چاه ویل بودجه دولت

روز گذشته گزارش تفریغ بودجه سال 1400 در مجلس قرائت شد. براساس این گزارش، بیشترین منابع عمومی محقق‌شده در سال 1400 مربوط به درآمدهای مالیاتی و گمرکی و منابع حاصل از صادرات نفت خام و میعانات گازی بوده است. به صورت کلی میزان تحقق منابع بودجه کل کشور نسبت به مصوب قانون بودجه کل کشور حدود 93درصد بوده است.

میزان مصارف بودجه کل کشور نیز نسبت به قانون بودجه حدود 93درصد است. بررسی این گزارش حاوی چند نکته قابل‌توجه است. با وجود آنکه از آغاز کار دولت مقامات اقتصادی توجه ویژه‌ای به مالیات خانه‌های خالی داشتند، با‌این‌حال بر‌اساس این گزارش مالیات خانه‌های خالی صفر بوده است. در طول یک سال گذشته تلاش‌های دولت موجب شده درآمدهای مالیاتی افزایش پیدا کند؛ اما در زمان مذکور درآمدی از محل واگذاری اموال مازاد دولتی حاصل نشده است.

در سال 1400 حدود  46هزار میلیارد تومان بابت یارانه نقدی و غیرنقدی خانوارها پرداخت شده که معادل 107درصد بودجه مصوب بوده؛ بدیهی است که با تجمیع یارانه‌های نقدی در سال جاری این مبلغ در سال آینده به صورت چشمگیری افزایش پیدا خواهد کرد. یکی از نکات قابل‌توجه در زمینه تحقق منابع بودجه 1400 این است که تحقق منابع حاصل از نفت در دوماهه ششم سال به صورت چشمگیری افزایش یافته است. علاوه بر درآمدهای نفتی، تحقق منابع صندوق توسعه ملی نیز از دوماهه سوم تا دوماهه ششم به صورت قابل‌توجهی افزایشی بوده که می‌تواند نشان‌دهنده مواجهه با کسری بودجه در ماه‌های میانی سال گذشته باشد.

شرح منابع و مصارف بودجه کل کشور

منابع تامین بودجه همواره یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های مربوط به بودجه در هر کشوری است. بررسی این گزارش نشان می‌دهد بیش از 78درصد از منابع عمومی محقق‌شده دولت در سال 1400 مربوط به «درآمدهای مالیاتی و گمرکی»، «منابع حاصل از صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز طبیعی»، «واگذاری و فروش اوراق مالی اسلامی» و «استفاده از منابع صندوق توسعه ملی» بوده است. دیوان محاسبات کشور سالانه با بررسی حساب‌ها و اسناد مربوط به دستگاه‌های دولتی گزارش تفریغ بودجه را تهیه می‌کند که در آن نحوه و میزان هزینه سازمان‌ها، پروژه‌ها و پیشرفت آنها بر اساس لایحه بودجه مشخص است.

بررسی گزارش تفریغ بودجه 1400 نشان می‌دهد میزان تحقق منابع بودجه کل کشور نسبت به مصوب قانون بودجه کل کشور حدود 93درصد است. میزان مصارف بودجه کل کشور نیز نسبت به قانون بودجه حدود 93درصد است. میزان تحقق منابع عمومی دولت حدود 80درصد، منابع اختصاصی حدود 92درصد و منابع بودجه شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و موسسات انتفاعی وابسته به دولت حدود 107درصد بوده است. همچنین میزان تحقق مصارف عمومی دولت 5/ 79درصد و مصارف اختصاصی دولت حدود 92درصد و مصارف شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و موسسات انتفاعی وابسته به دولت حدود 107درصد بوده است.

رشد مالیات و یارانه

بررسی خلاصه تفریغ بودجه سال 1400 نشان‌دهنده این است که ثبت‌نام مشمولان پرداخت مالیاتی به صورت چشمگیری افزایش یافته، اما از سوی دیگر پرداخت‌های دولت بابت یارانه‌ها نیز بیش از محاسبات اولیه دولت بوده است. در بخش «مالیات و حقوق گمرکی» می‌توان گفت از مبلغ حدود 245هزار میلیارد تومان مطالبات مالیاتی، حدود 8هزار و 800میلیارد تومان معادل بیش از 5/ 3درصد، در سال 1400 وصول شده و مالیات مربوط به خانه‌های خالی صفر بوده است. از تعداد 211هزار نفر صاحبان مشاغل پزشکی و پیراپزشکی و شاغلین در کسب‌و‌کارهای حقوقی و خانواده مشمول استفاده از پایانه فروشگاهی، تعداد 88هزار نفر معادل 42درصد در سامانه مالیاتی ثبت‌نام کرده‌اند.

