فضیلت شب عید
1. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: خداوند، در چهار شب، پیوسته خیر فرو می ریزد: شب عید قربان و عید فطر....
2. الکافی - به نقل از جابر -: امام باقر علیه السلام فرمود: «پیامبر خدا، به مردم رو می کرد و می فرمود: "ای مردم! چون هلال ماه رمضان بر آید، شیطان های سرکش به بند کشیده می شوند و... تا آن گاه که هلال ماه شوّال بر آید، به مؤمنان ندا داده می شود: صبحگاهان به سوی جایزه های خویش بشتابید که امروز، روز جایزه است"». سپس امام باقر علیه السلام فرمود: «سوگند به آن که جانم به دست اوست، آن جایزه، دینار و درهم نیست». یاد داشت: شیخ مفید رحمه الله می گوید: در شب اوّل ماه شوّال، هنگام غروب خورشید، غسل [، مستحب] است، همان گونه که این را در شب اوّل ماه رمضان گفتیم. در این شب، دعای استهلال، هنگام دیدن هلال ماه [، مستحب] است. نیز در این شب، آغاز تکبیر پس از فراغت از نماز مغرب است و پایان آن، فراغت از نماز عید در روز عید فطر. پس، این تکبیرها، پس از چهار
نماز گفته می شود.... احادیث امامان هدایتگر علیهم السلام همگی بر عبادت و نماز و پرداختن به درخواست از خدا و استغفار و توبه در این شب، تأکید دارند.
آداب شب عید
الف - دو رکعت نماز
3. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر کس در شب عید فطر، دو رکعت نماز بخواند (در رکعت اوّل، « حمد » و هزار بار سورۀ «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ» و در رکعت دوم، « حمد » و یک بار سورۀ «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ» )، از خدای متعال چیزی درخواست نمی کند، مگر آن که خداوند به او عطا می کند.
ب - شش رکعت نماز
4. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر که شب عید، شش رکعت نماز بخواند (در هر رکعت: پنج بار سورۀ «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ» )، شفاعت او را دربارۀ همۀ خانواده اش می پذیرند، هر چند اهل آتش شده باشند.
ج - ده رکعت نماز
5. ثواب الأعمال: از عبد اللّٰه بن مسعود، به نقل از پیامبر صلی الله علیه و آله، از جبرئیل، از اسرافیل علیهما السلام، از پروردگار متعال چنین روایت شده که فرموده است: «هر کس شب عید فطر، ده رکعت نماز بخواند (در هر رکعت: سورۀ "فاتحه" و ده بار سورۀ «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ» ) و در رکوع و سجودش بگوید: " سبحان الله و الحمد لله و لا إله إلاالله و الله أکبر "، سپس در بین هر دو رکعت، تشهّد و سلام بگوید و چون از آنها فراغت یافت، هزار بار بگوید: " أستغفر الله و أتوب إلیه "، سپس سجده کند و در سجده اش بگوید: "ای زندۀ پا بر جای، ای صاحب شُکوه و بزرگواری، ای بخشنده و مهربان در دنیا و آخرت، ای گرامی ترینِ گرامی تران، ای مهربان ترینِ مهربانان، ای معبود اوّلین و آخرین! گناهان مرا بیامرز و روزه و نماز و عبادتم را بپذیر" [، او را چنین و چنان، پاداش می دهم]». پیامبر خدا فرمود: «سوگند به آن که مرا به حق به پیامبری برانگیخت، سرش را از سجده بر نمی دارد تا آن که خداوند، او را می آمرزد و ماه رمضان را از او می پذیرد و از گناهانش در می گذرد».
د - شب زنده داری
6. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر که شبِ عید را زنده بدارد، در آن روز که دل ها می میرند، دل او نمی میرد.
7. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر کس دو شب عید (فطر و قربان) را به خاطر پاداش خدا به عبادت بپردازد، در آن روز که دل ها می میرند، دلِ او نمی میرد.
