آداب کار و کارگری در اسلام

انتخاب اجیر نیرومند و امانتدار

1. امام کاظم علیه السلام - در بارۀ ماجرای موسی علیه السلام و دختر شعیب -: شعیب علیه السلام به دخترش گفت: دخترم! نیرومند بودن او را از بلند کردن تخته سنگ فهمیدی. امانتدار بودنش را از کجا دانستی؟ دختر گفت: پدر جان! من جلوتر از او راه می رفتم. او به من گفت: «از پشت سرم بیا و چنانچه راه را اشتباه رفتم، راه نمایی ام کن؛ زیرا ما جماعتی هستیم که به پشت زنان نمی نگریم».

2. امام علی علیه السلام: آفت کارها، ناتوانی کارگران (/کارگزاران) است.[1]

تعیین مزد

3. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر کس اجیری می گیرد، باید [ابتدا] مزد او را به اطّلاعش برساند.

4. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر کس اجیری می گیرد، مزدش را به او بگوید تا اگر خواست، رضایت بدهد و اگر نخواست، کار نکند.

5. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر کس اجیری می گیرد، مزدش را برایش تعیین کند.

6. مسند ابن حنبل - به نقل از ابو سعید خدری -: پیامبر خدا از گرفتن اجیر، بدون آن که مزدش تعیین شود، نهی فرمود.

7. امام علی علیه السلام: [پیامبر خدا] از به کار گرفتن اجیر، پیش از آن که معلوم شود مزدش چیست، نهی فرمود.

8. امام صادق علیه السلام: هر کس به خدا و روز واپسین ایمان دارد، نباید اجیری را به کار بگیرد، مگر آن که به او بگوید مزدش چیست.

9. الکافی - به نقل از سلیمان بن جعفر جعفری -: برای کاری همراه امام رضا علیه السلام بودم. من خواستم به منزلم برگردم که فرمود: «با من بیا و امشب را نزد من بمان». با ایشان رفتم. با مُعتِّب، وارد خانه اش شد. دید غلامانش مشغول گِلکاری آخور و استطبل ستوران و غیر آن هستند و در میانشان، غلام سیاهی است که جزو غلامان ایشان نیست. فرمود: «این مردی که با شماست، کیست؟ ». گفتند: به ما کمک می کند و [در عوض،] چیزی به او می دهیم. فرمود: «مزدش را تعیین کرده اید؟». گفتند: خیر. هر چه به او بدهیم، راضی است. در این هنگام، امام علیه السلام با تازیانه شروع به تأدیب آنها کرد و از این کارِ غلامان، به شدّت عصبانی شد. من گفتم: فدایت شوم! چرا خودتان را ناراحت می کنید؟ فرمود: «من بارها اینها را از چنین کاری نهی کرده ام که کسی با آنها کار کند، مگر آن که مزدش را تعیین کنند. این را بدان که هر کس بدون آن که مزدش را تعیین کنی، برایت کاری انجام دهد و بعد، تو برای آن کار، سه برابر مزدش را هم بدهی، باز خیال می کند که مزدش را کم داده ای؛ ولی اگر با او طی کنی و سپس مزدش را به او بدهی، از این که مزد او را کامل داده ای، از تو سپاس گزاری می کند و اگر یک دانه بیشتر بدهی، قدرشناسی می کند و می داند که بیشتر به او داده ای».

پرهیز از ظلم کردن به اجیر

10. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: خداوند عز و جل آمرزندۀ هر گناهی است، مگر [گناه] کسی که دینی را بدعت نهد، یا مزد کارگری را غصب کند، یا [گناه] مردی که [انسانِ] آزادی را بفروشد.

11. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: خداوند در روز قیامت، هر گناهی را می آمرزد، مگر [گناه نپرداختن] مهریۀ زن را، و [گناه] کسی را که مزد کارگری را غصب کند، و [گناه] کسی را که [انسانِ] آزادی را بفروشد.

12. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: ستم روا داشتن بر کارگر در دادن مزد او، از گناهان کبیره است.

13. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: سه چیز، از بزرگ ترین گناهان کبیره است: کسی که حیوان بی زبانی را به ناحق بکشد، کسی که از مهریۀ زنش کم بگذارد، و کسی که بر کارگری در دادن مزد او ستم کند.

14. امام صادق علیه السلام: کثیف ترین گناهان، سه چیز است: کشتن حیوان بی زبان، نپرداختن مهریۀ زن، و ندادن مزد اجیر.

15. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: ملعون است کسی که مزد اجیری را پایمال کند.

16. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله - در سفارش به علی علیه السلام -: ای علی! هر کس مزد اجیری را نپردازد، در نزد خداوند، ملعون است.

17. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: خداوند فرمود: «سه کس است که در روز قیامت، من [، خود]، طرف دعوای آنان هستم: مردی که به نام من امانی بدهد و سپس آن را بشکند، مردی که [انسانِ ] آزادی را بفروشد و بهای آن را بخورد، و مردی که اجیری را به خدمت بگیرد و از او کاملاً کار بکشد و مزدش را ندهد».

18. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر کس در دادن مزد کارگر به او ستم روا دارد، خداوند، عمل او را باطل می سازد و بوی بهشت را - که از فاصلۀ پانصد سال راه به مشام می رسد -، بر وی حرام می گرداند.

19. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله - خطاب به علی علیه السلام، پس از آن که این آیه بر ایشان نازل شد: «بگو: من برای این رسالت، از شما مزدی نمی خواهم، مگر دوستی در حقّ خویشاوندان» -: بر منبر برو و مردم را فرا بخوان و سپس بگو: ای مردم! هر کس مزد اجیری را کم بدهد، جایگاهش را آتش بداند.

تأخیر نکردن در پرداخت مزد

20. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: مزد اجیر را پیش از آن که عرقش خشک شود، بپردازید.

21. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: مزد اجیر را پیش از آن که نَم عرقش خشک شود، پرداخت کنید.

22. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: سه کس است که خداوند در روز قیامت به آنان نظر نمی کند: آزادی که [انسانِ ] آزادی را بفروشد، آزادی که خودش را بفروشد، و مردی که در پرداخت مزد اجیر، چندان تأخیر کند که نَم عرق او خشک شود.

23. امام صادق علیه السلام - در بارۀ باربَر و کارگر -: عرقش خشک نشده، مزدش را به او بده.

24. الکافی - به نقل از شعیب -: عدّه ای را برای کار کردن در یکی از باغ های امام رضا علیه السلام اجیر کردیم و مدّتشان تا عصر بود. چون کارشان تمام شد، امام علیه السلام به مُعتِّب فرمود: «پیش از آن که عرقشان خشک شود، مزدشان را پرداخت کن».

جلوگیری نکردن از رفتن اجیر به نماز جمعه

25. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر کس اجیری را به خدمت گرفت، او را از شرکت در نماز جمعه باز ندارد و [در غیر این صورت،] گناه کرده است. و اگر مانع او از شرکت در نماز جمعه نشد، هر دو در پاداش [آن]، شریک اند.

26. امام صادق علیه السلام: هر کس اجیری را استخدام کند و مانع او از شرکت در نماز جمعه شود، گناهش به گردن اوست، و اگر مانع او نشود، هر دو در پاداش [آن]، شریک اند.

پی نوشت: