کارنامه ‏‌تامین مالی بورس انرژی

مدیرعامل بورس‌انرژی در ادامه عنوان کرد: فرصت‌‌‌های بسیاری برای رونق معاملات در بورس‌انرژی وجود دارد. برخورداری کشور از منابع عظیم هیدروکربوری و جایگاه ویژه ایران در بین تولیدکنندگان نفت و گاز در جهان، وجود زیرساخت‌ها و پتانسیل‌‌‌های بالای تولید و انتقال برق در کشور و جایگاه ویژه از این حیث در منطقه یکی از فرصت‌‌‌های مهم است. موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد کشور به‌عنوان شاهراه ترانزیت انرژی در جهان در کنار رویکرد مثبت و سازنده نهادهای تصمیم‌‌‌ساز در زمینه اجرای قوانین و مقررات و وجود تقاضای مناسب نفت، گاز، برق و سایر حامل‌‌‌های انرژی در کشورهای همجوار، همچنین نبود رقیب جدی و مطرح در حوزه قیمت‌گذاری (Price Making) انرژی در منطقه از ویژگی‌‌‌های بنیادین مهم در مسیر رونق بورس‌انرژی بوده و هست. همچنین سیاست‌‌‌های کلی اقتصاد مقاومتی (بندهای 13، 19 و 23)، قانون ابزارهای مالی (ماده18)، قانون خروج از رکود غیرتورمی (تبصره «یک» ماده 13)، قانون برنامه چهارم توسعه (بند «ح» ماده 4) و قوانین بودجه از زیرساخت‌‌‌های مهم حمایتی از‌ سازوکار معاملاتی بورس‌انرژی به شمار می‌روند. نقوی در ادامه صحبت‌‌‌های خود در خصوص معرفی این بازار به برخی از مشارکت‌‌‌کنندگان اشاره کرد و گفت: هم‌‌‌اکنون 42نیروگاه بخش خصوصی، 41نیروگاه دولتی و 14ناشر اوراق گواهی ظرفیت نقدی در فاز عرضه برق در بورس‌انرژی فعال هستند. همچنین در فاز تقاضای برق 39شرکت توزیع نیروی برق و 22شرکت خرده‌‌‌فروشی نیروی برق حضور دارند. این در حالی است که تمامی مصرف‌کنندگان بالای 5مگاوات امکان خرید دارند. وی در خصوص عرضه‌‌‌کنندگان بازار فرآورده‌‌‌های هیدروکربنی به آمار جالبی اشاره کرد و گفت: هم‌‌‌اکنون آمار کل عرضه‌‌‌کنندگان دولتی و بخش خصوصی به 67شرکت بالغ شده که این رقم باز هم در حال افزایش است. از سوی دیگر واحدهای معدنی تولیدکننده زغال‌‌‌سنگ نیز در حال ورود به بورس‌انرژی هستند و به‌زودی بازار جدیدی در این حوزه شکل خواهد گرفت. اما جذاب‌‌‌ترین معاملات در بورس‌انرژی را می‌‌‌توان عرضه‌‌‌های صادراتی فرآورده‌‌‌ها به شمار آورد که در روزهای سخت تحریم، به‌شدت به کمک فروش ایران آمده بود. هم‌‌‌اکنون نزدیک به 700کد معاملاتی برای شرکت‌های خریدار خارجی در بورس‌انرژی ایران ثبت شده و امکان خرید دارند.

آمار معاملات تا پایان بهمن‌‌‌ماه 1400

وی در ادامه گفت: در سال‌جاری ارزش معاملات در رینگ داخلی بورس‌انرژی 26‌هزار میلیارد تومان و حجم داد و ستد 2میلیون و 307‌هزار تن بود. اما رونق معاملات در بازار صادراتی بیشتر و حجم معاملات آن  نزدیک به دوبرابر میزان فروش داخلی بود. حجم معاملات بازار صادراتی بورس‌انرژی در سال‌جاری تا پایان بهمن‌‌‌ماه 4میلیون و 559‌هزار تن به ارزش 64‌هزار میلیارد تومان بوده است. جمعا برای سال‌جاری تا پایان بهمن‌‌‌ماه حجم معاملات حامل‌‌‌های انرژی 6میلیون و 867‌هزار تن به ارزش 90‌هزار میلیارد تومان بوده است. در همین بازار ارزش معاملات اوراق سلف استاندارد موازی با سررسید یک‌سال و بیشتر 27‌هزار میلیارد تومان بوده و از ابتدای سال تاکنون 20میلیون و 785‌هزار ورقه بهادار سلف موازی استاندارد مورد داد و ستد قرار گرفته است. در نهایت ارزش معاملات بورس‌انرژی برای سال‌جاری رقمی نزدیک به 120‌هزار میلیارد تومان بود.