فضیلت روز عید
8. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: من وارد مدینه شدم، در حالی که اهالی این شهر از زمان جاهلیت، دو روز داشتند که در آن به بازی [و تفریح] می پرداختند؛ ولی خداوند به جای آن دو روز، دو روز بهتر به شما داد: روز فطر و روز قربان.
9. الکافی - به نقل از جابر -: امام باقر علیه السلام فرمود: «پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: "چون روز اوّل ماه شوّال شود، منادی ندا می دهد: ای مؤمنان! صبحگاهان، به سوی جایزه هایتان بشتابید"». [امام باقر علیه السلام] سپس فرمود: «ای جابر! جایزه های خدا، جوایز این پادشاهان نیستند. آن روز، روزِ جایزه هاست».
10. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: فرشتگان، روز عید، بر سرِ کوچه ها و گذرها می ایستند و می گویند: «بشتابید به سوی پروردگار کریم که عطای بسیار می دهد و [گناه] بزرگ را می آمرزد».
11. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: چون روز عید فطر شود، فرشتگان بر سرِ راه ها می ایستند و ندا می دهند: «ای گروه مسلمانان! بشتابید به سوی پروردگار بزرگوار، که با [دادن توفیقِ ] نیکوکاری، [بر شما] منّت می نهد و سپس پاداش فراوان بر آن می دهد. شما را فرمان دادند که شب به عبادت بپردازید، که عبادت کردید. شما را به روزه فرمان دادند، که گرفتید و پروردگارتان را فرمان بُرداری کردید. پس جایزه هایتان را دریافت کنید». پس چون نماز [عید] بخوانند، منادی ندا می دهد: «آگاه باشید که پروردگارتان شما را آمرزید. پس کامیاب به خانه های خود برگردید که امروز، روز جایزه است و این روز را در آسمان، "روز جایزه" می نامند».
12. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: چون شب قدر شود، جبرئیل علیه السلام با انبوهی از فرشتگانْ فرود می آید، در حالی که بر هر بندۀ ایستاده یا نشسته ای که ذکر خدا می گوید، درود می فرستند. پس چون عید فطرِ آنان، فرا می رسد، خداوند به آنان بر فرشتگانش مباهات می کند و می فرماید: «ای فرشتگان من! پاداش اجیری که کار خود را کامل انجام داده، چیست؟ ». می گویند: پروردگارا! پاداش او، آن است که مزدش داده شود. می فرماید: «ای فرشتگان من! بندگان من (از زن و مرد)، واجبِ مرا انجام دادند. سپس برای دعا و نالیدن، بیرون رفتند. به عزّت و جلال و بزرگواری و والایی و بلندمرتبگی خودم، دعایشان را مستجاب می کنم». سپس می فرماید: «باز گردید، که شما را آمرزیدم و بدی های شما را به خوبی تبدیل کردم». پس در حالی که آمرزیده شده اند، بر می گردند.
آنچه پیش از رفتن به سوی نماز، شایسته است
الف - غسل
13. سنن ابن ماجة - به نقل از فاکه بن سعد -: پیامبر خدا، روز عید فطر، روز عید قربان و روز عرفه، غسل می کرد.
ب - غذا خوردن
14. امام علی علیه السلام: پیامبر خدا، هر گاه می خواست در روز عید فطر به مصلّا برود، چند خرما یا کشمش می خورد.
15. سنن الترمذی - به نقل از انَس -: [پیامبر صلی الله علیه و آله] روز عید فطر، پیش از آن که برای نماز به مصلّا برود، چند خرما می خورد.
16. سنن الترمذی - به نقل از بُرَیده -: روز عید فطر، پیامبر صلی الله علیه و آله [برای نماز] بیرون نمی رفت، تا آن که چیزی می خورْد و روز عید قربان، چیزی نمی خورد، تا آن که نماز عید را می خوانْد.
17. المعجم الکبیر - به نقل از جابر بن سَمُره -: پیامبر خدا، صبح روز عید فطر، بیرون نمی رفت، تا آن که هفت دانه خرما می خورد.
