بیماران قلبی‌وعروقی؛ نوروز و تغذیه

دکتر سیما جعفری‌راد - دانشیار و عضو هیات علمی گروه تغذیه ؛ دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز

تحریریه زندگی آنلاین : بیماری‌های قلبی عروقی (CVD) به بیماری هایی اطلاق می شوند که بر قلب و سیستم گردش خون تأثیر می‌گذارند. عوامل پرخطر که منجر به این بیماری ها می شوند، عبارتند از سیگار کشیدن، دیابت، فشار خون بالا و کلسترول بالا. خوردن یک رژیم غذایی سرشار از چربی‌های اشباع شده این روند را تسریع می‌کند. در سال های اخیر توصیه های فزاینده ای به افراد مستعد و مبتلایان به CVD در رابطه با عادات غذایی مناسب ارائه می شود، به ویژه در مورد مصرف چربی و کلسترول و خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب (CHD)، در CHD، پلاک‌های آترواسکلروتیک در سطح داخلی شریان‌ها تشکیل می‌شوند که مجرای آن را باریک می‌کند و در نتیجه جریان خون را کاهش می‌دهد. لیپوپروتئین-کلسترول با چگالی کم (LDL-C) سپس در محل‌های ضایعه در دیواره شریان ها رسوب می‌کند و اکسید می‌شود، که باعث تغییراتی در لیپوپروتئین‌ها، تحریک واکنش‌های التهابی و تجمع مونوسیت‌ها و ماکروفاژها می‌شود و سلول‌های کفی (foam cells) با سطوح لیپید بالا و پلاک‌های آترواسکلروتیک را تشکیل می‌دهند.

مطالعه متابولیسم لیپیدها نشان داده است مسئول اصلی بروز CHD، سطوح بالای LDL-C اکسید شده است، بنابراین انتظار می‌رود استفاده از آنتی‌اکسیدان‌ها باعث کاهش بروز CHD شود و این امر در مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده شده است. با این حال، هیپرکلسترولمی به عنوان یک عامل خطر مهم در ایجاد آترواسکلروز و CHD شناخته شده است و مطالعات نشان داده‌اند که کاهش یک درصدی کلسترول سرم می‌تواند منجر به کاهش دو درصدی مرگ و میر شود، بنابراین هدف از درمان در بیماری های قلبی و عروقی، افزایش لیپوپروتئین-کلسترول با چگالی بالا (HDL-C) و کاهش کلسترول تام و LDL-C است. شواهدی وجود دارند که نشان می دهند تعدادی از مواد غذایی و ترکیبات آنها در پیشگیری یا کاهش علائم CHD مفید هستند، از جمله چای سیاه و سبز و فلاونوئیدهای آن‌ها، شکلات تلخ، پروتئین سویا و ایزوفلاون های آن، اسیدهای چرب ضروری و لیکوپن.

 بیشتر بخوانید:

با خاصیت روغن های طبیعی برای سلامتی آشنا شوید

چای

یکی از نوشیدنی هایی که در ایام نوروز و حتی در باقی ایام سال به میزان زیادی مصرف می شود چای می باشد. چای احتمالاً محبوب ترین نوشیدنی در جهان است و از نظر میانگین مصرف سرانه پس از آب در رتبه دوم قرار دارد. مصرف سرانه چای در سراسر جهان سالانه 40 لیتر در سال تخمین زده شده است. در طول تولید چای سبز تجاری، نسبت‌های متفاوتی از مشتقات کاتچین تولید می‌شود که بستگی به منشاء مواد خام و شرایط تولید دارد. اگرچه بیشتر تأثیرات مثبت چای به مصرف چای سبز برمی گردد، اما مطالعات روی انواع دیگر چای مانند چای سیاه و چای اولانگ نیز صورت گرفته است. با این حال یک بررسی اخیر به این نتیجه رسید که چای سبز نسبت به چای سیاه یا اولانگ فعالیت محافظتی قلبی قوی‌تری دارد، صرفاً به دلیل ظرفیت آنتی‌اکسیدانی بیشتر آن. یکی از مکانیسم‌های پیشنهادی عملکرد چای در محافظت از CVD اثرات آن بر سطوح لیپید و لیپوپروتئین ها است. در مطالعه اپیدمیولوژیکی که در ژاپن صورت گرفت مصرف بالاتر چای سبز منجر به کاهش بیشتر غلظت سرمی کلسترول تام و تری‌گلیسیرید و افزایش نسبت HDL-C همراه با کاهش نسبت LDL-C گردید. مطالعات حیوانی حاکی از این بوده‌اند که کاتچین های موجود در چای سبز منجر به کاهش جذب کلسترول در روده می شوند، اما به طور دقیق مشخص نیست که تأثیر چای سبز بر کاهش کلسترول در انسان نیز آیا از این مسیر صورت می پذیرد یا خیر.

