فرادید؛ یکسال پیش دولت چین شهر ووهان را قرنطینه کرد. مسئولان هفته‌ها قبل از اعلام قرنطینه پافشاری می‌کردند که اوضاع تحت کنترل است و فقط چند مورد بیمار مشکوک که با بازار حیوانات زنده مرتبط بودند شناسایی شدهاند. اما درحقیقت ویروس در همان زمان داشت در سراسر جهان و چین گسترش می‌یافت.
به گزارش فرادید به نقل از بی‌بی‌سی ورلد، آنچه می‌خوانید 5 روز اول شیوع است که نقشی حیاتی در همه‌گیری ایفا کرد:
قبل از 30دسامبر
تا قبل از 30 دسامبر چند نفر با علائمی مانند تب بالا و ذات‌الریه در بیمارستان مرکزی شهر ووهان بستری شده بودند. اولین مورد شناخته‌شده مردی 70 ساله بود که در روز 1 دسامبر بیمار شده بود. بسیاری از افراد بستری‌شده به بازار غذا‌های دریایی هونان در شهر ووهان مرتبط بودند و پزشکان نیز در آن زمان تردید داشتند که این علائم مربوط به ذات‌الریه معمولی باشد.
بازار غذا‌های دریایی هونان
نمونه‌هایی از ریه‌های عفونی‌شده به شرکت‌هایی که توالی ژنتیکی را تعیین می‌کنند فرستاده شده بود تا علت بیماری تشخیص داده شود اولین نتایج نشان داده بودند که پزشکان با ویروسی جدید شبیه سارس از خانواده کرونا مواجه هستند. مسئولان بهداشتی محلی و مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های چین همان زمان مطلع شده بودند، اما چیزی به مردم گفته نشده بود.
برطبق مدلی که اخیراً توسط آزمایشگاه دانشگاه بوستون تدوین شده است، همان زمان در حدود 2300 تا 4000 نفر آلوده شده بودند، اما کسی هنوز خبر نداشت. همچنین برطبق این مدل شیوع هر چند روز 2برابر می‌شده است. اپیدمیولوژیست‌ها می‌گویند در نخستین روز‌های همه‌گیری هر یک روز و هر یک ساعت حیاتی است.
30دسامبر 2019: هشدار ویروسی
در حدود ساعت 16:00 روز 30 دسامبر، نتیجه آزمایشی که توالی ژنتیکی ویروس را نشان می‌داد از آزمایشگاه Capital Bio Medicals در پکن به دست رئیس مرکز فوریت‌های بیمارستان مرکزی ووهان رسید. گزارش‌های رسانه‌های دولتی چین می‌گویند او درحالیکه گزارش را می‌خوانده عرق می‌ریخته است.
در ابتدای گزارش کلماتی هشداردهنده به چشم می‌خوردند: «ویروسِ کرونای سارس». او دور این کلمات را با ماژیک هایلات قرمز کرده بود و آن را از طریق سایت وی‌چت برای تمام همکارانش در سراسر چین ارسال کرده بود.
یکساعت ونیم بعد تصویر با آن دایره قرمز بزرگ به دست لی وینلیانگ، پزشکی در بخشِ چشم‌پزشکی بیمارستان رسید. او این تصویر را با صد‌ها گروه از همکلاسی‌های دانشگاهی‌اش به اشتراک گذاشت و یک هشدار را به آن اضافه کرد، «این پیام را خارج از گروه به اشتراک نگذارید. به خانواده و عزیزانتان هشدار بدهید که مراقب باشند.»
وقتی سارس در اواخر سال 2002 و 2003 در سراسر جنوب چین گسترش پیدا کرد، پکن به جای آنکه اوضاع را تحت کنترلش بگیرد، بر آن سرپوش گذاشت. این باعث شد که ویروس در سراسر جهان گسترش پیدا کند. واکنش پکن انتقاد‌های بین‌المللی و خشم و اعتراض‌های داخلی را در چین برانگیخت – رژیم عمیقاً نگران ثبات خود بود. بین سال‌های 2002 و 2004، بیماری حاد تنفسی یا همان سارس بیش از 8000 نفر را در سراسر جهان درگیر و مرگ 800 نفر را رقم زد.