آمار صادرات از بستر بورس‌انرژی

نقدی در ادامه گفت: آمارهای صادراتی حکایت از آن دارد که ارزش کل صادرات بورس‌انرژی از زمان آغاز معاملات آن در اسفند 91 تاکنون بیش از 10میلیارد دلار بوده است که از این رقم، 4میلیارد دلار تنها به سال 1399 بازمی‌گردد؛ نکته مهمی که نشان می‌دهد اوج قدرت‌‌‌نمایی بورس‌انرژی در روزهای سخت تحریم‌‌‌ها رقم خورده است، آن هم در شرایطی که بازارهای جهانی هم جذابیت چندانی برای جذب محموله‌‌‌های ایران در کنار تحریم‌‌‌ها نداشتند، ولی توان بازاریابی بورس‌انرژی فراتر از این محدودیت‌ها ظاهر شد. این در حالی است که حجم و ارزش معاملات در سال‌جاری به‌شدت کاهش داشته (که دلیل اصلی آن را باید رویکرد دولت به کاهش عرضه‌‌‌ها در این بازار رسمی به شمار آورد.) همچنین از ابتدای آغاز معاملات در بورس‌انرژی، تاکنون حجم صادرات فرآورده‌‌‌ها و نفت و سایر حامل‌‌‌های انرژی بیش از 4/ 26میلیون تن بوده که نزدیک به 14میلیون تن آن به سال 99 بازمی‌گردد. البته در معاملات بورس‌انرژی نزدیک به 33‌درصد در بازار داخلی و 66‌درصد در بازار صادراتی بورس‌انرژی مورد دادوستد قرار گرفته، همچنین میزان رقابت برای خرید چیزی نزدیک به هزار میلیارد تومان بوده؛ یعنی با ورود محموله‌‌‌ها به این بازار رسمی و شفاف، درآمد عرضه‌‌‌کننده که اغلب بخش دولتی یا شبه‌دولتی است، هزار میلیارد تومان بدون هیچ فعالیت جانبی افزایش یافته است.

ابزارهای مالی بورس‌انرژی

نقوی در ادامه صحبت‌‌‌های خود به ابزارهای مالی موجود در بورس‌انرژی اشاره کرد و گفت: در کنار بازار فیزیکی ابزارهایی همچون صندوق پروژه، سلف موازی استاندارد، صکوک، صندوق‌های کالایی و قراردادهای اختیار معامله در کنار گواهی سپرده کالایی و در نهایت گواهی صرفه‌‌‌جویی از جمله ابزارهایی هستند که در بورس‌انرژی اجرایی شده یا در مسیر اجرایی شدن قرار دارند. یکی از گسترده‌‌‌ترین این ابزارها اوراق سلف استاندارد موازی است که از چهار ویژگی نقدشوندگی، مبتنی بر دارایی بودن، عدم‌پرداخت سود دوره‌‌‌ای و معافیت مالیاتی برخوردار بوده و همچنین(میان) ابزاری برای پوشش ریسک تولیدکنندگان است و تعیین حداقل و حداکثر سود در قرارداد سلف موازی استاندارد را در بر دارد. وی در ادامه افزود: تاکنون 47‌هزار میلیارد تومان اوراق سلف استاندارد در بورس‌انرژی عرضه شده که 5/ 19‌هزار میلیارد تومان آن تنها در سال گذشته منتشر شده است. از رقم عرضه 47‌هزار میلیارد تومانی 5/ 19‌هزار میلیارد تومان از سوی وزارت امور اقتصادی و دارایی، 1/ 22‌هزار میلیارد تومان از سوی شرکت ملی نفت ایران و 7/ 3‌هزار میلیارد تومان دیگر از سوی سایرین منتشر و معامله شده است. نکته مهم آن‌‌‌ است که می‌توان از اوراق سلف ارزی نیز برای تامین بخشی از منابع موردنیاز پروژه‌ها استفاده کرد که در طراحی آن می‌توان موارد ذیل را نیز به‌منظور بالا بردن جذابیت در مقایسه با سایر فرصت‌های سرمایه‌گذاری موجود در مقابل سرمایه‌گذاران بالقوه در نظر گرفت. تضمین بازپرداخت ارزی و تسویه در سررسید به همین شیوه و تضمین پرداخت سود ارزی، انتشار بر مبنای ارز و به صورت ریالی، مبتنی بر شاخص ارز سنا و تسویه در سررسید به همین شیوه و در نهایت در صورت تسویه فیزیکی اعطای حداقل 2‌درصد تخفیف کالایی (اضافه برداشت) از دیگر ویژگی‌‌‌های مهم این شیوه معاملاتی است.

صندوق پروژه

مدیرعامل بورس‌انرژی در ادامه به صندوق پروژه به عنوان یکی از ابزارهای مهم تامین مالی اشاره کرد و گفت: صندوق سرمایه‌گذاری پروژه نهاد مالی است که با اخذ مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار تاسیس شده و به جمع‌آوری سرمایه از عموم و تخصیص آن به سرمایه‌گذاری در ساخت و تکمیل پروژه معین اشاره‌شده در اساسنامه صندوق می‌پردازد. این نوع صندوق‌ها علاوه بر اینکه امکان جذب منابع مالی برای پروژه‌های توجیه‌پذیر را از طریق بازار سرمایه فراهم می‌کنند، صندوق پروژه به سرمایه‌گذاران خرد امکان می‌دهد که با هر میزان سرمایه در اجرای پروژه‌ها مشارکت کنند و ضمن این مشارکت از منافع حاصل از ساخت و تولید پروژه‌ها برخوردار شوند. وی در ادامه به سایر ویژگی‌‌‌های صندوق پروژه اشاره کرد:

