وضع وخیم علوم پایه درکشور

علوم پایه به اقدامات جدی و حمایت‌گرانه نیاز دارد تا کشور بتواند بقای خود را حفظ کند.بررسی‌ها نشان می‌دهد تعداد کل دانشجویان کارشناسی حدود 50درصد و درباره دانشجویان تحصیلات تکمیلی نیز حدودا 60درصد با هدفگذاری قانون برنامه ششم فاصله دارد. علاوه بر این سهم هزینه‌‌کرد دولت در پژوهش‌‌‌های پایه‌‌ای در مقایسه با سایر حوزه‌های پژوهشی از نسبت 26درصد در سال 1395 به حدود 20درصد در سال1400 کاهش یافته است.

 علل کاهش تقاضا برای تحصیل در علوم پایه

به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، بیکاری گسترده و نبود شغل مناسب برای دانش‌آموختگان رشته‌های علوم پایه، پرهزینه بودن این رشته‌ها، رغبت نداشتن داوطلبان کنکور درتحصیل در این رشته‌ها به‌ویژه در سال‌های اخیر، دیربازده بودن این رشته‌ها، نیاز به تجهیزات، آزمایشگاه‌ها و امکانات فراوان ازجمله عللی است که به کاهش تقاضا در تحصیل در این رشته منجر شده است.

رتبه ایران دربین 58 کشور

 آمارهای تکان‌دهنده‌ای از وضعیت دروس عمومی و علوم‌‌پایه درکشور ارائه می‌شود. با استناد به نتایج آزمون تیمز Thames که سطح پیشرفت دانش‌آموزان را در یادگیری علوم و ریاضیات در پایه‌های چهارم و هشتم را هر چهار سال یک بار اندازه‌گیری می‌کند، وضعیت کشور ایران، مناسب نیست. به این آمار قابل تامل و دردناک دقت کنید، دانش‌آموزان ایرانی در سال 2019، در آزمون دروس ریاضی و علوم پایه چهارم، نمرات 443 و 441 را کسب کرده‌اند. هر دو نمره زیر نقطه مرکزی مقیاس تیمز یعنی500 بوده است.با استناد به گزارش مرکز پژوهش‌ها از نتایج آزمون «تیمز» ایران دربین 58 کشور دنیا به ترتیب رتبه 50 و 48 را در پیشرفت دروس ریاضی و علوم کسب کرده است.همچنین با استناد به نتایج همان آزمون در آزمون پایه هشتم در دروس ریاضی و علوم پایه هشتم با دانش‌آموزان ایرانی نمرات 446 و 499 که هر دو نمره مشابه با پایه چهارم را کسب کرده‌اند زیر نقطه مرکزی مقیاس تیمز بوده است. ایران در پایه هشتم نیز در دروس ریاضی و علوم به ترتیب رتبه‌های 29 و 32 را بین 39 کشور جهان به‌دست آورده است.

افت چشمگیر میانگین دروس علوم پایه

روند افت یادگیری دروس ریاضی و علوم در آزمون سراسری نیز تداوم دارد؛ به‌طوری‌که میانگین دروس مرتبط با علوم پایه دچار شدیدا افت کرده است. بنا به گزارش مرکز پژوهش‌ها، میانگین درس ریاضی در هر سه گروه ریاضی فیزیک، علوم تجربی و علوم انسانی در سال 1396 به ترتیب از نمره 3/ 6، 10، 9/ 2درصد به 9/ 3،  / 3 و 5/ 1 درصد در سال1400 رسیده است.

