راهکارهای کاهش دور ریز موادغذایی

محدثه آصفری : کارشناس ارشد بهداشت و ایمنی مواد غذایی

دکتر محمد حضوری : متخصص تغذیه و رژیم درمانی

تحریریه زندگی آنلاین : مردم جهان روزانه مقدار زیادی مواد غذایی قابل مصرف را روانه سطل زباله می‌کنند، در حالی که بیش از 759 میلیون نفر در سراسر جهان در فقر و گرسنگی به سر می‌برند. حدود یک‌ سوم غذایی که در جهان تولید می‌شود به دلایل مختلف به دورریز تبدیل شده و هدر می‌رود. این مقدار برابر با هدر رفتن 3/1 میلیارد تن مواد خوراکی در هر سال است. کشورهای توسعه‌ یافته‌ای مانند ایالات‌‌ متحده، بیش از کشورهای در حال ‌توسعه مواد غذایی را هدر می‌دهند. اغلب ما نیز خواسته یا ناخواسته، روزانه بخشی از موادغذایی را تبدیل به دورریز می‌کنیم. به گزارش سازمان جهانی غذا؛ سالانه 375 کیلوگرم موادغذایی در ایران به ازاء هر شهروند، دور ریخته می‌شود.

حجم زیادی از هدر رفتن غذا به دلیل فساد مواد غذایی است. اولین و مهم‌ترین قدم برای کاهش دورریز موادغذایی، دقت در هنگام خرید و استفاده از روش‌های درست نگهداری موادغذایی است. وقتی از نگهداری مواد غذایی به‌منظور کاهش دورریز آنها حرف می‌زنیم، یعنی با در نظر گرفتن تمهیداتی و به کار بستن مواردی، از دورریز بی‌رویه مواد غذایی جلوگیری کنیم. در ادامه روش‌های نگهداری و نحوه کاهش دور ریز موادغذایی را مرور خواهیم کرد.

 بیشتربخوانید:

گرفتن نفخ حبوبات با چند روش ساده

ذخیره‌سازی و نگهداری میوه و سبزیجات

عدم آشنایی با نحوه‌ ذخیره‌سازی میوه‌ها و سبزی‌ها باعث می‌شود که مواد غذایی در مدت زمان کمی فاسد و روانه سطل زباله شوند.

برای مثال سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی، سیر، خیار و پیاز باید در دمای اتاق نگه‌ داشته شوند و هرگز نباید آن‌ها را منجمد کرد. همچنین نگهداری موز در دمای یخچال باعث تخریب سرمایی آن می‎شود.

 نکته 1: پیاز را هرگز در کنار سیب‌زمینی نگهداری نکنید، زیرا پیاز گاز اتیلن و رطوبت ساطع می‌کند که می‌تواند باعث خراب شدن و پوسیدگی سیب‌زمینی‌ها شود.

 نکته 2: خیار‌ها به دمای کمتر از 10 درجه سانتیگراد حساس هستند؛ بنابراین نگهداری خیار در یخچال باعث کپک، سرمازدگی، پلاسیده شدن و آب انداختن آن می‌شود. خیارها نسبت به گاز اتیلن بسیار حساس هستند. جداسازی خوراکی‌هایی که گاز اتیلن تولید می‌کنند روش مناسبی برای جلوگیری از فاسد شدن سریع مواد غذایی است. اتیلن سرعت رسیدن و کامل شدن فرایند رشد میوه را افزایش می‎دهد که در نهایت منجر به فاسدشدن میوه می‌شود. میوه‌هایی مانند گوجه‌فرنگی، طالبی، آووکادو، موز، پیاز و پیازچه، گلابی، سیب و هلو در زمان رسیدن، از خود گاز اتیلن آزاد می‌کنند. همچنین برای طولانی‎تر شدن مهلت استفاده از این مواد غذایی می‌توان از روش‌هایی مانند خشک‌کردن، ترشی انداختن، تهیه‌ کنسرو، انجماد و سایر راهکارها استفاده کرد.

 برای مثال کمپوت کردن سیب‌های بسیار رسیده که در حال خراب شدن هستند و تبدیل آن‌ها به مربا یا لواشک و یا تهیه مارمالاد با میوه‌های اضافه کمک کننده خواهد بود. همچنین می‌توان با میوه‎های رسیده که ممکن است به زودی دور ریخته شوند آب طعم دار (detox-water) درست کرد که علاوه بر خوشمزگی در سم‌زدایی از بدن نیز مؤثر است.