18. صحیح البخاری - به نقل از انَس -: پیامبر خدا، روز عید فطر بیرون نمی رفت، تا آن که چند خرما می خورْد... و به شمارِ فرد (نه جفت) خرما می خورْد.
19. المستدرک علی الصحیحین - به نقل از انَس -: پیامبر خدا، هرگز روز عید فطر بیرون نمی رفت، مگر آن که سه یا پنج یا هفت خرما یا کمتر و بیشتر از آن (به تعداد فرد) می خورْد.
ج - پرداخت زکات
20. السنن الکبری - به نقل از عمرو بن عوف مزنی -: از پیامبر خدا، دربارۀ این آیه: «رستگار شد کسی که زکات داد و نام پروردگارش را یاد کرد، پس نماز خواند» پرسیدند. فرمود: «آن، زکات فطره است».
21. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: روزۀ بنده، همواره بین آسمان و زمین، آویخته است، تا آن که زکات فطره اش را بپردازد.
22. سنن الترمذی - به نقل از ابن عمر -: پیامبر خدا، دستور می داد که زکات را پیش از رفتن برای نماز روز عید فطر، بدهند.
23. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: برای هر دو نفر، یک صاع گندم پوست دار یا یک صاع گندم پوست کنْده بدهید، کوچک باشد یا بزرگ، مرد باشد یا زن، آزاد باشد یا برده، توانگر باشد یا نیازمند. خداوند، توانگرتان را پاک می سازد و به نیازمندتان، بیش از آنچه می دهد، برگردانده می شود.
24. صحیح مسلم - به نقل از ابن عمر -: پیامبر خدا، زکات فطرۀ رمضان را به اندازۀ یک صاع از خرما، یا یک صاع از جو، بر مردم مسلمانْ واجب کرد، چه آزاد باشند و چه برده، چه مرد باشند و چه زن.
25. سنن أبی داوود - به نقل از ابن عبّاس -: پیامبر خدا، زکات فطره را واجب کرد تا روزه دار را از بیهوده ها و زشتی، پاک سازد و خوراکی برای بینوایان باشد. هر که آن را پیش از نماز بپردازد، زکاتی پذیرفته [پرداخت کرده] است و هر که آن را پس از نماز بپردازد، صدقه ای از صدقه هاست.
آنچه هنگام رفتن به سوی نماز، شایسته است
الف - رفتن پس از طلوع آفتاب
26. امام صادق علیه السلام: پیامبر خدا، پس از طلوع خورشید، بیرون می رفت.
ب - بلند گفتن تهلیل و تکبیر
27. شعب الإیمان - به نقل از ابن عمر -: پیامبر صلی الله علیه و آله در روز عید فطر و عید قربان بیرون می آمد، در حالی که صدایش را به تهلیل و تکبیر، بلند می کرد.
28. سنن الدار قطنی - به نقل از ابن عمر -: پیامبر خدا، روز عید فطر، از لحظه ای که از خانه اش بیرون آمد تا وقتی به مصلّا می رسید، تکبیر می گفت.
29. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: عیدهای خود را با گفتن «اللّه اکبر»، آذین بندید.
30. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: عید فطر و قربان را با [گفتن] «لا إله إلا اللّٰه» و «اللّٰه اکبر» و «الحمد للّه» و «سبحان اللّٰه»، آذین بخشید.
31. النهایة: پیامبر صلی الله علیه و آله روز عید فطر و عید قربان بیرون می آمد، در حالی که صدایش را به تکبیر، بلند می کرد.
ج - پیاده رفتن
32. سنن ابن ماجة - به نقل از ابن عمر -: پیامبر خدا، برای نماز عید، پیاده بیرون می رفت و پیاده بر می گشت.