تخصیص یک استاد به ازای 36 دانشجو

بنا به آمارهای موجود به ازای هر 36 دانشجو، یک استاد در کل نظام آموزش عالی ایران وجود دارد. نسبت استاد به دانشجو یکی از شاخص‌های بسیار مهم است که با آن کیفیت هرنظام آموزشی را می‌سنجند. هرچه این شاخص پایین‌تر باشد، کیفیت نظام آموزش عالی بهتر است. این شاخص درعلوم پایه حدودا50/ 16 است. در بین دانشگاه‌ها بیشترین نسبت استاد به دانشجو را دانشگاه‌های غیر انتفاعی دارند. در این دانشگاه‌ها به ازای هر 45دانشجو یک استاد وجود دارد. در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی زیر پوشش وزارت بهداشت اما اوضاع بهتر است و به ازای هر یک دانشجو یک استاد وجود دارد. در این میان این نسبت در دانشگاه‌های زیر پوشش وزارت علوم که متولی اصلی تربیت دانشجو در حوزه علوم پایه است، حدودا 18 است.این شاخص در ماده 66قانون برنامه ششم توسعه نیز مورد تاکید بوده است. طبق آمارهای سال تحصیلی 1399ـ 1398تعداد کل اعضای هیات علمی در تمام زیرنظام‌های آموزش عالی کشور حدود 87هزار و 275نفر بوده است که از این تعداد حدود 12هزارو 504نفر معادل 32/ 14 درصد در حوزه علوم پایه مشغول به فعالیت هستند.

کاهش اعتبارات و چالش‌های علوم پایه

 بنا به اطلاعات موجود از قوانین و اسناد بالادستی، سهم هزینهکرد دولت درپژوهش‌های پایه ای کشور از سال 1395 تا 1400 روند کاهشی داشته است. این اعتبارات طی این دوره زمانی از 26درصد به 20درصد رسیده است. در سال گذشته سهم پژوهش‌های علوم پایه ازاعتبارات فقط 4هزار و 500 میلیارد تومان بود.جالب است بدانیم که آمریکا در سال2018 607میلیارد دلار در فعالیت‌های تحقیق و توسعه هزینه کرده است. آمریکا 17درصد از هزینه های تحقیق و توسعه خود را که معادل 101 میلیارد دلار برآورد می‌شود، به تحقیقات علوم پایه تخصیص داده است. اوضاع در فرانسه و چین نیز به همین ترتیب است. چین 26میلیارد دلار از بودجه تحقیق و توسعه سالانه خود را که معادل 6درصد از کل اعتبارات می‌شود، به علوم پایه تخصیص داده است و فرانسه نیز رقمی بیشتر از چین هزینه کرده است.

چه باید کرد؟

انگیزه پایین داوطلبان برای تحصیل در علوم پایه و اشتغال پایین فارغ‌التحصیلان این گروه تخصصی در بازار کار دلیل اصلی کاهش جمعیت دانشجویان علوم پایه است. اما در کنار این برخی از چالش‌های دیگر بر حوزه علوم پایه کشور تاثیرگذار است که می‌توان از تاثیر منفی ابزار سنجش دانش‌آموزان در کنکور فعلی بر روحیه تعمق و تفکردانش‌آموزان و فرسوده شدن ذهن‌های خلاق که برای ادامه تحصیل در رشته‌های علوم پایه بسیار ضروری است، اشاره کرد.کارشناسان مرکز پژوهش‌ها درگزارش خود راهکارهای مختلفی را برای رفع انزوای علوم پایه اعلام کرده‌اند که ازآن جمله می‌توان به ایجاد و تجهیز مراکز تحقیقاتی در سطح استانداردهای بین‌‌المللی، فراهم آوردن فرصت‌‌های مطالعاتی برای دانشجویان و اعضای هیات علمی گروه علوم‌‌پایه، تاکید بر نقش رسانه ملی در معرفی اهمیت، ظرفیت و دستاوردهای علوم ‌‌پایه اشاره کرد. همچنین آنها پیشنهاد داده‌اند که یک روز یا یک هفته به نام «علوم ‌‌پایه» در تقویم رسمی کشور ثبت شود. همچنین جشنواره‌های مختلفی برگزار شود و جوایز علمی ملی و بین‌‌المللی در رشته‌های مختلف گروه علوم‌ ‌پایه به دانشجویان اعطا شود.اعطای بورسیه‌های خاص برای دانشجویان علوم ‌‌پایه در مقاطع مختلف تحصیلی، ایجاد یک ستاد مرکزی برای سیاستگذاری و رصد علوم پایه، تغییر شیوه پذیرش دانشجویان رشته‌های علوم پزشکی با تمرکز بر گذاراندن دو سال ابتدایی تحصیلات دانشگاهی در رشته‌های علوم ‌‌پایه از دیگر پیشنهادهای مرکز پژوهش‌های مجلس است.همچنین کارشناسان این مرکزاعلام کرده‌اند که دولت خود در تامین مالی علوم ‌‌پایه را از سرانه محوری به تامین مالی راهبردی تغییر دهد.