- کنترل ریسک پروژه و جلوگیری از تسری ریسک پروژه به مالکان آن (به دلیل وجود شخصیت حقوقی مستقل)؛

- افزایش نقدشوندگی و امکان تدوین استراتژی خروج از پروژه برای سرمایه‌گذاران؛

- امکان تامین مالی بدون در نظر گرفتن محدودیت‌های ترازنامه‌ای صاحبان پروژه؛

- امکان بهره‌مندی از مزایای مالیاتی قانونی صندوق‌های سرمایه‌گذاری؛

- کاهش مدت پذیره‌نویسی و عدم‌نیاز به ثبت تغییرات سرمایه نزد مرجع ثبت شرکت‌ها.

صندوق پروژه هیبریدی

از ابزارهای جدیدی که می‌‌‌تواند در آینده جذابیت‌‌‌های بیشتری به همراه داشته باشد، صندوق پروژه هیبریدی است. مدیرعامل بورس‌انرژی در این خصوص عنوان کرد: صندوق پروژه هیبریدی به لحاظ ساختاری، مشابه صندوق پروژه استاندارد است که با اضافه کردن برخی جوانب برای بالا بردن جذابیت در مقایسه با سایر فرصت‌های سرمایه‌گذاری موجود در مقابل سرمایه‌گذاران بالقوه شکل گرفته است. از این رو، طراحی آن را می‌توان به شکل جدیدی تعریف کرد. به صورت دقیق‌‌‌تر، دارندگان یونیت‌های(واحدهای)سرمایه‌گذاری در صورت ماندگاری تا انتهای دوره پروژه، محق دریافت میزان معینی گواهی سپرده کالایی دارایی پایه حاصل از پروژه سرمایه‌گذاری یا دارایی پایه متناظر آن خواهند شد. همچنین می‌توان گواهی صرفه‌جویی حاصل از انجام پروژه مدنظر را در صورتی که به آن تعلق ‌پذیرد، به‌عنوان بخشی از آورده متقاضی تشکیل صندوق پروژه لحاظ کرد که در سر جمع NAV (ارزش‌بنیادی)صندوق برای دارندگان یونیت‌ها قابل تخصیص با صندوق دارای متعهد نقدشوندگی به میزان نرخ مشخص باشد. این در حالی است که بازارگردانی صندوق بر اساس نرخ NAV نباشد و بر اساس قیمت بازار به تشخیص بازارگردان صورت پذیرد.مدیرعامل بورس‌انرژی در ادامه به گواهی سپرده کالایی اشاره کرد و در تعریف آن گفت: اوراق بهاداری است که موید مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی کالاست و پشتوانه آن قبض انبار استانداردی است که از سوی انبارهای مورد تایید بورس صادر می‌شود. این اوراق پشتوانه دریافت تسهیلات از نظام بانکی است، تضمین به منظور انجام معامله در بورس به شمار رفته و ابزار تحویل در قراردادهای آتی به شمار می‌رود.

چند پیشنهاد

مدیرعامل بورس‌انرژی در پایان صحبت‌‌‌های خود به چند پیشنهاد در خصوص تامین مالی و حمایت از آن اشاره کرد که به‌اختصار به آنها اشاره می‌شود:

1) تامین مالی یک فرآیند مستمر است، نه مقطعی، لازمه امکان تامین مالی وجود بازاری قوی و چندجانبه با حضور فعالان مالی و تجاری توامان خواهد بود که این امر لزوم توجه و استمرار عرضه‌های فیزیکی منظم را دوچندان می‌کند. بازار فیزیکی قوی تضمین‌کننده تمامی ابزارهای مالی مبتنی بر کالا و دارای امکان تسویه فیزیکی خواهد بود که مسیر تامین و تسویه منابع مالی برای صنایع پتروشیمی را فراهم می‌کند.

2) تسویه فیزیکی انواع تامین مالی‌های صورت‌پذیرفته مستلزم عزم و حمایت و ایجاد انگیزه‌های واقعی برای فعالان بازار فیزیکی با عرضه‌های منظم خواهد بود.

3) استفاده از ابزار گواهی سپرده کالایی در اولویت قرار گیرد.

4) قرارداد آتی ابزاری استراتژیک به‌منظور تولید شاخص قیمتی برای محصولات پتروشیمی و نیز ابزاری به‌منظور پوشش ریسک فعالان خواهد بود که باید حمایت و استفاده شود.

5) با توجه به حرفه‌ای و تخصصی بودن بورس‌انرژی به پشتوانه حداقل10میلیارد دلار معاملات صادراتی تمرکز معاملات در بورس‌انرژی ایران با تنوع ابزارهای موجود و استاندارد حاکم بر آن می‌تواند در توسعه صنعت یاری‌رسان باشد.

6) موضوع تامین مالی پروژه‌های بزرگ از طریق ابزارهای بازار سرمایه و بانک (به صورت کنسرسیومی) در دستور قرار گیرد.