لازم به ذکر است بر اساس گزارش تفریغ بودجه سال 1399 تعداد افراد مشمول 85هزار نفر بوده که 46هزار نفر در سامانه ثبت‌نام کرده بودند. به این ترتیب تعداد مشمولین 147درصد و تعداد ثبت‌نام‌کنندگان 99درصد رشد داشته است.کل منابع محقق‌شده از محل تبصره 14 قانون بودجه مرتبط با هدفمندسازی یارانه‌ها حدود 340هزار میلیارد تومان بوده است. از این مبلغ حدود 323هزار میلیارد صرف مصارف پیش‌بینی‌شده در تبصره 14 شده (حدود 95درصد) و مابقی به مبلغ 17هزار میلیارد تومان به عنوان مانده مصرف‌نشده به حساب هدفمندی سال 1401 منتقل شده است. در سال 1400 حدود 46هزار میلیارد تومان بابت یارانه نقدی و غیرنقدی خانوارها (معادل 107درصد مبلغ مصوب)، بیش از 40هزار میلیارد تومان بابت اجرای طرح معیشتی خانوارها (معادل 131درصد مبلغ مصوب) و حدود 30هزار میلیارد تومان بابت اجرای سایر اهداف مندرج در ماده 39 قانون برنامه ششم توسعه (معادل 514درصد مبلغ مصوب) پرداخت شده است.

واگذاری رخ  نداد

تولید و اشتغال، خصوصی‌سازی و واگذاری اموال مازاد نیز از موارد بررسی‌شده در گزارش مذکور است. در این زمینه دو نکته قابل‌توجه وجود دارد. ابتدا اینکه 265 فقره تسهیلات از نوع تسهیلات تکلیفی ارائه شده و هیچ اموال مازاد دولتی واگذار نشده است. به عبارتی می‌توان گفت در موضوع «تولید و اشتغال» 32درصد از اعتبارات تخصیص‌یافته بابت تسهیلات موضوع تولید و اشتغال پرداخت شده است. ضمن اینکه بابت تسهیلات تکلیفی، از 28هزار میلیارد تومان سهمیه تعیین‌شده، 16هزار و 410میلیارد تومان در قالب 265هزار فقره تسهیلات پرداخت شده است. در بخش «خصوصی‌سازی و واگذاری اموال مازاد» با لحاظ اینکه در سال 1400 هیچ واگذاری صورت نگرفته است، میزان واگذاری سهام شرکت‌های دولتی به تفکیک نوع واگذاری، نشان می‌دهد طی دوره زمانی 1385 الی 1400 بالغ بر 264هزار میلیارد تومان سهام دولتی واگذار شده است.

آمایش سرزمین، معدن و مسکن

در حوزه «آمایش سرزمین» تعداد ردیف دارای پیش‌بینی استانی به کل ردیف‌های درآمدی در سال ابتدای برنامه ششم توسعه کشور (سال 1396) 24درصد بوده که این نسبت در سال 1400 به 22درصد کاهش ‌یافته است. در‌عین‌حال، سهم درآمد استانی به کل منابع بودجه عمومی دولت در سال 1396 برابر 5/ 21درصد بوده که در سال 1400 به 6/ 18درصد کاهش یافته است. از مجموع حدود 183هزار میلیارد تومان اعتبارات تملک سرمایه‌ای انجام‌شده در استان‌ها حدود 25درصد در اختیار شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان‌ها بوده که حکایت از تمرکزگرایی دارد.