در ساعات آتی، تصویری از پیام لی به سرعت در شبکه‌های آنلاین به گردش درآمد و میلیون‌ها چینی در شبکه‌های اجتماعی داشتند درباره سارس صحبت می‌کردند.
کاشف به عمل آمد که توالی‌یاب‌های ویروس اشتباه کرده‌اند – این ویروس سارس نبود بلکه یک نوع جدید از ویروس کرونا و بسیار شبیه به آن بود. اما لحظه‌ای حیاتی در حال رقم خوردن بود. اخبار احتمال همه‌گیری به بیرون درز کرده بود.
کمیسیون بهداشت ووهان در آن زمان از همه چیز آگاه شده بود. آن روز، مسئولانی از کمیسیون بهداشت ملی از پکن وارد بیمارستان شده بودند و نمونه ریه بیماران را حداقل به 5 آزمایشگاه در ووهان و پکن فرستادند تا به صورت موازی توالی ژنتیکی ویروس‌ها را استخراج کنند.
درحالیکه پیام‌هایی مبنی بر احتمال بازگشت سارس در سراسر رسانه‌های چینی در حال گردش بود، کمیسیون بهداشتی ووهان دو ابلاغیه را به تمامی بیمارستان‌ها ارسال کرد. به آن‌ها دستور داد که تمامی موارد را مستقیم به کمیسیون بهداشت گزارش دهند و به آن‌ها گفت که بدون کسب دستو از مقامات بالاتر چیزی به مردم نگویند.
12 دقیقه بعد همین پیام در سراسر رسانه‌های چین در حال گردش بود.
اگر تلاش‌های مارجوری پالاک، اپیدمیولوژیست کهنه‌کار و معاون سردبیر پرومِد ایمیل، نبود گفتگو‌های آنلاینی که بین کاربران چینی درگرفته بود، با تأخیر چند روزه از رسانه‌های چینی‌زبان به سراسر جهان راه پیدا می‌کرد.
معاون سردبیر پرومِد ایمیل – سازمانی که هشدار‌ها درباره شیوع بیماری‌ها را به سراسر جهان ارسال می‌کند – ایمیلی از یکی از رابطان خود از تایوان دریافت کرد که از او پرسیده بود آیا می‌خواهد چیزی درباره گفتگو‌های آنلاینی که در چین درگرفته بداند؟
در فوریه سال 2003، پرومد نخستین رسانه‌ای بود که خبر شیوع سارس را اعلام کرد. پالاک می‌گوید «احساس می‌کردم این اتفاق دوباره دارد تکرار می‌شود و واکنشم این بود که ما به دردسر افتاده‌ایم.»
سه ساعت بعد گزارش فوری او که درخواست کرده بود اطلاعات بیشتری درباره همه‌گیری در اختیار نشریه قرار بگیرد، تمام شده بود. این گزارش در ساعت 1 دقیقه به نیمه‌شب به 80000 نفر از مشترکان نشریه ارسال شد.
31 دسامبر: پیشنهاد کمک
همانطور که اطلاعات بیشتری درباره شیوع بیماری جدید در فضای آنلاین می‌چرخید، پروفسورو جورج اف. گائو، مدیر مرکز کنترل بیماری‌های چین هم بیشتر و بیشتر از سمت رابطان خود در سراسر جهان پیشنهاد کمک دریافت می‌کرد.
چین بعد از شیوع سارس زیرساخت‌های بیماری‌های عفونی را بهسازی کرده بود و در سال 2019، گائو قول داده بود که سیستم نظارت آنلاین چین قادر است از یک شیوع مشابه دیگر پیشگیری کند. اما دو دانشمند که با گائو در تماس بودند می‌گویند که به نظر می‌رسد مرکز کنترل بیماری‌ها چندان هم در وضعیت هشدار نبود.
دکتر پیتر داسزاک، رئیس گروه تحقیقاتی بیماری‌های عفونی به نام EcoHealth Alliance که مقر آن در نیویورک است، می‌گوید: «من یک متن بلندبالا برای جورج گائو فرستادم و پیشنهاد دادم که تیمی را برای کمک بفرستم.»، اما داسزاک می‌گوید تنها پاسخی که او دریافت کرده یک متن بسیار کوتاه بوده که سال نو را به او تبریک گفته بوده است.
