهنی ها استفاده می‌شوند.

شانه‌های فلزی از جنس آلومینیوم و فولاد ضد زنگ ساخته می‌شوند و کیفیت صدای بالایی را تولید می‌کنند. این شانه‌ها نسبت به انواع دیگر شانه‌ها گران‌تر هستند و کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند

تاریخچه سازدهنی

اولین سازدهنی که بشر با آن آشنا شد در چین ساخته شد. سازی که چینی‌ها ساخته بودند شنگ نام داشت و محبوبیت زیادی بین آن‌ها داشت این ساز به سرعت توانست به سرتاسر آسیای شرقی گسترش پیدا کند و عنوان سازی رایج در بین این مردم شناخته شود.

طولی نکشید که سازدهنی اولیه به‌واسطه بازرگانان چینی که به اروپا مسافرت می‌کردند به مغرب جهان معرفی شد و از قضا طرفداران بسیاری را نیز پیدا کرد. در همین زمان‌ها بود ساختار سازدهنی مدام بهبود می‌یافت و به چیزی که امروزه شاهد آن هستیم شبیه می‌شد.

این اتفاقات در حوالی سال‌های 1820 اتفاق افتاد و اولین سازدهنی که به نوعی مادر سازدهنی‌های امروزی بود به دست لودویگ بوشمن و با نام آئورا به بازار عرضه شد. این ساز یک سازدهنی اولیه بود و تنها در ساختار کلی خود به سازدهنی امروزی شباهت داشت.

چند سال بعد یعنی حوالی سال‌ 1825 شخصی به نام ریتا یک سازدهنی مشابه با سازدهنی‌های امروزی ساخت و روند تولید سازدهنی را به دوره‌ای جدید وارد کرد. در این زمان بود که در گوشه‌ و کنار دنیا سازدهنی‌های دست‌ساز ساخته می‌شد و در مقیاس محدود به بازار وارد می‌شد.

هوهنر به ساخت سازدهنی روی می آورد

از این جا بود که هوهنر مشهور ما وارد داستان می‌شود. هوهنر یک تاجر بالقوه و البته یک ساعت‌ساز بود که با گسترش و افزایش تقاضای سازدهنی اقدام به تولید سازدهنی در مقیاسی انبو‌ه‌تر از هر آن‌چه که تا به حال اتفاق افتاده بود نمود.

این هوهنر تاجر بود که توانست سازدهنی را به بازار آمریکا ببرد. حتما می‌توانید حدس بزنید که در آمریکا چه اتفاقی افتاد. مردم آمریکا در آن زمان اغلب در حال حرکت بودند و با دیدن سازدهنی گویی ساز ازلی مورد نظر خودشان را پیدا کرده بودند و بدین شکل بود که به سرعت انواع سازدهنی ها سرتاسر آمریکا را در نوردیدند.

هوهنر فردی باهوش، خلاق، شجاع و بی‌نهایت خوش‌‌شانس بود و توانست بازار بزرگی را برای سازدهنی‌های تولیدی خود پیدا کند. هوهنر یک خدمت بزرگ دیگر برای ما انجام داد و آن ابداع سازدهنی کروماتیک بود. کروماتیک یکی از انواع سازدهنی موجود در بازار است که در ادامه بیشتر با آن آشنا خواهیم شد.

 انواع سازدهنی

بر اساس تقسیم ‌بندی شرکت هوهنر انواع سازدهنی به 5 دسته تقسیم می‌شوند. هر کدام از این دسته‌ها دارای توانایی‌ها و قابلیت‌های بالقوه فوق‌العاده ای هستند که فرد نوازنده با توجه مهارت خود در نواختن سازدهنی می‌تواند از آن‌ها استفاده کند.

اگر در ابتدای راه آموزش نت های سازدهنی هستید ضروری است که با انواع سازدهنی و کارکردهای آن‌ها آشنا شوید و همین اول راه مسیر خود را پیدا کنید. باید بگویم که اگر سازدهنی کروماتیک در ایران رایج است و خیلی‌ها از آن‌ استفاده می‌کنند لزومی ندارد که شما هم از آن استفاده کنید.

این ماجراجویی شماست و این تصمیم شماست که می‌خواهید چه حسی را تجربه کنید. ما ساز نمی‌نوازیم که فقط یک صدای موزون را تولید کنیم. ما ساز می‌نوازیم تا تجربه‌ای رویایی را برای خود خلق کنیم تا هر وقت به یاد آن می‌افتیم بی‌اراده وجودمان سرشار از احساسات پاک انسانی شود.

سازدهنی کروماتیک

سازدهنی کروماتیک یکی از انواع سازدهنی است که به دست هوهنر ساخته شد و از آن زمان تا کنون توانسته جایگاهی بی‌شک دست نیافتنی برای خود ایجاد کند. برای شناخت این سازدهنی از دیگر سازها یک شناسه خیلی خوب وجود دارد و آن دسته کلید اسلاید است.

کلید اسلاید در یک سمت سازدهنی قرار دارد و می‌تواند صدا را نیم‌پره زیرتر و یا نیم‌پرده بم‌تر کند. سازدهنی کروماتیک به سبب ویژگی‌های روحی و خلقی خاص ما ایرانی‌ها جایگاهی خاص در بین ما دارد و می‌توان گفت که سازدهنی اول ایرانی‌ها سازدهنی کروماتیک است.

این ساز در مدل های 8، 10، 12، 14 و 16 سوراخه تولید و به بازار عرضه می‌شود. هر 4 سوراخ می‌تواند یک اکتاو صدا را پوشش دهد و به طور مثال سازدهنی 12 سوراخه 3 اکتاو را پوشش می‌دهد و می‌تواند رنج صوتی خوبی را برای ما خلق کند.

