فصل تابستان نزدیک است و والدین پیرامون سؤال اساسی «چگونه وقت فرزند خود را پر کنند» دچار دغدغه های فراوانی می شوند.
اوقات فراغت به زمان هایی گفته می شود که فرد فارغ از یک کار سخت مشغول انجام فعالیت هایی شود که منجر به تجدید قوا و احیای جسم و روح دریک شرایط مطلوب گردد. فعالیت هایی که در کودکان موجب رشد و سلامتی بیشتر شده و شادابی، تحرک واستراحت مناسبی را رقم بزند. در عین حال به پیشرفت تحصیلی آنان نیز کمک کند. البته که تحصیل فقط مربوط به دروسی که در مدارس ارائه می شود نیست بلکه می تواند شامل کسب صفات نیکو و فعالیت هایی منطبق با نیاز، توان و استعداد کودک نیز باشد هر چند گاهی مدارس توان و زمان لازم برای ارائه این فعالیت ها را ندارند. و اگر والدین به فکر شکوفایی قابلیت های فردی کودکان خود نباشند انرژی و نیروی خدادادی کودکان به هدر رفته و زمینه ای برای فراغت از اوقات فراهم می شود که کودکان در بیکاری خود فرصت های طلایی رشد را از دست داده و مشکلات ناشی از آن گریبانگیر خود و خانواده ها می شود. این امر طبیعی است که هر پدر و مادری دغدغه سالم ماندن فرزند خود را داشته و نگران انجام تجارب خطرناک از سوی فرزندان خود باشند. ما در یک جامعه اسلامی زندگی می کنیم که دستورات الهی راهگشای زندگی همه ما می باشد. پس چه بهتر که در همه امور به قرآن رجوع نماییم.
خداوند مهربان در قرآن کریم می فرماید: فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ. یعنی وقتی از کاری فارغ شدی به کار مهم دیگر بپرداز. در اسلام فعالیت و تلاش از اهمیت بالایی برخوردار است. کمااینکه پروردگار مهربان هر دم دست در کاری دارد. این امر کاملاً منطبق با ویژگی های رشدی فرزندان ماست. آنها از زمان تولد شروع به تکاپو و فعالیت نموده و از طریق حس کنجکاوی سعی در شناخت محیط پیرامون خود دارند. حال با توجه به زمانی که در پیش رو داریم چه فعالیت هایی مناسب فرزندان ماست؟ می دانیم که امکانات و بودجه ما محدود است. از سوی دیگر فرستادن کودکان به کلاس های متعدد فقط به خاطر پر کردن وقت خالی آنها عقلانی نیست. و از سویی کودکان خسته ازسیستم آموزشی مدارس که فعالیت هایی به اجبار و اکراه برای کودکان تدارک می بینند احساس خوبی برای رفتن به کلاس ها ندارند پس چه کنیم؟ به عنوان یک پدر و مادر آگاه سعی می کنیم برنامه ای برای تابستان فرزندان خود فراهم کنیم. برنامه ای واقع بینانه که امکان پیاده کردن آن نیز باشد. هر برنامه ای نیازمند جمع آوری اطلاعات پیرامون افرادی هست که قرار است برنامه برای آنها طراحی شود. این اطلاعات شامل چه مواردی است؟ شامل تمام ابعاد وجودی فرزندمان که در اینجا به آنها اشاره می کنیم:
الف) بعد جسمانی
قبول دارید که عقل سالم در بدن سالم است. پس تابستان فرصت خوبی است تا بدن فرزندان خود را از رخوت و کسالت درآوریم. سبک زندگی امروزه دچار نابسامانی هایی شده که جسم والدین و فرزندان آنها را در معرض خطر انواع بیمار ی ها قرار داده است و این امر صرفاً نه به خاطر بی پولی بلکه به خاطر عدم توجه به سلامتی آنان است. قرار دادن فرزندان در معرض انواع بازی های کامپیوتری بدون نظارت بر زمان می تواند عواقب خطرناکی داشته باشد. بنابراین یک یا چند فعالیت بدنی با توجه به علاقه و نیاز و توان کودک برای تابستان در نظر می گیریم این امر می تواند از طریق رفتن به کلاس های ورزشی دلخواه فرزندان باشد یا می تواند کوهنوردی، پیاده روی، دو و دوچرخه سواری باشد. آنچه در این برنامه مهم است اصل درنظر گرفتن زمان مشخص و ثابت در طول تابستان و پایبندی بدان است. انرژی درونی فرزند تان از طریق فعالیت های جسمانی تخلیه خواهد شد و ضامنی برای سلامتی اوست. از سویی دیگر از بروز رفتارهای تهاجمی، افسردگی و یاس در آنها جلوگیری شده و روحیه شجاعت پرورش می یابد.