ایان لیپکین، اپیدمیولوژیست از دانشگاه کلمبیا در نیویورک می‌گوید که او هم تلاش کرده با گائو ارتباط برقرار کند. جزئیات گفتگو‌های لیپکین بصیرت جدیدی در اختیار ما می‌گذارد درباره اینکه مقامات ارشد چینی برای چنین موقعیت‌هایی معمولاً چه توضیحاتِ از‌پیش‌آماده‌ای دارند.
لیپکین می‌گوید: «او ویروس را تشخیص داده بود. [طبق گفته‌هایش]این یک ویروس کرونای جدید بود؛ و قدرت سرایت بالایی نداشت. این واقعاً برای من قابل درک نبود، زیرا من شنیده بودم که تعداد زیادی از مردم آلوده شدهاند. فکر نکنم او می‌خواست مرا فریب دهد یا دغلکاری می‌کرد؛ فقط واقعاً در اشتباه بود.»
لیپکین می‌گوید گائو می‌بایست توالی ویروسی‌ای را که به دست آورده بودند منتشر می‌کرد. «از نظر من باید چنین چیزی را بیرون داد. خیلی اهمیت دارد که دقیقه‌ای تعلل نکنیم.»
گائو به رسانه‌های دولتی چین گفته که در سریع‌ترین زمان ممکن توالی ویروس را منتشر کرده و هرگز نگفته که ویروس از انسان به انسان منتقل نمی‌شود. همان روز کمیسیون بهداشت ووهان یک کنفرانس خبری را برگزار می‌کند و می‌گوید 27 مورد ذات‌الریه ویروسی شناسایی شده، اما هیچ شواهد واضحی مبنی بر اینکه انتقال از انسان به انسان صورت بگیرد، وجود ندارد.
12 روز بعد از این کنفرانس است که چین توالی ژنتیکی ویروس را با جامعه بین‌المللی به اشتراک می‌گذارد. چین همواره گفته است: «در واکنش به بیماری کووید 19 همواره با گشودگی، شفافیت و مسئولیت‌پذیری و .... به موقع برخورد کرده است.»
1ژانویه خشم جامعه بین‌الملل
برطبق قوانین بین‌الملل هر نوع شیوع بیماری‌های عفونی که نگرانی جهانی ایجاد کند باید ظرف مدت 24 ساعت به سازمان بهداشت جهانی گزارش داده شود. اما در روز اول ژانویه سازمان بهداشت جهانی هنوز هیچ هشدار رسمی‌ای درباره شیوع دریافت نکرده بود. روز پیش از آن، مقامات سازمان مقاله پرومد را مطالعه و با کمیسیون بهداشت ملی چین تماس گرفته بودند.
پروفسور لارنس گاستین، مدیر مرکز هماهنگی سازمان بهداشت جهانی در امور بهداشت ملی و جهانی در دانشگاه جورج‌تاون واشنگتن، می‌گوید: «این چیزی بود که باید گزارش می‌شد. گزارش نکردن این موضع نقض آشکار قوانین بهداشت بین‌المللی است.»
دکتر ماریا ون کرخو، اپیدمیولوژیست همکار سازمان بهداشت جهانی که به عنوان مسئول فنی آژانس کووید 19 انتخاب می‌شود، از نخستین کنفرانس‌های فوری آژانس که در نیمه شب روز اول ژانویه برگزار می‌شود، در جلسات حضور دارد.
او می‌گوید: «ما از اول فکر می‌کردیم که این یک ویروس کرونای جدید است. برای ما سؤال اصلی این نبود که آیا این ویروس از انسان به انسان قابل سرایت است یا نه، مسئله دانستن این بود که این ویروس تا چه حد گسترش یافته و چه اتفاقی دارد می‌افتد.»
دو روز طول کشید تا چین به سازمان بهداشت جهانی پاسخ دهد؛ و آنچه درباره‌اش افشاسازی کرد هم بسیار مبهم است. چین گفت تاکنون فقط 44مورد ابتلا به نوعی ناشناخته از ذات‌الریه شناسایی شده است.