برخی از سبک‌های رایج سازدهنی کروماتیک به شرح زیر است:

• Classical
• Jazz
• Irish
• Pop

سازدهنی دیاتونیک

سازهنی دیاتونیک سازدهنی بعدی و دومین سازدهنی محبوب ما ایرانی هاست. این سازدهنی کلید اسلاید ندارد و ساختاری یک دست و زیبا دارد. این ساز به طور معمول به صورت 10 سوراخه استاندارد ساخته و مورد استفاده قرار می گیرد.

به سبب ویژگی و قابلیت خاص این ساز در نواختن سبک بلوز به آن بلوز هارپ نیز می‌گویند. این ساز در بین مردم آمریکا جایگاه بالایی دارد و طرفداران خاص خود را نیز دارد. این ساز نیز به مانند سازدهنی کروماتیک در آلمان و در اوایل قرن نوزدهم به دنیای موسیقی وارد شد.

سازدهنی دیاتونیک قابلیت‌های بالقوه‌ فراوانی دارد که فرد نوازنده تنها با مهارت بالا می‌تواند از آن‌ها استفاده کند. به طور مثال در صورتی که نوازنده بتواند بر تکنیک (Overbending) مسلط شود می‌تواند برخی از فواصل نیم‌پرده را که مختص سازدهنی کروماتیک می‌باشد را نیز بنوازد.

برخی از سبک‌های رایج سازدهنی دیاتونیک به شرح زیر است:

• Blues
• Country
• Rock
• Irish
• Folk
• Pop

سازدهنی ترمولو

بی‌شک اولین چیزی که در مواجهه با سازدهنی ترمولو به آن توجه خواهیم کرد ظاهر و نحوه طراحی و تولید آن است. ترمولو دارای دوردیف سوراخ یکی در بالا و یکی در پایین است. واژه ترمولو در زبان ایتالیایی به معنی لرزان آمده است. حالا حتما می‌پرسید چرا لرزان؟

اگر هر دو سوراخ بالا و پایین را هم‌زمان بدمیم در اثر اختلاف اندکی که در کوک شدن زبانه بالا و پایین وجود دارد صدایی لرزان حاصل می‌شود و به این خاصیت (tremolo effect) می گویند.

ترمولو به طور معمول در مدل 24 سوراخه و با رنج صوتی حدود 3 اکتاو به بازار عرضه می‌شود و عمده مصرف آن در چین و ژاپن می‌باشد. در ایران نیز نوازندگان ترمولو و اساتید حرفه‌ای آن وجود دارند اما به نسبت کمتر هستند و اغلب دید افراد به این ساز بیشتر یک اسباب‌بازی دوران کودکی است.

از سبک‌های رایجی که در سازدهنی ترمولو اجرا می‌شود نیز می‌توانیم به دو مورد عمده زیر اشاره کنیم:

• Pop
• Folk

سازدهنی ارکسترا و اکتاو

این دو نوع از انواع سازدهنی به میزان بسیار کمتری استفاده می شوند و از لحاظ آموزش و رواج آن در جامعه ضعیف‌تر از دیگر انواع سازدهنی‌ ها هستند. انواع سازدهنی ارکسترا خود به دو گروه باس و کورد تقسیم می‌شود و ساختاری مشابه یکدیگر دارند.

این ساز‌ها همچنین در شکل و شمایل نسبتا متفاوتی نسبت به سازدهنی‌های سری اول تولید می‌شوند. به طور مثال سازدهنی کورد دارای دو قسمت دو سوراخه منفصل از هم می‌باشد که در قسمت پشت سازدهنی به هم می‌رسند. این موضوع در مورد هارمونیکای باس هم صدق می‌کند.

سبک‌های رایج سازدهنی ارکسترا شامل classical و  pop می‌باشد و بیشتر به صورت گروه‌‌نوازی اجرا می‌شود.

انتخاب سازدهنی برای خرید

اگر قصد دارید که حس ناب نواختن سازدهنی را نیز تجربه کنید باید برای شروع یک سبک و سازدهنی را انتخاب کنید تا مسیر حرکتتان تا حدی مشخص شود. برای انتخاب نوع و سبک سازدهنی می توانید با اساتید مشورت کرده و یا اینکه قطعاتی از بزرگان سازدهنی را دانلود کرده و گوش کنید.

همچنین در حین خرید سازدهنی اورجینال باید به موارد زیر توجه داشته باشید:

• سهولت تعویض قطعات و تعمیر سازدهنی بسیار مهم است و باید آن را جدی بگیرید
• در خرید سازدهنی‌های کروماتیک هر چه پول بیشتری بپردازید کیفیت بهتری را دریافت خواهید کرد اما در مورد سازدهنی دیاتونیک لزوما اینگونه نیست. گاهی سازهای با قیمت پایین‌تر همان چیزی هستند که شما می‌خواهید.
• کلید اسلاید یا کیفیت و نرم در سازدهنی کروماتیک یک امتیاز ویژه محسوب می‌شود.
• از خرید سازدهنی‌های دست دوم اجتناب کنید و سعی کنید سازدهنی را از وب سایت های معتبر مثل نواکده خریداری کنید. سازدهنی با سیستم تنفسی شما در ارتباط است و ممکن است سلامت شما را به خطر بیندازد.
• مهم ترین و اصلی ترین فاکتور در خرید یک سازدهنی علاقه مندی شما به صدای آن نوع از انواع سازدهنی است و به هیچ وجه نباید تحت تاثیر صحبت ها و نظرات دیگر افراد قرار بگیرید. همان طور که گفتیم این ماجراجویی شماست و خودتان نقش اول آن هستید.

منبع: https://www.thomann.de/gb/onlineexpert_page_harmonicas_harmonica_types.html