سرویس فرهنگ و هنر مشرق - فیلم «برادران لیلا» در هفتاد و پنجمین فستیوال کن حضور یافت و با بازخوردهای مناسبی در این جشنواره مواجه نشد. تنها جایزهای که نصیب این فیلم شد، جایزه بزرگ فیپرشی یا فدراسیون بین المللی منتقدان فیلم در جشنواره فیلم «کن» بود.
بسیاری از متخصصان حوزه بینالملل اعتقاد دارند این جایزه فرعی از درجه اهمیت آنچنانی برخودار نیست اما این فیلم از ابتدای حضور در این جشنواره با حواشی مختلفی همراه بود که در جمعبندی حواشی میتوان به نتایج قابل اعتنایی دست یافت.
همه حواشی «برادران لیلا»؛ از عدم تمکین از قانون توسط سازندگان تا اتمام حجت سازمان سینمایی
17 اردیبهشت ماه گذشته، چند روز قبل از آغاز برگزاری جشنواره فیلم کن در فرانسه، محمد خزاعی رئیس سازمان سینمایی اعلام کرد: تمامی کسانی که بدون پروانه ساخت فیلمسازی مبادرت به تولید فیلم سینمایی کردهاند تا 30 اردیبهشت ماه جاری فرصت دارند ضمن اعلام کتبی دلایل این اقدام درخواست رسیدگی به پروندهشان را کتباً به معاونت ارزشیابی و نظارت سازمان ارایه کنند.
خزاعی گفت: از ابتدای ورودم به سازمان سینمایی و طی ملاقاتهای متعددی که با افراد مختلف و اصناف سینمایی داشتم، متوجه شدم که تعدادی از فیلمسازان به دلایلی همچون تعطیلی شوراهای فیلمسازی در زمان تغییر و تحول و استقرار دولت سیزدهم، عدم توافق با اتحادیه تهیهکنندگان جهت مجوز تهیهکنندگی و سایر دلایل متاسفانه اقدام به تولید فیلم سینمایی کردند که بدیهی است این امر در تضاد و مغایرت کامل با آییننامه و دستورالعملهای اجرایی تولید و نمایش آثار سینمایی سازمان بوده است و موجب از بین رفتن سرمایه و زحمت عوامل فیلمسازی خواهد شد.
وی تصریح کرد: بدیهی است اخذ پروانه ساخت برای تمامی متقاضیان تولید فیلم سینمایی الزامی است و این فرصت پیشبینی شده تمدیدپذیر نبوده، صرفاً به دلیل مشکلات بازه زمانی انتقال دولت دوازدهم تا دولت سیزدهم منظور شده است و الزاماً نیز، به صدور پروانه ساخت برای آثار تولید شده نخواهد انجامید، بلکه فرصتی برای رسیدگی و تمایز بین مشکلات موجه با افرادی که بدون دلایل موجه فیلم ساختهاند و عدم اتلاف سرمایه بخش خصوصی اتخاذ شده است.
رئیس سازمان سینمایی با بیان اینکه کلیه افراد متقاضی به تولید فیلم نیازمند اخذ پروانه ساخت هستند، اظهار کرد: همانطور که در ابلاغ معاون ارزشیابی و نظارت به صنوف مختلف تهیهکنندگی و مدیرعامل خانه سینما آمده و به کلیه صنوف نیز منعکس شده است میبایست در صدر قراردادهای تولیدی شماره پروانه ساخت معتبر درج شده و لذا دیگر هیچیک از عوامل سینما در مشاغل مختلف عذری بابت عدم اطلاع از نداشتن پروانه ساخت در پروژهای که با آن همکاری میکنند، نخواهند داشت و نسبت به عواقب تنبیهی همکاری با پروژههای بدون پروانه ساخت مسئول هستند.
قبل از انتشار این اظهارات، درج برخی گزارشها در خبرگزاریهای رسمی و انتشار اخباری در صفحات مجازی حاکی از آن بود، «برادران لیلا » در بخش مسابقه جشنواره فیلم کن پذیرفته شده اما فاقد پروانه نمایش است و اظهارات خزاعی نشان میدهد سازندگان فیلم تمایلی به اخذ پروانه نمایش ندارند. این ظن زمانی تقویت شد که در مورد ممیزی و سانسور از سعید روستایی کارگردان فیلم در نشست خبری فیلم درکن سئوالاتی شد.
روستایی، کارگردان فیلم در نشست خبری «برادران لیلا» تاکید کرد: «هنوز مجوزی برای نمایش این فیلم نگرفتیم. البته یک فهرست سانسور به ما دادند ولی من چیزی را سانسور نخواهم کرد.»
این کارگردان 32 ساله درپاسخ به سوالی درباره خط قرمز فیلمسازی در ایران گفت:«در ایران خط قرمزهای پرشماری وجود دارد. سختی ساخت فیلم در ایران این است که سانسور در آنجا حاکم است. سانسوری که کارگردان اگر بخواهد به کارش ادامه دهد باید یاد بگیرد که با آن کنار بیاید.»
روستایی همچنین به نیاز به دریافت مجوزهای پیاپی برای ساخت و انتشار یک فیلم در ایران اشاره کرد: «برای شروع ساخت یک فیلم در ایران باید ابتدا دنبال دریافت مجوزهای لازم باشید که برای اینهم خودش فرآیندی است. وقتی فیلم به پایان رسید هم باید به فکر دریافت مجوز دیگری برای پخش فیلمتان باشید.»
اعمال سانسور در فیلمها در دو مرحله مجزا
او در ادامه میافزاید: «بنابراین سانسور در دو مرحله پیش از ساخت فیلم و پس از ساخت فیلم اعمال میشود. نخست با سانسورهای اعمال شده بر سناریوی فیلم و پس از آن هم سانسور بخشهای مورد نظر آنها پس از نهایی شدن فیلم.»
روستایی در حالی شرایط ممیزی را در ایران سخت توصیف کرد که از اخذ پروانه نمایش فیلم امتناع کرده بود و در نشست رسانهای فیلمش در کن گفت::«به نظرم فیلم اکران میشود. اما با توجه به اینکه سانسورهای زیاد «متری شیش و نیم» به آن فیلم آسیب زد این بار نمیتوانم اجازه بدهم فیلمم از سانسور آسیب ببیند و واین بار بین توقیف و سانسور، شاید توقیف را ترجیح بدهم. ما در دولت قبل پروانه ساخت گرفتیم و دولت جدید میخواهد فیلمم با دیدگاه آنها همخوانی داشته باشد و این نمیشود.»
این دوقطبی سازی و عدم تمایل به دریافت پروانه نمایش توسط عوامل سازنده فیلم برادران لیلا را میتوان از این زاویه تفسیر کرد که احتمالا تصور کردهاند میتوانند وارد دوگانه ممیزی و مظلومیت شوند و با یک تیر دو هدف را نشانه روند. از طرفی جمعآوری امتیاز در کن به شیوه رسولاف و پناهی، یک کلیشه بازها آزموده شده را امتحان کنند و از سوی دیگر افکار عمومی را در داخل با خود همراه کنند.
البته این موضوع را باید در نظر گرفت بازی تبلیغاتی "قربانی شدن در مقابل سانسور "در مورد آثار افرادی نظیر محمدرسولاف و جعفر پناهی در ادوار قبلی این جشنواره پرتاب سه امتیازی محسوب میشد و بر اساس رویدادها و اظهارنظر سازنده میتوان این موضوع را از این زوایه تحلیل کرد که سازندگان شاید تصور کردهاند برای فیلم بسیار طولانی «برادران لیلا» با مدت زمان دو ساعت و چهل و پنج دقیقه که سینماداران از نمایش کامل آن امتناع خواهند کردند، نمایش قربانی شدن توسط سازمان سینمایی دولت فعلی مزیت ویژهای برای جلب تماشاگر محسوب میشود.
پرتاب سه امتیازی نوید محمدزاده توی چاه افتاد
مراسم فرش قرمز فیلم «برادران لیلا» توام با اتفاقات عجیبی بود. حرکت خارج از عرف نوید محمدزاده و همسرش که با فرهنگ عامه همخوانی نداشت به پرسش خبرنگار بیبیسی فارسی منجر شد و پاسخ محمدزاده هیچ دستاورد تبلیغاتی به همراه نداشت.
پارسال بهار دستجمعی رفته بودیم فستیوال کن!
