بیماری سل (۱)

دکتر سیروس جعفری؛ متخصص بیماری‌های عفونی

مقدمه

سل‌ عبارت‌ است‌ از یک‌ عفونت‌ باکتریایی‌ مسری‌ که‌ در اثر عفونت با میکروبی به نام مایکوباکتریوم توبرکولوزیس ایجاد می‌شود. در سالهای اخیر این بیماری عمدتا به‌ خاطر ایدز، فقر ‌ و استفاده از داروها ی ضعیف کننده سیستم ایمنی،  افزایش یافته است.

هرچند بیماری سل بطور شایع با درگیری ریوی همراه است، اما عفونت می‌تواند به تمام بدن گسترش یافته باعث ایجاد علائم بیماری در هر قسمتی از بدن شود.

سل بیماری شدیدی است. شناسایی بیماران مبتلا به سل ریوی فعال که قادر به پخش بیماری در جامعه هستند، در کنترل بیماری نقش بسزایی دارد. درمان این افراد ضمن اینکه باعث نجات جان آنها می‌شود، در جلوگیری از ابتلا کسانی که با آنها تماس نزدیک دارند، بسیار بااهمیت است.  

قبل از کشف داروهای ضدسل، این بیماری جزو بیماری‌های مهلک تلقی می‌شد و بسیاری از مبتلایان در اثر این بیماری از پا درمی‌آمدند. در حال حاضر مصرف صحیح و کامل داروهای ضدسل باعث بهبودی کامل بسیاری از مبتلایان می‌شود.

عامل ایجاد بیماری

باسیل این بیماری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس یا باسیل کخ نام دارد زیرا که در سال 1882 (میلادی) پرفسور رابرت کخ دانشمند آلمانی آن را کشف کرد.  مایکوباکتریوم‌ها، میکروب‌های هوازی بوده، بدون اسپور، بی‌حرکت و میله‌ای شکل هستند.

راه‌های ابتلا

اصلی‌ترین راه ابتلا و استنشاق ترشحات یا غبار آلوده به باسیل سل می‌باشد که معمولا ناشی از تماس با بیمار سلی درمان نشده می‌باشد. بیماری سل به وسیله قطره‌های ریز موجود در هوا از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود و اغلب افرادی را که در ارتباط نزدیک با فرد بیمار باشند، درگیر می‌کند.

بنابراین همه اعضای خانواده فرد بیمار، در معرض ابتلا به این بیماری هستند. فردی که دچار سل ریوی  فعال  است، اگر سرفه یا عطسه کند و جلوی دهان و بینی خود را نگیرد، قطره‌هایی که حاوی مایکو باکتریوم یا میکرب سل هستند، در هوا پخش می‌شوند و اگر فرد دیگری که نزدیک فرد مبتلا است، این قطره‌ها را استنشاق کند، باعث ابتلای او خواهد شد.

بنابراین افراد مبتلا هنگام عطسه و سرفه باید همیشه برای پوشاندن دهان و بینی خود از دستمال استفاده نمایند و پس از آن، دست‌های خود را با دقت بشویند. البته این به آن معنا نیست که فرد مبتلا به سل باید قرنطینه شود. در تماس کوتاه و گذرا امکان انتقال بسیار کم است، اگر چه غیر ممکن نیست. بسیاری از مردم میکروب سل در بدنشان وجود دارد. اما مبتلا به بیماری سل فعال نیستند.

سیر بیماری

پس از استنشاق این قطرات توسط افراد سالم، میکروب سل وارد ریه می‌شود، اما بلافاصله باعث ایجاد بیماری سل نمی شود. پس از ورود میکروب به بدن در بسیاری از موارد سیستم ایمنی سلولی بدن فعال شده، گسترش میکروب در بدن را محدود می‌نماید. در این شرایط میکروب سل قادر به ایجاد بیماری نبوده اما بصورت محدود شده و پنهان در بدن باقی می‌ماند که آن را بعنوان عفونت سلی پنهان  می‌شناسیم.

در این مرحله کسانیکه عفونت با میکروب سل را دارند قادر به انتقال بیماری به دیگران نیستند. در بیشتر این افراد حتی بدون مصرف دارو، تا پایان عمر هیچ شواهدی از بیماری سل پیدا نمی‌شود. اما تعدادی از کسانی که عفونت با میکروب سل را دارند، ممکن است در آینده دراثر فعال شدن مجدد میکروب (reactivation)، بیماری سل فعال پیدا کنند.

فعال شدن مجدد میکروب معمولا وقتی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به هر علتی دچار اختلال شود. این حالت می‌تواند درصورت ابتلا به بیماری‌های تضعیف کننده سیستم ایمنی ( متلا ابتلا به ویروس HIV) و یا مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی (مثل کورتیکواستروئیدها) ایجاد شود. در بیماری سل فعال اگر درگیری ریوی وجود داشته باشد، میکروب می‌تواند  با عطسه و یا سرفه به دیگران منتقل شود...

برای خواندن بخش دوم- بیماری سل- اینجا کلیک کنید.