غلات و حبوبات

غلات در زمان نگهداری به دلیل عمل تنفس، شروع به تولید رطوبت، Co2 و حرارت می‎کنند. با افزایش حرارت این عمل شدت می‎یابد و رطوبت و حرارت تولید شده موجب کپک‎زدگی و رشد آفات می‎شود، بنابراین تهویه محل نگهداری بسیار مناسب است.

برای نگهداری برنج باید آن را دور از آفتاب، رطوبت و در محلی تمیز و عاری از حشرات و موش و در کیسه‎های نایلونی نگهداری نمود. برای نگهداری برنج برای مدت طولانی بهتر است به هر 10 کیلوگرم برنج حدود 150 گرم نمک اضافه کرد.

روغن‌های جامد و مایع

روغن یکی از مواد کالری‌زا برای انسان است و به دلیل فسادپذیری لازم است در مراحل تولید، توزیع، فروش و مصرف آن اصول بهداشتی کاملاً رعایت شود. محل نگهداری روغن در مغازه‎ها بسیار حائز اهمیت است و باید دور از نور و حرارت نگهداری شود. به دلیل غیر اشباع بودن اسیدهای چرب در روغن‌های مایع، میل ترکیبی با اکسیژن در آنها بیشتر از روغن جامد است و در صورت نگهداری در شرایط نامناسب سریع‌تر دچار تندی در طعم می‎شوند، بنابراین روغن‎ها به خصوص روغن‎های مایع باید در محلی خشک، خنک و به دور از نور نگهداری گردند و اندازه و حجم بطری باید با میزان مصرف تناسب داشته باشد. همچنین در هنگام خرید دقت کنید ظاهر بطری روغن سالم و بی‌عیب باشد و اطلاعات بهداشتی بر روی بسته روغن ثبت شده باشد.

 بیشتر بخوانید:

چند راهکار خانگی برای جلوگیری از حشره زدن حبوبات

نمک

نمک‎های ید‌دار اگر به مدت طولانی در معرض نور خورشید و یا رطوبت قرار بگیرند، ید خود را از دست می‎دهند، بنابراین باید در جای خشک و به‌دور از نور نگهداری شود.

تخم‌مرغ

تخم‎مرغ از مواد غذایی با ارزش است. بهترین درجه حرارت نگهداری برای تخم‌مرغ صفر می‎باشد و اگر دمای نگهداری به (2-) درجه سانتیگراد برسد، تخم‌مرغ منجمد شده و پوسته آن می‌ترکد. آلودگی سطح تخم‎مرغ‎ها باعث آلودگی محیط نگهداری خواهد شد. علاوه بر آن تخم‎مرغ‎های شکسته و ترک خورده سریع‌تر دچار فساد میکروبی و شیمیایی می‌شوند. به دلیل جذب بوی سایر مواد غذایی به وسیله تخم‌مرغ، باید آن را از مواد غذایی دیگر جدا نگه داشت. همچنین به صورت تجربی ثابت شده است پس از مدت دو ماه نگهداری، سر و ته کردن تخم‌مرغ‎ها باعث افزایش مدت ماندگاری آن می‎شود.

لبنیات

پنیر: وجود سوراخ یا شکستگی در بسته‌های پنیر باعث فساد سریع‌تر آنها می‎شود. درجه حرارت نگهداری پنیر 2 تا 4 درجه سانتیگراد است و دمای بالای 8 درجه منجر به فساد آن می‎شود. مدت زمان نگهداری پنیرهای مختلف به تناسب نوع پنیر و جنس بسته‌بندی متفاوت است.

انواع شیر: شیر پاستوریزه را در می‌توان 3 تا 4 روز پس از تولید در دمای یخچال نگهداری کرد. شیر استریلیزه نیز در صورت بسته‎بندی مناسب قبل از باز شدن تا 6 ماه قابلیت نگهداری دارد.

ماست و کشک: باید در دمای یخچال نگهداری شوند.

کره: در 18- درجه سانتی‌گراد تا یک سال و در دمای 4+ درجه تا یک ماه قابلیت نگهداری دارد. در دمای معمولی خیلی زود اکسید شده و طعم تند پیدا می‎کند و فاسد می‎شود. به دلیل جذب بوی مواد بودار باید آن را از سایر مواد جدا نگه داشت.