فرشته حسینی در این فیلم ایفای نقش نمیکرد اما در مقام همسر بازیگر اصلی فیلم روی فرش قرمز حضور یافت. عرف حضور افراد خارج از فیلم روی فرش قرمز عملا با مشی فستیوال کن همخوانی ندارد و بر اساس شنیدهها هزینه حضور افراد متفرقه خارج از فیلم روی فرش قرمز کن از عوامل اثر دریافت خواهد شد.
شنیدهها حاکی از آن است که برای هر فردی که از عوامل اصلی فیلم نباشد و روی فرش قرمز حاضر شود، برگزار کنندگان 2500 تا 3000 دلار دریافت خواهند کرد.
عوامل برادران لیلا فستیوال کن را با پیکنیک خانوادگی اشتباه گرفتند؟
تعداد فراوان حاضران غیر مرتبط روی فرش قرمز زمینه این تحلیل را ایجاد میکند که عوامل فیلم برادران لیلا ، در تشخیص فستیوال کن با پیکنیک خانوادگی دچار خطای فاحشی شدهاند. در مراسم فرش قرمز معادی همراه با همسر و دخترش، نوید محمدزاده و همسرش، هومن بهمنش و همسرش و عوامل دیگری که هیچ ارتباط محتوایی با فیلم نداشتند روی فرش قرمز حضور پیدا کردند.
این احتمال وجود دارد که سازندگان تصور میکردند که شلوغ شدن فرش قرمز با حرکت خارج از عرف محمدزاده به روند دیدن شدن فیلم کمک شایانی خواهد کرد.
قشون کشی روی فرش قرمز به سبک دورهمی سینما
سازندگان فیلم برای توفیق هنری به شیوه دورهمیهای معمول در گعدهها و جشنهای هنری در داخل کشور عمل کرده و با فرض حضور افراد بیشتری روی فرش قرمز، تصور کردند فیلم امتیاز بیشتری دریافت از هیات داوران کن دریافت خواهد کرد و اعضای خانواده از جمله همسر و فرزند را روی فرش قرمز بردند.
سازندگان به دلیل شناخت ناکافی از سازو کار فستیوالهای جهانی متوجه نشدند پرده دوم نمایش حضور در جشنواره جهانی کن با واکنش منفی در شبکههای مجازی فارسیزیان مواجه میشود. از سوی دیگر واکنش نوید محمدزاده و فرشتهحسینی در یک فستیوال غربی کنشگری غیرمعمولی از منظر گردانندگان این جشنواره خواهد بود که آنرا واجد ارزش نخواهند شمرد.
حتی پرچمداری جنبش ME_too ایرانی با عضویت ترانه علیدوستی در شورای مرکز این جنبش چندان مورد توجه منتقدان سینمایی و اصحاب رسانه در این فستیوال قرار نگرفت.
پرتاب بعدی؛ سوار شدن روی موجهای سیاسی و گداگرافی
سازندگان فیلم برادران لیلا غیر از عدم پایبندی به قانون در اخذ پروانه نمایش و نمایش پرانتقاد روی فرش قرمز جشنواره کن، پرده سوم کلیشهای این نمایش را به اظهارنظرهای اجتماعی و سیاسی ظاهرا آلترناتیو اختصاص دادند.
ترانه علیدوستی که در ارائه و تصویر سازی منفی در این حوزه صاحب تخصص محسوب میشود چندی قبل علیدوستی با حضور در جشنواره سانتا باربارا با فیلم «اورکا» در مقابل دوربینهای رسانههای آمریکایی مدعی شد در ایران هویت ورزشی برای بانوان وجود ندارد و شنا برای زنان در ایران رسماً ممنوع است!
بازیگر نقش لیلا در فیلم روستایی در نشست پرسش و پاسخ فیلم برادران در جشنواره کن گفت: «وقتی در کشوری همهچیز ممنوع باشد، یعنی شما از صبح که بیدار میشوید مشغول جنگیدن هستید، از لباسی که با آن به سرکار میروید گرفته تا موسیقی که در ماشین گوشی میدهید تا روابط شخصی و روابطی که با همکارانتان در محیط کار دارید تا آن زمان که شب به خانه میرسید، اینها سراسر یک مبارزه است. مبارزه با یکسری موانع که باعث میشود زیست شما حالت غیرعُرفی و غیرقانونی داشته باشد.»
