آیا فرآورده‌های غذایی و دارویی حاوی باکتری‌های مفید حیات‌بخش هستند؟

دکترحبیب واحدی : دکترای تخصصی تکنولوژی مواد غذایی ؛ عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دانشکده بهداشت گروه علوم پایه

تحریریه زندگی آنلاین : در بدن یک انسان بالغ 100 تریلیون باکتری زنده (10 برابر تعداد کل سلول‌های بدن) متعلق به 400 گونه باکتری در روده انسان زیست می‌کنند که 90 درصد آن‌ها در روده بزرگ زندگی می‌کنند. این باکتری‌ها ضمن اشغال 50 – 35 درصد از حجم کولون، یک کیلوگرم از وزن انسان را تشکیل می‌دهند.

در افراد سالم حدود 85 درصد از فلور میکروبی طبیعی روده (میکروبیوتا) را باکتری‌های مفید تشکیل می‌دهند که با تولید ترکیبات ضد میکروبی و اسیدهای چرب آزاد و تغییر شیمیایی اسیدهای صفراوی محیط را برای باکتری‌های بیگانه نامساعد می‌نمایند و انسان را در برابر سرطان‌های خاص از جمله سرطان روده بزرگ و بیماری‌های قلبی و عروقی محافظت می‌کنند. درمان با باکتری‌های مفید بر پایه فلور میکروبی سالم استوار است.

استفاده از گونه‌های خاص فلور میکروبی روده انسان سالم به منظور تعدیل فلور میکروبی به هم ریخته آندوژن، منطق درمان با باکتری‌های مفید را تشکیل می‌دهد (باکتری‌های مفید به گروهی از باکتری‌ها گفته می‌شود که در دستگاه گوارش انسان قرار دارند و با اعمال بیولوژیک برای میزبان خود در حفظ بقای سلامتی میزبان نقش مهمی ایفا می‌کنند بعضی گونه‌ها در عمل هضم شرکت می‌کنند و بعضی با باکتری‌های پاتوژن مبارزه می‌کنند و برخی باعث تحریک سیستم ایمنی می‌شوند).

بیشتربخوانید:

میکروسکوپی های مفید و درمانگر

مطالعات بالینی 20 سال اخیر نشان داده است که برقراری توازن میکروبی بین باکتری‌های مفید و مضر در روده برای انسان حیات بخش است. عدم توازن میکروبی بین باکتری‌های مضر و مفید باعث بروز بیماری‌ها از جمله؛ اسهال، یبوست (مهم‌ترین نگرانی مردم)، آلرژی، اگزما، بیماری‌های التهابی، روده تحریک‌پذیر، چاقی و بیماری‌های کبدی ناشی از آن، سرطان و بیماری‌های خود ایمنی، خواهد شد، اما تعادل میکروبی و افزایش زنده‌مانی باکتری‌های مفید عمیقاً بر فرآیندهای غذایی و تغذیه‌ای، میکروبی و فیزیولوژیکی و حمایتی و بر تولید رادیکال‌های آزاد اثر گذارند. از موارد مهمی که منجر به ایجاد تعادل میکروبی و افزایش زنده‌مانی باکتری‌های مفید می‌شود، ورود ترکیبی از دو نوع فیبر (محلول در آب و نامحلول در آب) در رژیم غذایی است. علاوه بر این مصرف لبنیات کم‌چرب، میوه و سبزی، غذاهای دریایی، مواد غذایی عاری از افزودنی‌ها و مکمل‌های پروبیوتیکی حاوی باکتری‌های مفید همانند لاکتوباسیلوس بیفیدوس و لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس در برقرای تعادل میکروبی و افزایش زنده‌مانی باکتری‌های مفید اثرات تاثیر‌گذاری از خود نشان داده‌اند. همچنین امتناع از افراط در مصرف نمک مرئی، چربی مرئی و قندهای ساده در افزایش رشد و زنده‌مانی باکتری‌های مفید، بسیار تاثیر‌گذار نشان داده شده است.

نتایج حاصل از مطالعات بالینی بیانگر این است که فرآورده‌های غذایی و دارویی حاوی باکتری‌های مفید نه تنها حیات‌بخش هستند، بلکه سوش‌های انتخابی از باکتری‌های مفید همانند لاکتوباسیلوس اسیدو فیلوس باعث کاهش تکثیر سلول‌های سرطانی و لاکتوباسیلوس بیفیدوس باعث مهار سرطان روده بزرگ، شده‌اند.

همچنین نشان داده شده است که مصرف فرآورده‌های تخمیری از جمله؛ ماست معمولی، ماست صنعتی، خصوصاً ماست‌های حاوی باکتری‌های مفید (حاوی سوش‌های انتخابی تحت عنوان پروبیوتیک)، ماست حاوی پره‌بیوتیک (حاوی ماده محرک رشد باکتری‌های مفید) و ماست‌های سین‌بیوتیک (ترکیبی از باکتری‌های مفید + پره‌بیوتیک) به طور مستقیم باعث کاهش تولید مواد تومور‌زا و غیر‌مستقیم باعث کاهش آنزیم‌های مؤثر در ایجاد سرطان کولون شده است.

