سپیده حقی‌فر : کارشناس ارشد تغذیه
تحریریه زندگی آنلاین : طبق تعریف ارائه شده توسط WHO، چاقی و اضافه وزن به صورت تجمع غیر طبیعی یا بیش از حد چربی که می‌تواند تضعیف کننده سلامتی باشد، شناخته می‌شوند. تعریف WHO از نمایه توده بدنی (BMI) به عنوان شاخص چربی بدن استفاده می‌کند و BMI 25 تا 30 را به عنوان اضافه وزن و BMI 30 و بالاتر را به عنوان چاقی در نظر می‌گیرد. چاقی پیامدهای اجتماعی گسترده‌ای دارد و کیفیت زندگی افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به علاوه، هزینه‌های سنگینی بر سیستم مراقبت بهداشتی کشورها تحمیل می‌کند. در بررسی اثرات چاقی بر سلامتی، شواهد اپیدمیولوژیک نشان می‌دهد که چاقی یک عامل خطر مستقل برای تعداد زیادی از بیماری‌ها از جمله بیماری‌های قلبی-عروقی، دیابت نوع 2 (T2DM)، بیماری کبد چرب غیرالکلی، فشار خون بالا و سکته مغزی است. از این رو، وجود بافت چربی مازاد، به عنوان یک اختلال پاتولوژیک که علت بسیاری از بیماری‌های رایج است، شناخته می‌شود. وجود افراد چاق که از نظر متابولیکی سالم هستند، درک فعلی ما از چگونگی ارتباط چاقی با بیماری‌های رایج را زیر سؤال برده است. در مقابل، انواعی از اختلالات متابولیکی که به طور معمول در افراد «چاق - از نظر متابولیکی ناسالم» بروز می‌کند، در بسیاری از افرادی که بر اساس طبقه بندی BMI دارای وزن طبیعی هستند مشاهده شده است. در تعدادی از مطالعاتی که بیماری‌های قلبی- عروقی مورد بررسی قرار گرفته‌اند، شیوع موارد مرگ و میر در افراد با وزن طبیعی با شیوع آن در افراد با اضافه وزن و چاقی برابری می‌کند.
با این حال، به نظر می‌رسد افراد با وزن طبیعی که اختلالات متابولیکی دارند، الگوهایی از بافت چربی مازاد نشان می‌دهند. از دیدگاه بالینی، داشتن وزن طبیعی بدن بدلیل ایجاد تأخیر در نیاز به غربالگری و تشخیص بیماری‌ها، افراد با «وزن طبیعی – از نظر متابولیکی ناسالم» را در خطر قرار می‌دهد، زیرا این افراد در مراحل پیشرفته بیماری که گزینه‌های درمان پیچیده و سخت‌تر است به مراکز پزشکی مراجعه می‌کنند و این موضوع اثربخشی داروها و روندهای درمانی را کاهش می‌دهد. از این رو، دلایل قانع کننده‌ای برای لزوم بررسی و درک الگوی «وزن طبیعی - از نظر متابولیکی ناسالم» و دستیابی به مداخلات مناسب جهت مدیریت این وضعیت وجود دارد.
بیشتربخوانید:
وزن طبیعی - از نظر متابولیکی ناسالم
تعریف: در یک تعریف کلی، الگوی «وزن طبیعی - از نظر متابولیکی ناسالم» به افراد با BMI طبیعی که چربی بدن افزایش یافته و توده بدون چربی کاهش یافته دارند، اطلاق می‌شود. با این حال، تعریف‌های ارائه شده برای این الگو در مطالعات مختلف معیارهای متفاوتی را گنجانده‌اند و این موضوع، تعریف دقیق و اندازه‌گیری شیوع آن را دشوار می‌سازد. در یک مطالعه، الگوی «وزن طبیعی - از نظر متابولیکی ناسالم» به داشتن BMI کمتر از 25 و حداقل دو عامل خطر متابولیک از بین 5 عامل خطر شناخته شده شامل فشار خون بالا (یا دریافت درمان آن)، غلظت بالای تری‌گلیسیرید، سطح بالای قند خون ناشتا (یا دریافت درمان دیابت)، سطح پایین HDL-کلسترول و مقاومت انسولینی اطلاق می‌گردد. با این حال، عامل مقاومت انسولینی مهم‌ترین معیار در الگوی «وزن طبیعی - از نظر متابولیکی ناسالم» شناخته می‌شود.