از این بازیگر درباره همکاریاش با محمد امامی در سریال شهرزاد پرسشهایی مطرح شد اوگفت: شهرزاد تلنگری به همه ما بود. شاید کسی بعد 6 سال باور نکند اما من با آقای امامی در پایان فصل اول «شهرزاد» تازه آشنا شدم یعنی از حضور این آدم خبر نداشتم و با تهیهکننده دیگری قرارداد بستم و همه این اتفاقها بعدش افتاد اما من اصلا توجیه نمیکنم.
علیدوستی ادامه داد: وظیفه همه ما بود که میدانستیم و این کار را نمی کردیم اما صادقانه میگویم که نمیدانستیم. پای همه هزینههاش هم ایستادیم همه حرفهایش هم شنیدیم و برای همه ما خیلی بد شد اما در کنارش توجه داشته باشید یک سریالی پنج برابر سرمایهاش را به همان آدم برگردانده و شما چرا سوالتان از من میپرسید؟او افزود: آن پول و سودش دست من نیست. من دستمزدی را گرفتم که نجومی نبود و در هر کار دیگری می گرفتم. سود اون پول دست آن آدمه و آن آدم الان زندانه.
این اظهارات علیدوستی درباره امامی با واکنشهای مختلفی و اغلب منفی در فضای مجازی مواجه شد. آزیتا ترکاشوند بازیگر زن سینما و تلویزیون در واکنش به اظهارات علیدوستی در صفحه اینستاگرام خود نوشت:خانم ترانه علیدوستی هنرمند گرامی با این پوز نمی شود از درد مردم گفت نمی توان درک کرد دستهای پینه بسته ی پدری را نخواهی فهمید رنج مادری را که خود سرپرست خانواده است یعنی چه؟
خانم ترانه شتر سواری که دولا دولا ندارد ،مگر میشود میلیارد میلیارد دستمزد تهیه کننده اختلاس گر را نوش جان کنی و بعد دادخواه مردم باشی و در شبکه های خارجی ادای رابین هود را دربیاوری ،ای بانوی دلاور و شجاع پول دستمزد شهرزاد را به مردمی که مدعی هستی دوستشان داری و قلبت برایشان می تپد با عشق ببخش شعار را همه ی ما بلدیم.
ای بانوی آزاده خواه و مردم دوست کاش زمانی که رقص کنان و خرامان خرامان روی فرش قرمز کن قدم میزدی و حرص قدرت طلبی باعث شده بود فراموش کنی ارزش نخل سوخته آبادان بیشتر از نخل طلا ی کن است ، راستی چرا آنجا صدای مردم نشدین چرا نگفتی کمر مردم از تحریم ها شکسته چرا با یک تسلیت تسلای دل مردم داغ دیده آبادن نبودی آبادان را فراموش کردی ،البته که حق میدهم چرا ؟چون تو تنها یک ایرانی نیستی تابعیت داری و از آنجای که در وجودت مردم دوستی و میهن پرستی فریاد میزند به هر حال باید هر دو کشورت و مردمت را مراقب باشی و احسن برتو و وجودت و شرفت.
پیمان معادی در نشست خبری فیلم «برادران لیلا» درباره وضعیت اقتصادی امروز ایران گفت:«آدمهایی در ایران مجبورند به مسایل اقتصادی و تورم واکنش داشته باشند. درصدی از آدمها در ایران اگر یخچال خانهشان خراب بشود طبقه اجتماعیشان عوض میشود. یعنی هزینه تعمیر یک یخچال میتواند طبقه اجتماعی شما را ببرد پایینتر و این آدمها به ناچار مجبورند اخبار سیاسی را به لحاظ مسائل معیشتی دنبال کنندشما برای اینکه سبد کالا و رفاه خانوادهات را تا سر ماه تامین کنی هر روز باید ببینی رئیسجمهورهای آمریکا و فرانسه چی گفتند. همه تئوریسین شدهاند اما چون نمیتوانند در این مباحث عمیق بشوند در سطح میمانند و این کار را برای زندگی در ایران سخت میکند و تصمیمات آدمها ممکن است ویرانگر باشد.چیزی که از نظر تورم در ایران دارد اتفاق میافتد برای خیلی ها قابل درک نیست. چون شاید این اتفاق از جنگ بدتر ویرانگرتر است و امیدوارم یک اتفاقی بیفتد.»