در موضوع «راه و مسکن» در سال 1400 مبلغ 3هزار و 928میلیارد تومان بیش از مبلغ پیش‌بینی جهت عملیات آماده‌سازی، محوطه‌سازی و تامین خدمات روبنایی و زیربنایی طرح‌های مسکن مهر هزینه شده است و بیش از 55هزار مترمربع زمین به صورت رایگان جهت احداث مدرسه، مسجد، ساختمان اداری انتظامی، مراکز بهداشتی و درمانی در طرح‌‌های مسکن مهر و اقدام ملی مسکن در اختیار دستگاه‌های اجرایی متولی قرار گرفته است. لازم به ذکر است، در سال 1400 وزارت راه و شهرسازی اقدامی جهت اخذ تسهیلات لازم برای اجرای طرح‌های جامع، تفصیلی، بافت‌های فرسوده و آماده‌سازی مصوب انجام نداده و تسهیلاتی دریافت نکرده است. از حدود 7هزار هکتار زمین موردنیاز قانون جهش تولید مسکن 595 هکتار (معادل 8درصد) محقق شده است.

درمان ناباروری در بخش بهداشت

در بحث «بهداشت و درمان» در سال 1400 از مبلغ 386میلیارد تومان مصوب برای تامین هزینه‌های درمان ناباروری، مبلغ 296میلیارد تومان پرداخت شده که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مبلغ 116میلیارد تومان را به سال بعد منتقل کرده و الباقی را به 44 دانشگاه علوم پزشکی سراسر کشور ابلاغ کرده است. 17 دانشگاه وجوه دریافتی را مصرف نکرده و به سال بعد منتقل کرده‌اند و مابقی دانشگاه‌ها مبلغ 115میلیارد تومان را صرف موارد درمان ناباروری کرده‌اند. برخلاف مصوبات کارگروه این بند، منابع مرتبط با حساب «حمایت از هزینه‌های درمان ناباروری» در اختیار سازمان‌های بیمه‌گر پایه قرار نگرفته و اعتبارات حساب مذکور توسط وزارت بهداشت به دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور ابلاغ شده است.

انضباط‌بخشی شرکت‌های دولتی

در بخش «محیط زیست» تا پایان سال 1400، تعداد 154 طرح تملک دارایی‌های سرمایه‌ای، به‌رغم پیشرفت فیزیکی قابل‌توجه، تاکنون تاییدیه ارزیابی اثرات زیست‌محیطی خود را دریافت نکرده‌اند و از این تعداد برای 43 طرح‌ بزرگ دولتی بدون محاسبه پیامدها و خسارات زیست‌محیطی آنها، مجوز زیست محیطی جهت ادامه فعالیت توسط هیات دولت صادر شده است. در موضوع «نیرو (آب و برق)» طی سنوات 1396 لغایت 1400 به‌رغم افزایش 20درصدی‌ تقاضا، میزان تامین نیروی برق صرفا یک‌درصد رشد داشته که از مهمترین دلایل بروز تنش در اوج مصرف برق کشور بوده است. انباشت مطالبات صنعت برق از دولت تا پایان سال 1400، به 124هزار میلیارد تومان رسیده است و تلفات شبکه تولید، انتقال و توزیع برق در مجموع به 5/ 16درصد رسیده که مهمترین علت میزان بالای تلفات، فرسوده بودن تجهیزات و عدم‌توسعه و به‌‌روزرسانی فناوری‌های مورد استفاده است.

این موضوع علاوه‌بر افزایش قیمت تمام‌شده برق، مدیریت شبکه برق در دوران اوج مصرف را، با چالش جدی مواجه می‌‌سازد. در بخش «انضباط‌بخشی به شرکت‌های دولتی» در سال 1400 تعداد 178 شرکت مشمول تعیین‌تکلیف در خصوص زیان‌ده بودن طی سه سال متوالی یا زیان انباشته بیش از نیمی از سرمایه بوده‌ است، لیکن دولت اقدامی در جهت تعیین‌تکلیف آنها نکرده است. همچنین تعداد 214 دستگاه اجرایی که ملزم به افتتاح حساب نزد بانک مرکزی از طریق خزانه‌داری کل کشور بوده‌اند، اقدامی نکرده‌اند و تعداد 359 دستگاه اجرایی نیز دریافت و پرداخت از طریق حساب‌های خود نزد بانک مرکزی را انجام نداده‌اند. گفتنی است در سال 1400، تعداد 171 شرکت نیز در راستای انجام حسابرسی عملیاتی و ارائه آن به مجمع عمومی توسط شرکت‌های دولتی اقدامی نکرده‌اند.

ماشین‌ بلعیدن بودجه و اعتبار