سلول‌های اندوتلیال که رگ‌های خونی، لنفاوی و قلب را می‌پوشانند، نقش مهمی در هموستاز عروق دارند. این سلول‌ها از طریق تولید و انتشار عوامل شیمیایی مانند اکسید نیتریک، تأثیرات خود را اعمال می‌کنند. اگر عملکرد طبیعی سلول‌های اندوتلیال مختل شود، اغلب تولید اکسید نیتریک کاهش می یابد. اکسید نیتریک عملکرد گشادکننده عروق شریانی را عهده دار است که در جریان کاهش آن، این عملکرد مختل می‌شود و در نتیجه خطر ابتلا به CVD افزایش می یابد. برخی مطالعات اثر مثبت چای سیاه را در بهبود عملکرد عروق در افرادی که دچار اختلال سلول های اندوتلیال بودند نشان دادند. آزمایشات انسانی با چای سیاه و سبز افزایش قابل توجهی در ظرفیت آنتی‌اکسیدانی پلاسما تقریباً 1 ساعت پس از مصرف 1 تا 6 فنجان چای در روز نشان داده است. تصور می‌شود که چای می‌تواند سلول‌ها و بافت‌ها را از آسیب اکسیداتیو محافظت کند. اگرچه برخی از مطالعات تاثیرات متفاوتی را از انواع مختلف چای نشان دادند، اما به نظر می رسد مصرف متعادل چای به ویژه چای سبز، نقش محافظتی را در برابر بیماری های قلبی و عروقی ایفا نماید.

 بیشتر بخوانید:

اگر قصد دارید گیاهخوار شوید این مطلب را بخوانید

شکلات تلخ

شکلات تلخ یک ماده غذایی عملکردی است که به دلیل محتوای بالای کاتچین آن (همانند چای سبز) تأثیرات مثبتی را در کاهش سطوح چربی های خون نشان داده است. از سویی دیگر برخی مطالعات حاکی از آن است که مصرف شکلات تلخ 85 درصد به میزان 30 گرم در روز می تواند منجر به کاهش فشارخون سیستولیک و دیاستولیک گردد (البته درصورت کنترل انرژی دریافتی و حفظ فعالیت مناسب فیزیکی).

 لوبیای سویا یک ماده غذایی است که به اشکال مختلف قابل استفاده است. یکی از این موارد، استفاده از آن به عنوان آجیل می‌باشد. مطالعات نشان داده اند که پروتئین سویا که غنی از ایزوفلاون ها است، می تواند منجر به کاهش سطح LDL-C گردد. این موضوع از این جنبه قابل توجه است که در سال 1999، سازمان غذا و داروی ایالات متحده مجوزی را برای تولیدکنندگان غذاهای سویا تأیید کرد با این عنوان که: «مصرف حداقل 25 گرم پروتئین سویا در روز ممکن است برای کاهش خطر ابتلا به CHD مفید باشد»، بنابراین به نظر می رسد مصرف سویا (بدون نمک) چه به صورت آجیل و چه در وعده های غذایی برای مبتلایان به بیماری های قلبی و عروقی در ایام نوروز مناسب باشد.