شیوع
در مطالعات متعدد برای بررسی شیوع الگوی «وزن طبیعی - از نظر متابولیکی ناسالم» اعداد متفاوتی به دست آمده که از 5 تا 45 درصد متغیر است. با وجود اعداد متفاوت به دست آمده، این برآوردها تاکید می‌کنند که اختلال متابولیک در افراد با وزن طبیعی، نادر نیست. معیارهای متفاوت در ارائه تعریف الگوی «وزن طبیعی - از نظر متابولیکی ناسالم» یکی از دلایل اختلاف در محاسبه شیوع آن است. در یک مطالعه با در نظر گرفتن داشتن دو و بیشتر عامل خطر متابولیک، شیوع 43.1 درصد به دست آمد و با در نظر گرفتن داشتن سه و بیشتر عامل خطر متابولیک، این عدد به 19 درصد کاهش یافت. علاوه بر این، ترکیب بدن افراد تحت تأثیر عوامل مختلف جمعیتی از جمله گروه قومی، سن، جنس و سطح آمادگی جسمانی متفاوت است. شیوع این الگو در افراد بالای 40 سال، مرد، سیگاری و مصرف‌کننده الکل بالاتر است. شیوع بالای این الگو در برخی گروه‌های جمعیتی لزوم توجه بیشتر در غربالگری‌ها را نشان می‌دهد.
بیشتربخوانید:
علت
در بررسی الگوی «وزن طبیعی - از نظر متابولیکی ناسالم» در مطالعات، برخی ویژگی‌ها از جمله بافت چربی داخل شکمی (احشایی) افزایش یافته، محتوای بالای چربی کبد و عضلات، اندازه افزایش یافته سلول چربی، التهاب بافت چربی، توده عضلات اسکلتی کاهش یافته، نبود فعالیت بدنی و آمادگی قلبی- تنفسی پایین شناسایی شده است.
اغلب افراد دارای الگوی «وزن طبیعی - از نظر متابولیکی ناسالم»، افرادی با چربی بدن افزایش یافته هستند. از این رو، به نظر می‌رسد مکانیسم اختلال عملکرد متابولیکی در این افراد مشابه افراد «چاق- از نظر متابولیکی ناسالم» است. به عبارت دیگر، قرار گرفتن این افراد در محدوده BMI طبیعی با وجود چربی بدن افزایش یافته، به دلیل عدم توانایی BMI در انعکاس دقیق چربی کل بدن است. وجود اختلالات متابولیک در افراد با الگوی «وزن طبیعی - از نظر متابولیکی ناسالم» نشان می‌دهد این افراد با وجود اینکه در محدوده BMI طبیعی قرار گرفته‌اند، اما نسبت به افراد با الگوی «وزن طبیعی - از نظر متابولیکی سالم»، چاق‌تر هستند. از این رو، BMI به دلیل عدم توانایی در برآورد دقیق چربی بدن مورد انتقاد است.
مداخلات درمانی
مداخلات کاهش وزن در جهت اصلاح الگوی رژیم غذایی و فعالیت بدنی این افراد می‌تواند در بهبود اختلالات متابولیک آن‌ها کمک کننده باشد. نتایج یک مقاله نشان می‌دهد مداخله 2 ماهه در سبک زندگی شامل 3 جلسه تمرین ورزشی 40 دقیقه‌ای در هفته و آموزش‌های تغذیه‌ای و روانشناختی با ایجاد تغییر در الگوی رفتاری نوجوانان با «وزن طبیعی - از نظر متابولیکی ناسالم» منجر به کاهش در توده چربی بدن، کلسترول تام پلاسما، LDL-کلسترول، تری‌گلیسیرید و پروتئین واکنشگر-C می‌گردد.
مطالعه‌ای دیگر، اثرات بهبود حساسیت به انسولین و غلظت گلوکز ناشتا را در پی تجویز خوراکی 600 میلی گرم اسید لیپوئیک دو بار در روز به مدت 4 هفته در بیماران دیابتی با وزن طبیعی نشان می‌دهد. مکمل‌یاری منیزیم نیز به صورت یک بار در روز به مدت 4 ماه در بهبود سطح تری‌گلیسیرید، گلوکز ناشتا، مقاومت انسولینی و فشار خون در افراد با «وزن طبیعی - از نظر متابولیکی ناسالم» و سطوح پایین منیزیم، مؤثر بود.
بیشتربخوانید:
نتیجه‌گیری
استفاده از معیارهای متفاوت در مطالعات برای ارائه تعریف الگوی «وزن طبیعی - از نظر متابولیکی ناسالم»، جمع‌بندی نتایج به دست آمده از این بررسی‌ها را دشوار می‌کند. اجرای مطالعات مداخله‌ای در راستای تهیه راهنماهای بالینی در تشخیص و مدیریت اختلالات متابولیکی در افراد با الگوی «وزن طبیعی - از نظر متابولیکی ناسالم» مورد نیاز است. از سوی دیگر، با اینکه BMI به دلیل عدم توانایی در برآورد دقیق چربی بدن مورد انتقاد است، همچنان به عنوان شاخصی مفید برای ارزیابی اضافه وزن و چاقی شناخته می‌شود. هر چند، تکنیک‌های جدید از جمله روش‌های مبتنی بر MRI، برای شناسایی افراد با الگوی «وزن طبیعی - از نظر متابولیکی ناسالم» در حال گسترش است.