زمانی که این مجموع اظهارنظرات محمدزاده، علیدوستی و معادی را کنار هم قرار میدهیم میتوانیم به یک این تحلیل واحد برسیم. نوید محمدزاده در این فستیوال مسئولیت داغ کردن فرش قرمز را بر عهده داشته، روستایی دپارتمان موضعگیری در مقابل سازمان سینمایی را برعهده گرفته ، مسئولیت گداگرافی وطنی به معادی سپرده شده و ترانهعلیدوستی نقش «آنگ سان سوچی» را تقبل کرده تا در حوزه سیاست و ضریب داده به هنجارهای اجتماعی همان نقش کلیشهای خود را ایفا کند.
اگر فیلم برادران لیلا بر اساس اظهار نظر افرادی که فیلم را تماشا کرده بودند، اثری قوی و ممتاز بود قطعا هر کدام از شگردهای ارائه شده سه امتیازی محسوب میشد و دست کم فیلم میتوانست یک جایزه مهم کسب کند اما تمامی این تلاشها به کسب جایزه کم ارزش فیپرشی منجر شد.
با توجه به تغییر دولت پس از پایان جشنواره چشمها به سوی سازمان سینمایی بود تا واکنشی از خود نشان دهد و تغییرات در سطوح مدیریتی کشور محسوس به نظر برسد. رئیس سازمان سینمایی در دیدار با برگزارکنندگان چتر سینمای ایران در بازار فیلم جشنواره کن 2022 با تأکید شخصیت و ساحت سینمای ایران در رفتار و گفتار سینماگران در عرصههای بینالمللی بیان داشت: سینماگران حاضر در جشنوارههای بینالمللی به مثابه سفیران فرهنگی کشور و نمایندگان مردم هستند و انتظار میرود آنها صدای مظلومیت ملت ایران باشند که سالهاست مورد ظلم، اجحاف و تحریم کشورهای اروپایی و آمریکایی قرار دارند.
وی ادامه داد: قطعاً، نمودهای رفتاری و گفتاری سینماگران نه تنها تاثیرات مثبت و منفی بر طیفهای مختلف جامعه دارد، بلکه به عنوان نمایندگان سینمای ایران، رفتار آنها، آینه هویت فرهنگی جامعه و ساحت سینمای نجیب ما است و حضور بینالمللی عوامل سینما باید در تمامی ساحتها، از گفتار و رفتار تا پوشش جلوهای از فرهنگ و زیست عفیفانه، مومنانه، نجیبانه و غنی مردم ایران زمین باشد. فرهنگی که ریشه در تمدن کهن ایرانی و اسلامی این مرز و بوم دارد.
خزاعی تصریح کرد: سینماگر تافته جدابافته از ملتش نیست و رسالت اجتناب ناپذیرش بدون تردید، دفاع از حقوق آنها و صیانت از غرور و منافع ملی و اهتزاز پرچم و عزت ایرانی و اسلامی و تقابل با دشمنان سرزمینش است.
متن کامل اظهارات رئیس سازمان سینمایی :
وی در پایان اظهاراتش از مدیرعامل خانه سینما خواست تا پیرامون حواشی حضور سینماگران ایرانی در جشنواره کن در شورای صیانت خانه سینما بررسیهای لازم صورت گیرد و نتیجه به شورای اخلاق حرفهای سینما ارائه شود.
آنچه مشخص است مجموعه واکنشهای سازندگان عوامل لیلا، ریاست سازمان سینمای را سخت برآشفته است و با توجه به مطالبه عمومی از دولت مستقر و عدم انفعال در مقابل نمایندگان هنری و سینمایی کشور، گویا این سازمان تصمیمات مناسب و عادلانهای را اتخاذ کرده است.