چین می‌گوید از روز سوم ژانویه به طور مرتب و منظم با سازمان بهداشت جهانی در ارتباط بوده است. اما گزارش‌های داخلی سازمان بهداشت جهانی که ضبط شده و در اختیار آسوشیتدپرس قرار گرفته است نشان می‌دهد که مقام‌های ارشد سازمان بهداشت جهانی در هفته‌های بعدی بسیار آشفته و نگران بودند.
در یکی از این جلسات می‌شنویم که مایک رایان، رئیس برنامه فوریت‌های سازمان بهداشت جهانی می‌گوید: «اینکه شواهدی از انتقال ویروس از انسان به انسان مشاهده نشده به اندازه کافی خوب نیست. ما به دیتای بیشتری احتیاج داریم.»
سازمان بهداشت جهانی ملزم است که اطلاعات دولتی را که توسط چین به دست او می‌رسد منتشر کند. اگرچه این سازمان به سرایت نشدن ویروس از انسان به انسان مشکوک است، اما از آنجا که چین چنین دیتایی در اختیار سازمان قرار نداده، این سازمان تا 3هفته بعد اطلاعاتی درباره این موضوع منتشر نمی‌کند.
دِیک کنگ از خبرگزاری آسوشیتدپرس می‌گوید: «آن‌ها نگرانی‌هایشان را روی آنتن ابراز نکردند. به جایش تسلیم چین شدند. نتیجه آن شد که بقیه دنیا هم همان چیزی را دریافت کردند که مقامات چینی می‌خواستند یعنی این ابهام که همه‌چیز تحت کنترل است درحالیکه اینطور نبود.»
2ژانویه، ساکت کردنِ پزشکان
تعداد افرادی که به ویروس آلوده شدند هر چند روز دوبرابر می‌شد و تعداد افراد بیشتری راهی بیمارستان ووهان می‌شدند. تا این روز – به جای آنکه چین اجازه دهد که پزشکان نگرانی‌های خود را به اشتراک بگذارند - رسانه‌های دولتی کمپین‌هایی را راه‌اندازی می‌کنند که منجر می‌شود پزشکان سکوت کنند.
در روزن دوم ژانویه، تلویزیون مرکزی چین داستان پزشکانی را روایت می‌کند که 4 روز پیش‌تر خبر شیوع را منتشر کرده است. این پزشکان در تلویزیون دولتی چین با عناوینی مانند «شایعه‌ساز» و «کاربران اینترنت» توصیف می‌شوند که دفتر عمومی امنیت ووهان «طبق قانون با آن‌ها برخورد خواهد کرد.»
یکی از پزشکان لی وِنلیانگ بود، دکتر چشم‌پزشکی که هشدار‌های آن وایرال شد. او یک اعتراف‌نامه امضا کرد. او در ماه فوریه در اثر بیماری کووید 19 جان سپرد. دولت چین گفته که شواهدی مبنی بر تلاش برای سرکوب اخبار مربوط به شیوع وجود ندارد و فقط از پزشکانی مانند لی خواسته شده که اطلاعات تأیید‌نشده را منتشر نکنند.
اما اثر کم‌اهمیت جلوه دادن همه‌گیری بسیار حیاتی بود. درحقیقت با اینکه انتقال ویروس از انسان به انسان توسط پزشکان تأیید شده بود آن‌ها جلوی نشر اطلاعات و عمومی شدنِ این قضیه را گرفتند.
یکی از کارکنان بیمارستانِ لی، می‌گوید: «در فقط چند روز تعداد افرادی که با علائم تب مراجعه می‌کردند افزایش یافت. همه چیز از کنترل خارج شده بود. ما وحشت‌زده شده بودیم. اما بیمارستان گفت که اجازه نداریم درباره این اتفاقات با کسی صحبت کنیم.»
دولت چین به بی‌بی‌سی گفت که «تأیید انتقال ویروس جدید از انسان به انسان یک فرایند زمان‌بر است.» مقامات چین 18 روز آینده هنوز تأیید نکرده‌اند که ویروس از انسان به انسان منتقل می‌شود.
3ژانویه: یادداشت محرمانه
آزمایشگاه‌ها در سراسر کشور برای تعیین توالی ژنتیکی ویروس با هم رقابت می‌کنند. یکی از آن‌ها ویروس‌شناسی از شانگهای به نام پروفسور ژنگ یانگژن است که شناسایی توالی ژنتیکی را از روز سوم ژانویه آغاز می‌کند.