جزء غذایی دیگری که ممکن است در کاهش علائم بیماری های قلبی و عروقی مؤثر باشد، مصرف متناسب اسیدهای چرب غیراشباع امگا-3 است. اسید لینولنیک یکی از این اسیدهای چرب می باشد و اصلی ترین اسید چرب رژیمی است که متابولیسم LDL-C را از طریق کاهش تولید آن تنظیم می‌کند، منابع غذایی اسیدلینولنیک شامل غذاهای دریایی و سبزیجات برگ سبز مانند خرفه و همین‌طور روغن های گیاهی مانند روغن دانه کتان، روغن سویا و روغن کلزا می‌باشد، بنابراین بهتر است مبتلایان به بیماری های قلبی و عروقی از مصرف چربی های اشباع مانند انواع چربی های حیوانی و روغن های نباتی هیدروژنه شده پرهیز نموده و نیاز رژیمی خود به چربی را از منابع مناسب چربی های غیراشباع تأمین نمایند.

یکی از اجزا، غذایی که تأثیرات آنتی‌اکسیدانی آن در بسیاری از بیماری ها ازجمله بیماری های قلبی و عروقی نشان داده شده است، لیکوپن می باشد. سطوح بالای لیکوپن در آب، سس و رب گوجه‌فرنگی به علاوه تعدادی از میوه‌ها و سبزیجات قرمز رنگ، مانند هندوانه و گریپ‌فروت صورتی وجود دارد. لیکوپن ارتباط نزدیکی با بتاکاروتن دارد و تصور می‌شود که خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب را کاهش می‌دهد. تأثیرات مطلوب لیکوپن علاوه بر بیماری های قلبی و عروقی، در برخی از بیماری ها مانند سرطان پروستات در مردان نیز شناخته شده است، بنابراین افزایش مصرف این آنتی اکسیدان غذایی از طریق افزایش مصرف گوجه‌فرنگی و محصولات آن توصیه می شود.

جالب توجه اینجا است که زیست دسترسی لیکوپن از فراورده های پخته شده گوجه‌فرنگی بیشتر از شکل خام آن است. در خصوص یکی دیگر از منابع لیکوپن یعنی گریپ‌فروت صورتی رنگ، باید به این نکته توجه داشت که افرادی که از داروهای استاتین برای کاهش سطح کلسترول خون خود استفاده می کنند، نباید این میوه را مصرف نمایند، زیرا مصرف گریپ‌فروت منجر به اختلال در عملکرد استاتین ها می شود و بهتر است این افراد لیکوپن را از منابع عمده آن یعنی گوجه‌فرنگی و محصولات آن دریافت نمایند.

  بیشتربخوانید:

مواد غذایی مفید برای کاهش استرس

کلام پایانی

در خاتمه، اگرچه ایام نوروز همراه با دید و بازدید و صرف انواع مختلفی از تنقلات است، اما بهتر است که مبتلایان به بیماری های قلبی و عروقی در این ایام مصرف تنقلات غذایی نامناسب مانند انواع شیرینی و شکلات ها را محدود سازند و در صورت تمایل شکلات تلخ (85 درصد و بیشتر) همراه با چای مصرف نمایند. همچنین آجیل ها را بدون نمک مصرف نموده و در صورت امکان از سویا و فرآوده های آن در رژیم غذایی خود بهره مند شوند. همچنین از مصرف شیرینی های خامه ای که محتوای قند و اسیدهای چرب اشباع بالایی دارند خودداری نمایند و به جای آن از اسیدهای چرب مفید استفاده کنند. مصرف ماهی شب عید خود گواهی بر این مدعا و تأثیر مثبت اسیدهای چرب امگا-3 است که از دیرباز در فرهنگ و آداب و رسوم ایرانی ها قرار دارد.

 اگرچه در دورهمی ها و بویژه در ایامی مانند سیزده بدر، خوردن کباب جزو رسم دیرینه ما ایرانی ها بوده است، اما پیشنهاد می شود که مبتلایان به بیماری های قلبی عروقی کباب های مرغ را جایگزین کباب های طبخ شده با گوشت قرمز نمایند و در کنار آن مصرف گوجه‌فرنگی کبابی که غنی از لیکوپن است فراموش نشود!