روز گذشته روزنامه جام گزارشی را منتشر کرد که نشان میدهد امکان بایگانی شدن فیلم برادران لیلا وجود خواهد داشت و بر اساس تیتر مندرج گویا شورای پروانه نمایش نیز قصد ندارد، پروانه نمایش فیلم را صادر کند. جامجم در این گزارش آورده است: یکی از مقامات ارشد سازمان سینمایی که نخواست نامش در گزارش ذکر شود، با تأکید بر اینکه با استناد به این توجیه تهیهکننده برادران لیلا، نمیتوان قانون را زیر پا گذاشت، گفت: «سطح کیفی آثار دلیلی بر تخطی آنها از قانون نیست، چرا که قانون فقط مشمول حال فیلمهایی با درجه کیفی پایین نیست. در سینمای هر کشوری، چارچوب و قوانینی تعریف شده که عدول از آن با هر توجیهی اعم از محدودیت زمانی برای ارائه فیلم به جشنوارههای جهانی و... شایسته نیست. کمااینکه محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی چندین هفته پیش بهصراحت اعلام کرده بودند حضور فیلمها در جشنوارههای خارجی مستلزم اخذ پروانه نمایش و رعایت آییننامههای قانونی و دستورالعملهای اجرایی است و فیلم برادران لیلا هم فرصت کافی برای طی کردن رویههای قانونی در داخل کشور را داشت. »
عزم سازمان سینمایی برای جلوگیری از بیقانونی
جام جم در ادامه گزارش خود مینویسد : این مقام ارشد سازمان سینمایی در پاسخ به تاریخ اکران عمومی برادران لیلا در ایران توضیح داد: «تاریخ اکران فیلم را شورای صنفی نمایش تعیین میکند نه تهیهکننده و پخشکننده. اگر قرار است آقای ساداتیان تعیین کند که مثلا فیلمش را به اکران عمومیدر مردادماه برساند که دیگر شورای صنفی نمایش در این بین چه کاره است؟ مبنا و هدف تشکیل این شورا در سینمای ایران چیست؟»
این مقام ارشد در سازمان سینمایی با تاکید بر اینکه تا این لحظه هیچکدام از اعضای شورای پروانه نمایش برادران لیلا را ندیدهاند، تصریح کرد: «سازمان سینمایی و تمامینهادها و اشخاص ذیربط آن هیچگونه عداوتی با هیچ جشنواره خارجی ندارند و با مساعدت نسبت به هر فیلمیکه قانونی متقاضی حضور در انواع و اقسام جشنوارههای بینالمللی باشد، برخورد میکند. فیلم برادران لیلا هم اگر طبق قانون و پیش از حضور در جشنواره کن نسبت به دریافت پروانه نمایش اقدام میکرد، الان با هیچ مشکلی مواجه نبود اما بدون دریافت مجوز از شورای پروانه نمایش به جشنواره کن ورود کرده و دیگر بعید است اعضای شورای پروانه نمایش مجاب به تماشای این فیلم شوند. حق هم دارند، اعتراضشان به این است که به چه دلیل الان باید فیلمیکه دور دنیا را چرخیده، ببینیم. ما در سازمان سینمایی موظف هستیم از بیقانونی و تکرار آن جلوگیری کنیم. اگر غیر از این رفتار کنیم جای تعجب دارد!
در طول 14 سال گذشته این قاطعانهترین و مناسبتترین تصمیمی است که از سوی سازمان سینمایی اتخاذ شده است. کارگردان و تهیهکننده بنا به گزارش مندرج در روزنامه جام جم و فرهیختگان فیلم را برای اخذ پروانه نمایش به شورا ارائه نکردهاند و پخش کننده در مصاحبهای عملا برای سازمان سینمایی و نهاد نظارتی ذیل تعیین تکلیف میکند و تاریخ اکران را تعیین میکند.
این قضیه نشان میدهد دوره وادادگی روسای سازمانهای سینمایی پیشین به پایان رسیده است و با استناد به گزارش جام جم میتوان حدس زد که رویکردهای این سازمان در مورد هر گونه رفتار خارج از عرف تغییر کرده است. اگر مشی سازمان سینمایی بر اساس آنچیزی که روزنامه جام جم به نقل از یک مقام ارشد در سازمان سینمایی درج کرده، این نهاد از خود قاطیت نشان دهد، در آینده شاهد رفتارهای مشابه در نادیده گرفتن نهادهای ناظر حاکمیتی همچون سازمان سینمایی نخواهیم بود.