ب) بعدعقلانی
یکی از مهم ترین اهداف تعلیم و تربیت پرورش قوای عقلانی است. این امر به واسطه مطالعه و درگیر شدن با مسائل روزمره و پیداکردن راه حل مناسب برای آن بدست می آید. نکته مهم داشتن یک برنامه روزانه و قرار دادن ساعتی برای کتاب خوانی کودکان است. برای علاقه مندی کودکان از کتاب های تخیلی و داستانی شروع کنید و با استفاده از کتاب های رنگی و تصویری علاقه آنان را به کتاب های علمی افزایش دهید. برای این کار سعی کنید کتابخانه ای در منزل تدارک ببینید و از فرزندتان بخواهید کتاب ها را با توجه به موضوع آنها دسته بندی کند و خود مسئول نگهداری آن باشد. کودکان می توانند کتاب های خود را با هم معاوضه کرده و از مطالب بیشتری استفاده کنند. این کار به آنها مسئولیت پذیری و امانت داری را آموزش خواهد داد. از کتابخانه های عمومی نیز استفاده کنید. برای پرورش مهارت حل مسأله کودکان را در معرض شرایط مبهم قرار دهید و از آنها بخواهید که چندین راه حل برای مسئله مذکور پیدا کنند. آنها باید یاد بگیرند که در برخورد با هر مسئله ای لزوماً اولین راه حل بهترین راه حل نیست. و اینکه زندگی سرشار از مسائل پیش بینی نشده ای است که باید آمادگی رویارویی با آنها را داشته باشند. پس والدین در ضمن ایجاد امنیت و آسایش روحی و روانی برای فرزندان وجود آنان را برای مقابله با دنیای پر از تغییر آماده سازند. و این امر مستلزم آن است که در مواقع بروز مسأله والدین کنار بایستند و خود مسأله را برای فرزندشان حل نکنند بلکه صبوری کرده و اجازه حل مسأله را به وی بسپارند. علیرغم نیاز به زمان بیشتر و خرابکاری که در پس هر بهم ریختگی یک ایده جدید در حال شکل گیری است.
ج) بعد هنری
شاید کمترین توجه در مدارس ما و همینطور در زندگی روزمره توجه به این بعد باشد. هنر یعنی شناختن زیبایی های طبیعت، خود، دیگران و خداوند. هنرغذای روح انسان است و بهترین همدم زمان تنهایی هر انسانی محسوب می شود. برای رسیدن به تعادل روحی و روانی کودکان که امروزه والدین با چالش جدی در این حوزه روبرو هستند فراگیری یک فعالیت هنری اعم از نقاشی طراحی، سفالگری، نجاری، موسیقی، تذهیب، تئاتر، نمایش، سینما و غیره می تواند روح فرزندانمان را نوزش دهد. برای پرورش این بعد با توجه به علاقه کودک از مراکز ارائه دهنده هنر یا آشنایانی که در زمینه ای تجربه دارند و یا آموزش از طریق اینترنت استفاده کنید. کافیست این مسأله را جدی بگیرید تا راه آن را پیدا کنید.
د) بعد عاطفی
تابستان فرصت خوبی است تا مهارت های عاطفی و ارتباطی فرزندان خود را تقویت کنیم. ارتباط مهم ترین عامل رشد و پیشرفت در دنیای امروز است. بعد عاطفی شامل احساسات، علایق، شیوه ابراز وجود، خلق و خو و نحوه برخود با خود و دیگران است. اولین برخورد هر انسانی با خود است. تا فرد نتواند با خود ارتباط مناسبی داشته باشد نمی تواند با دیگران رابطه مناسب برقرار نماید. صداقت را به فرزندان خود آموزش دهید. به گونه ای که بدانند باید ابتدابا خود صادق بوده و سعی در شناخت خود نمایند. برای این کار از آنها بخواهید ده صفت خوب و ده صفت منفی خود را بنویسند البته صادقانه و خود نیز به عنوان والد صادقانه با بعد عاطفی فرزند خود آشنا شوید. می بینید که فرزندتان چه نقاط قوت و ضعفی دارد. نقاط قوت آنها را تشویق و تقویت نمایید و برای نقاط ضعف آنها برنامه در نظر بگیرید.
امروزه فرزندان ما نیاز به یادگیری احترام گذاشتن به خود و ئیگران را دارند. احترام به خود تا بتوانند عزت نفس را فرا بگیرند و دست به هر کاری نزنند و احترام به دیگران تا جایگاه افراد را در زندگی تشخیص داده و وجود آنها را گرامی بدارند. پس لازم است ما به عنوان والدین ابتدا رفتار محترمانه ای با خود و دیگران داشته باشیم تا آنها نیز بیاموزند. در بسیاری از کشورها تابستان فرصت خوبی است تا دانش آموزان به مزارع یا نزد افراد فامیل فرستاده شوند تا بتوانند حس مسئولیت پذیری و وظیفه شناسی را در خود تقویت نمایند. نسبت به طریقه صحبت کردن فرزندان حساس باشیدو ادب را به آنها بیاموزید که چگونه با خود، خانواده و دیگران برخورد نمایند. می توان هفته ای یک روز فرزندان خود را نزد پدر بزرگ و مادر بزرگ بفرستید به منظور کمک به آنها در انجام امور روزانه و نه به منظور ایجاد زحمت بیشتر و یا فرزندان خود را به مؤسسات معلولین، شیرخوارگاه ها و بیمارستان ها ببریم تا حس انسان دوستی و کمک به دیگران در آنها تقویت شود. ارتباط با خدا موضوعی است که باید خالصانه و عاشقانه و آرام آرام در کودکان شکل بگیرد. در شناخت خداوند عجله نداشته باشید. صفات رحمانیت و مهربانی و زیبادوستی او را به فرزندان نشان دهید. قلب را مرکز شناخت خدا معرفی کرده و پایه شناخت خداوند را صداقت معرفی کنید.