د - بازگشت از راه دیگر
33. السنن الکبری - به نقل از ابن عمر -: پیامبر خدا، در روز عید فطر و عید قربان، همراه فضل بن عبّاس، عبد اللّٰه، عبّاس، علی، جعفر، حسن، حسین، اسامة بن زید، زید بن حارثه و ایمَن (پسر امّ ایمَن) بیرون می رفت، در حالی که صدایش را به تهلیل و تکبیر، بلند می کرد و از راه [بازار] آهنگران می رفت تا به مصلّا می رسید و چون از نماز فارغ می شد، از مسیر [بازار] کفشدوزان بر می گشت تا به خانه اش برود.
34. سنن الترمذی - به نقل از ابو هُرَیره -: پیامبر خدا، روز عید، چون از راهی بیرون می رفت، از راهی دیگر بر می گشت.
35. امام علی علیه السلام: پیامبر خدا، چون به مصلّا می رفت، از همان راهی که رفته بود، بر نمی گشت.
36. تاریخ دمشق - به نقل از عبد الرحمان بن حاطب -: پیامبر خدا را دیدم که هنگام رفتن برای نماز عید، از راهی می رفت و از راهی دیگر بر می گشت.
37. عوالی اللآلی: پیامبر صلی الله علیه و آله برای نماز عید، از مسیر «شجره» بیرون می رفت و از راه «مُعرِّس» بر می گشت. پیامبر صلی الله علیه و آله هنگام رفتن، دورترین راه، و هنگام بازگشت، نزدیک ترین راه را بر می گزید.
نماز عید
الف - فضیلت نماز عید
38. تاریخ دمشق - به نقل از جابر -: پیامبر خدا، روز عید، هیچ یک از خانواده اش را وا نمی نهاد، مگر آن که او را بیرون می بُرد.
39. مسند ابن حنبل - به نقل از ابن عبّاس -: پیامبر خدا به دختران و همسرانش دستور می داد که روز عید فطر و عید قربان [برای نماز] بیرون بروند.
40. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: خداوند متعال، در روز عید فطر و عید قربان، به زمین، با عنایت می نگرد. پس از خانه ها بیرون بیایید تا رحمت به شما برسد.
41. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: چون روز عید فطر شود و مردم به صحرا بیرون روند، خداوند بر آنان می نگرد و می گوید: «بندگان من! برای من، روزه گرفتید و برای من، نماز خواندید.
به خانه هایتان باز گردید که آمرزیده اید».
ب - نماز گزاردن در صحرا یا جای بدون سقف
42. امام صادق علیه السلام: یک روزِ عید فطر یا عید قربان، به پیامبر خدا گفتند: خوب بود در مسجدِ خود، نماز می خواندی. فرمود: «دوست دارم که به طرف آفاق آسمان، بیرون بیایم».
43. الإقبال - به نقل از محمّد بن حسن بن ولید، به اسنادش به امام صادق علیه السلام -: پیامبر خدا [در عیدهای فطر و قربانْ] بیرون می رفت تا به آفاقِ آسمان بنگرد و فرمود: «در چنین روزی، هرگز، روی زیرانداز یا حصیر، نماز نخوان». مقصود ایشان، عید فطر و عید قربان بود.
44. امام صادق علیه السلام: در عید فطر و عید قربان، نماز، زیر سایه بان ها و درونِ خانه ها خوانده نمی شود؛ چرا که پیامبر خدا در آن روزها بیرون می رفت تا برابر افق های آسمان قرار بگیرد، و پیشانی اش را بر زمین می گذاشت.
45. امام صادق - دربارۀ پدرش علیهما السلام -: چون روز عید فطر و عید قربان بیرون می رفت، نمی گذاشت زیراندازی را که روی آن نماز می خواند، بیاورند و می فرمود: «امروز، روزی است که پیامبر خدا بیرون می رفت تا در برابر آفاقِ آسمان قرار بگیرد». سپس پیشانی اش را بر زمین می نهاد.
ج - نماز گزاردن بدون اذان و اقامه
46. المعجم الکبیر - به نقل از ابو رافع -: پیامبر صلی الله علیه و آله برای [خواندن] نماز عید فطر و عید قربان، پیاده بیرون می رفت و بدون اذان و اقامه، نماز می خواند و پیاده از راهی دیگر باز می گشت.