او دو روز کامل پشت‌سر‌هم بروی ویروس جدید کار می‌کند و توالی کامل ژنتیکی ویروس را استخراج می‌کند. او فاش می‌سازد که ویروس جدید، ویروسی شبیه سارس است که احتمال انتقال آن از انسان به انسان است وجود دارد.
در روز 5 ژانویه، دفتر ژنگ نامه‌ای به کمیسیون بهداشت ملی نوشت و توصیه کرد تا اقدامات محتاطانه را در امکان عمومی رعایت کنند.
پروفسور ژنگ یانگژن
همکار ژنگ، پروفسور ادوارد هولمز که یک ویروس‌شناس تکاملی از دانشگاه سیدنی است، می‌گوید: «در آن روز او داشت تلاش می‌کرد تا اطلاعاتی که به دست آورده سریعتر عمومی شود تا بقیه جهان هم بتوانند از ماهیت ویروس باخبر شوند.»
اما ژنگ نتوانست یافته‌های خود را عمومی کند. در روز سوم ژانویه، کمیسیون بهداشت ملی یک یادداشت محرمانه به آزمایشگاه‌ها در سراسر کشور ارسال کرد و اعلام کردند دانشمندانی که مجوز ندارند نمی‌توانند روی ویروس کار کنند و اطلاعات را فاش کنند.
دیک کنگ از آسوشیتد پرس می‌گوید: «این اقدام باعث شد دانشمندان و آزمایشگاه‌های مستقل در چین وادار به سکوت شوند.»
هیچکدام از آزمایشگاه‌هایی که تا قبل از آن مشغول کار برای استخراج توالی ویروس بودند نتایج خود را عمومی نکردند. چین هنوز می‌گفت بیماری ویروسی جدید نوعی ذات‌الریه است که هنوز شواهدی از انتقال انسان به انسان وجود ندارد.
6 روز طول کشید تا چین اعلام کند که ویروس جدید، ویروس کروناست و حتی آن زمان هم توالی‌های ژنتیکی ویروس به دیگر کشور‌ها داده نشد تا کیت‌های آزمایشگاهی توسعه یابد.
3 روز بعد یعنی در روز 11 ژانویه، ژنگ تصمیم گرفت که باید خودش این کار را انجام دهد. او از پکن به شانگهای رفت و وقتی در هواپیما بود به هولمز مجوز داد تا توالی را منتشر کند.
این تصمیم یک تصمیم شخصی بود و ژنگ تمام هزینه‌های آن را پذیرفته بود. روز بعد آزمایشگاه او تعطیل شد، اما سکوت شکسته شد و روز بعد دانشمندان دیگر هم شروع به انتشار توالی‌های ژنتیکی خود کردند. جامعه بین‌المللی وارد عمل شد و کیت‌هایی برای تشخیص بیماری تا روز 13 ژانویه در دسترس عموم بود. علی‌رغم تأیید پزشکان و دانشمندان، چین تا روز 20 ژانویه هنوز می‌گفت شواهد کافی برای انتقال ویروس از انسان به انسان وجود ندارد.
لارنس گاستین، کارشناس حقوق پزشکی، می‌گوید، آغاز همه شیوع‌های ناگهانی بسیار حیاتی و پر هرج و مرج است. «همیشه کنترل ویروس‌ها از روز نخست کار سختی بوده است. تا وقتیکه به جامعه بین‌المللی اطلاع داده شود که ویروس قابل انتقال از انسان به انسان است دیگر کار از کار گذشته بود و ویروس گسترش یافته بود.»
«ما فقط یک گلوله داشتیم و آن یکی را هم به جای نادرست زدیم.»
برطبق گفته‌های وانگ لینفا، ویروس‌شناس خفاش‌ها از مدرسه پزشکی دوک-نوس در سنگاپور، «روز 20 ژانویه خط جداکننده است، تا قبل از این روز چین خیلی بهتر می‌توانست عمل کند. بعد از آن نیز جهان باید هشدار را جدی‌تر می‌گرفت و خیلی بهتر از این‌ها عمل می‌کرد.»