ه) بعد اجتماعی
انسان موجودی اجتماعی است و داشتن ارتباط با همسالان یکی از ضروری ترین نیاز های هر کودکی محسوب می شود. فرزندان خود را تشویق کنید که دوستان خوبی برای خود انتخاب کنند و خود نیز ناظر بر آنان باشید. عامل موفقیت در دنیای امروزداشتن حس همکاری و مشارکت با دیگران است. این رفتارها را با ترتیب دادن گروه های بازی، میهمانی و رفتن و دیدن فعالیت های دیگران تقویت کنید. یادتان باشد دنیای آینده به مبتنی بر کسب و کارهای جدید است. مهارت های عملی را در فرزندان خود پرورش دهید. یادگرفتن هر صنعت یا مهارتی که مورد علاقه فرزند باشد می تواند زمینه شغلی آینده او را مشخص کند. کارافرینی اصلی است که امروزه بیش از هر زمان احساس می شود. دیگر زمان آن گذشته که فرزندان خود را فقط برای دانشگاه تربیت کنیم. می بینید که صرفا داشتن تحصیلات آکادمیک برای کسب زندگی موفق کافی نیست. باید به نیاکان خود نظری بیفکنیم که چگونه از کودکی فرزندان خود را با حرفه ای آشنا می کردند و چگونه مسیر زندگی افراد با خطرات کمتری رقم می خورد. در دنیای امروز نیز مهارت های حرفه ای بار دیگر مهم تلقی می شوند ولی شکل مهارت ها عوض شده و با تکنولوژی همراه شده اند. کودکان را از هم اکنون وارد اجتماع نمایید و زندگی اجتماعی را در مراحل ابتدایی به آنها آموزش دهید. برای این کار می توانید از افراد آشنا یا محل کار خود و یا مراکزی که به نوعی در این مسیر کمک کننده هستند استفاده کنید و همینطور در دنیایی که کسب و کار اینترنتی جایگاه خاصی پیدا کرده چرا فرزندان خود را با این روش آشنا نکنیم.
نکات طلایی
در خاتمه ذکر چند نکته حیاتی است:
- تمام فعالیت های فوق باید در حد توان و نیاز کودک انجام شود. توان کودک نقطه ای است که فعالیتی نه خیلی آسان و نه خیلی دشوار برای او باشد. فعالیتی با درجاتی از دشواری که میل به حرکت را در او ایجاد نماید.
- والدین مسئول و ناظر بر فرزندان خود باشند. نظارتی غیر مستقیم و غیر آزار دهنده.
- ممکن است کودک به هیچ فعالیتی علاقه نشان ندهد و فقط تمایل به استراحت در منزل داشته باشد. با طمأنینه با فرزند خود برخورد کرده و با ذکر دلیل و منطق انجام بعضی فعالیت ها را سفارش کنید و در این راه چندین حق انتخاب برای او قرار دهید. یادتان باشد که به هیچ عنوان والد نباید تابع صرف و تنبلی کودک باشند. روش مقتدرانه برای تربیت بسیار ضروری است. روشی که نه سهل انگاری و نه استبداد در آن باشد.
- به علایق فرزندان خود احترام بگذارید. در خصوص بازی های رایانه ای برای آن وقتی را در شبانه روز در نظر بگیرید و به آن پایبند باشید. جدیت شما در این امر بسیار ضروری است. و دلایل منطقی خود را برای محدود کردن این زمان علیرغم فشار کودک بیان کنید. والدین در لحن گفتار خود باید آرام و جدی باشند. خشونت مشکل ساز شده و برنامه را بهم می زند همانطور که انعطاف بیش از حد آسیب زاست.
- به عقل و شعور فرزند خود احترام بگذارید. درباره امور مربوط به کودکتان با وی مشورت کنید و در نهایت فعالیت را با حق انتخاب او و البته با راهنمایی منطقی شما در نظر بگیرید.
- مهم ترین عامل برای انجام این برنامه تنظیم زمان خواب و بیداری فرزند شماست. به موقع خوابیدن و پیروی از یک برنامه زمانی خواب درست می تواند بیداری با نشاط را به همراه داشته و فعالیت ها قابل پیگیری باشد. بنابراین هیچگاه به خاطر تابستان اجازه شب بیداری به فرزند خود ندهید.