انواع گوشت

گوشت تازه: می‌توان آن را در دمای 0 تا 2 درجه سانتیگراد به مدت یک هفته نگهداری کرد.

گوشت منجمد: گوشت منجمد متناسب با درجه حرارت نگهداری در مدت‎های مختلفی قابل نگهداری است. در دمای (18- تا 20-) درجه حدود یکسال و نیم و در دمای (12-) درجه به مدت 6 ماه قابل استفاده می‎باشد. هرگز دمای بالاتر از (12-) درجه سانتیگراد برای نگهداری طولانی مدت مناسب نیست، زیرا علاوه بر احتمال رشد کپک‌ها، رشد کریستال‎های یخ باعث آسیب به بافت گوشت می‎شود و در زمان انجمادزدایی خونابه بیشتری از گوشت خارج می‎شود.

گوشت مرغ: گوشت مرغ بافت نرم‌تری نسبت به گوشت قرمز دارد و رعایت نکات بهداشتی در هنگام شستن لاشه و شرایط نگهداری الزامی است. مرغ را در دمای 0 تا 2 درجه به مدت 5 الی 7 روز می‎توان نگهداری کرد.

مرغ منجمد: مرغ منجمد در صورت نداشتن پوشش در حدود 10 ماه و در صورت داشتن پوشش پلاستیکی تا یک سال قابلیت نگهداری در دمای (18-) درجه را دارد.

ماهی: گوشت ماهی بافت نرم‌تری نسبت به مرغ دارد، بنابراین نگهداری آن نسبت به سایر گوشت‌ها مشکل‎تر است. رعایت نکات بهداشتی در زمان صید و پس از صید ضروری است. ماهی تازه حداکثر تا دو روز در دمای یخچال قابل نگهداری است، اما به دلیل فساد سریع آن، بهترین روش نگهداری انجماد است.

عسل

عسل به شدت اسیدی است، بنابراین باید از نگهداری آن در ظروف فلزی خودداری کرد، زیرا پس از مدتی، علاوه بر خورندگی فلز، باعث فساد نیز می‎شود. همچنین ذرات فلز که به همراه عسل وارد بدن می‌شود، برای انسان مضر است. برای نگهداری عسل در حجم زیاد استفاده از ظروف استیل و گالوانیزه و برای مصارف خانگی ظروف شیشه‌ای، لعابی و سفالی توصیه می‎شود.

همچنین بهتر است از نگهداری عسل به صورت در باز خودداری شود. زیرا عسل، رطوبت موجود در فضا را به خود جذب کرده و پس از مدتی، رقیق و آبکی می‎شود و امکان تخمیر در آن فراهم می‎شود. بهترین دما برای نگهداری عسل 7 تا 12 درجه سانتیگراد و به دور از نور آفتاب است.

آجیل و خشکبار

آجیل و خشکبار را باید دور از نور و گرما نگهداری کرد. آن‌ها نیاز به یک مکان تاریک، خشک و خنک دارند. آجیل و خشکبار را داخل کیسه‌های پلاستیکی نگذارید، زیرا می‌توانند طعم غذا‌های دیگر را جذب کنند. بهترین روش این است که آن‌ها را در ظروف در بسته و یا شیشه در ‌دار گذاشته و سپس داخل یخچال و یا فریزر بگذارید. با این روش آجیل و خشکبار تا 12 ماه تازه باقی خواهد ماند.

سخن پایانی

در پایان برای صرفه‌جویی در هزینه‌های خود و کاهش دور ریزغذایی:

 از باقیمانده غذاهای هر وعده پس از میهمانی‎ها به صورت بهینه استفاده نمایید.

 به میزان کافی و بر اساس نیاز خرید کنید.

 به صورت خلاقانه آشپزی کنید و از باقیمانده غذاهای مشابه ترکیبی جدید تهیه نمایید.

 روی مواد غذایی که در داخل فریزر می‌گذارید، تاریخ بزنید تا موادغذایی قدیمی‎تر زودتر مصرف شوند.

 در هنگام خرید محصولات بسته‌بندی به تاریخ انقضا و برچسب غذایی آنها توجه کنید.