 بیشتربخوانید:

تاثیر پروبیوتیک‌ها بر افسردگی و اضطراب

اسهال حاد عفونی

مطالعات انجام شده توسط Guandalini، Allen، Bemaoia، Vandenplas، Tabbers، Khodadad و همکاران با انجام مطالعات مروری، 8 متاآنالیز و بالینی و 65 کارآزمایی بالینی در (نوزادان و کودکان) مشخص نموده‌اند باکتری‌های مفید (پروبیوتیک‌ها) در پیشگیری اولیه و ثانویه از اسهال‌های حاد عفونی به ویژه اسهال‌های ویروسی، کاهش مدت و دفعات اسهال حاد عفونی، کاهش طول و دفعات اسهال از خود اثرات مثبتی نشان داده‌اند. همچنین به طور اخص محصولات پروبیوتیکی حاوی سوش‌های انتخابی از جمله؛ لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتریوم باعث افزایش تعداد دفعات اجابت مزاج و بهبود قوام مدفوع و کاهش درد‌های شکمی بر روی کودکان بالای دو سال شده است.

 آلرژی‌های پوستی و غذایی

مطالعات انجام شده توسط Gerasimov، Betsi و همکاران بر اساس یک کار ازمایی بالینی با مصرف 8 هفته‌ای باکتری‌های مفید در کودکان 3 – 1 ساله و یک مطالعه مروری در برگیرنده 9 کارآزمایی بالینی، مشخص نموده‌اند که باکتری‌های مفید به طور مشخص باعث بهبود علائم اتوپیک شده، همچنین اطفالی که به مدت دو ماه این باکتری‌ها را دریافت نمودند کاهش چشمگیری در بروز درماتیت اتوپیک، آلرژی‌های پوستی و غذایی در آن‌ها مشاهده شد. مهم‌تر اینکه به صورت درمان پیشگیری کننده به طور کاملاً مشخصی از بروز واکنش‌های آلرژیک در دوسال اول زندگی جلوگیری شد.

 عفونت‌های تنفسی

مطالعات صورت گرفته توسط Ozen، Cobo، Hao و همکاران طی انجام یک مطالعه مروری شامل 14 کارآزمایی بالینی، یک متاآنالیز شامل 10 کارآزمایی بالینی (3451 کودک و بزرگسال) مشخص نموده‌اند که باکتری‌های مفید خصوصاً لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتریوم در کاهش و پیشگیری از عفونت‌های تنفسی فوقانی مانند سرماخوردگی، اوتیت مدیای حاد، فارنژیت و سینوزیت (حاد و مزمن)، کاهش قابل ملاحظه‌ای در طول مدت و بروز عفونت‌های دستگاه تنفس تحتانی (برونشیت و پنومونی) و همچنین بروز خستگی کودکان 12 – 3 ساله، از خود نشان داده‌اند.

 بیشتربخوانید:

ساده ترین روش های خانگی درمان یبوست

 یبوست و رژیم غذایی

نتیجه‌گیری

اثر سلامتی‌بخش باکتری‌های مفید بیش از 116 سال است که شناخته شده است، اما ارزش آن‌ها هنوز تاحد زیادی زیادی ناشناخته باقی مانده است. این باکتری‌ها باعث؛ اصلاح فلور میکروبی روده مصرف‌کنندگان شیر خشک، تحریک معنی‌دار پاسخ‌های ویژه همورال و سلولار در نوزادان نارس، جلوگیری از تجمع بیلی‌روبین و ممانعت از شیوع زردی نوزادان، جلوگیری از اتصال اشریشیاکلی دارای توانایی بالقوه بیماری‌زا به جدار روده، درمان کودکان مبتلا به فقدان آنزیم‌های ساکاراز و ایزومالتاز، مهار باکتری‌های گرم مثبت و منفی از طریق تولید اسیدهای چرب کوتاه زنجیر، آب اکسیژنه و ماده باکتریوسین، بهبود دفعات رفلاکس، کاهش مدت دفعات اسهال و دوره آن به میزان 60 درصد، بهبودکولیک در کودکان مبتلا به سندروم روده تحریک‌پذیر و افزایش مقاومت خصوصاً در کودکان می‌شود. باکتری‌های مفید باعث کاهش PH روده به کم‌تر از 5/4 می‌شوند (PH اسیدی روده با ایجاد سرطان کولورکتال (CRC) نسبت معکوس از خود نشان داده است). همچنین باکتری‌های مفید باعث کاهش میزان بروز و شدت آنتروکولیت نکروز دهنده در نوزادان کم‌تر از 1500 گرم و مرگ و میر ناشی در NICU شده است. علاوه براین باکتری‌های مفید قادرند از عفونت دستگاه تناسلی زنان، زایمان زودرس، بیماری التهابی روده، عفونت‌های مثانه و گوش، خرابی دندان‌ها و اسهال مسافرتی جلوگیری نمایند. مطالعات نشان داده‌اند که مصرف خوراکی باکتری‌های مفید از رشد و گسترش باکتری‌های پاتوژن که عامل ایجاد عفونت‌های ادراری، روده‌ای و تناسلی هستند، جلوگیری می‌کنند.

هم‌اکنون تولید محصولات دارویی و غذایی حاوی باکتری‌های مفید توجه همگان را به خود جلب نموده است، ولی باید به این مسئله هم عنایت داشت که تولید آن‌ها به راحتی‌ها امکان‌پذیر نمی‌باشد، چرا که این فرآورده‌ها باید در مقابل اسید معده با استفاده از تکنیک microcapsulation حفاظت شوند تا بتوانند وارد روده شوند. علاوه بر این قرار است قرص‌های جویدنی از این محصولات تهیه شود که در این صورت استفاده از فن آوری خاص، تا باکتری‌های مفید از بین نروند، لذا بر هین اساس مطالعات جهت مصرف آسان‌تر باکتری‌های مفید ادامه دارد.

 بیشتربخوانید:

کفیر، بانک پروبیوتیک ها