آیا اصل ارتباط با ارواح از نظر اسلام صحیح است؟

درباره این که آیا انسان‌ها قبل از مرگ می‌توانند با ارواح مردگان در بیداری یا در عالم رؤیا ارتباط برقرار سازند و از اوضاع و احوالشان آگاه گردند باید گفت : پاسخ اجمالی این پرسش مثبت است ولی روشن شدن مطلب نیاز به پاسخ تفصیلی دارد .

از نظر دینی ارتباط با ارواح کسانی که از دنیا رفته‌اند نه تنها یک امر ممتنع و محال نیست بلکه در منابع اسلامی هم آمده است و در پاره‌ای از روایات گاهی بعضی از ائمّه طاهرین  علیهم‌السلام در بیداری با ارواح گذشتگان ارتباط داشته‌اند و با آنان سخن گفته‌اند و گاهی این ارتباط برای افراد غیر معصوم نیز دست داده و در حال بیداری با روح مرده سخن گفته‌اند در اینجا برای نمونه به دو مورد اشاره می‌شود .

حبّه عُرَنی که یکی از اصحاب امیرالمؤمنین  علیه‌السلام است می‌گوید : 

در معیت امام به خارج کوفه رفتم حضرت در قبرستان وادی السلام توقّف نمود مانند کسی که در مقابل مردی برای مکالمه ایستاده است . من نیز با قیام آن حضرت ایستادم تا خسته شدم ، ناچار نشستم مدّتی گذشت از نشستن نیز آزرده شدم دوباره به پا خاستم و آن قدر ایستادم که مثل بار اوّل دچار خستگی شدم مجدداً نشستم پس از مدّتی برخاستم عبا را از دوش برداشتم و به علی  علیه‌السلام عرض کردم من از این همه سر پا ایستادن بر شما می‌ترسم ، ساعتی استراحت کنید و عبای خود را گستردم تا حضرت بنشیند . به من فرمود : ای حبّه این توقّف من چیزی جز گفتگو و اُنس با مؤمن نیست عرض کردم آیا آن‌ها هم با یکدیگر انس و الفت دارند و گفتگو می‌کنند فرمود : آری ، اگر پرده برداشته شود می‌بینی که حلقه حلقه گرد هم آمده‌اند با یکدیگر سخن می‌گویند ، پرسیدم : اینان اجسامند یا ارواح ؟ پاسخ داد : ارواحند . سپس فرمود : هیچ مؤمنی نیست که در نقطه‌ای از نقاط زمین بمیرد ، مگر آن که به روحش گفته می‌شود به وادی السلام ملحق شود که این وادی خود
قطعه‌ای از قطعات بهشت است[1] .

اصبغ ابن نباته می‌گوید :

روزی سلمان متوجّه من شد و فرمود : ای اصبغ ! با رسول خدا قراری داشتم او به من فرموده : موقعی که مرگت نزدیک می‌شود میتی با تو سخن می‌گوید ، میل دارم بدانم آیا مرگم نزدیک شده یا نه طبق دستور سلمان با چند نفر دیگر سلمان را در تابوتی گذاشتند و به قبرستان بردند او را متوجّه قبله کردند آن گاه با صدای بلند گفت : سلام بر شما ای ساکنان وادی ابتلا ! سلام بر شما ای روپوشیدگان از دنیا ! جوابی نشنید دوباره به آن‌ها سلام کرد و گفت : شما را به خداوند بزرگ و پیامبر کریم می‌خوانم که یک نفر از شما مرا پاسخ گوید من سلمان فارسی صحابی پیامبرم و او به من فرموده بود وقتی مرگت نزدیک می‌شود مرده‌ای با تو سخن می‌گوید می‌خواهم بدانم اجلم رسیده یا نه ؟

سلمان از روح مرده‌ای پاسخ گرفت ، جواب سلامش را داد و گفت سخنانت را می‌شنویم هر چه می‌خواهی سؤال کن . سلمان پرسید : آیا از اهل بهشتی یا اهل دوزخ ؟ گفت از کسانی هستم که خداوند مرا مشمول عفو و رحمت خود قرار داده و بهشتی هستم سلمان درباره چگونگی مرگ و همچنین از اوضاع و احوال بعد از مرگش سؤالاتی نمود و همه را جواب گفت . پس از پایان گفتگو به دستور سلمان او را از تابوت بیرون آوردند و روی زمین گذاردند آنگاه متوجّه حضرت حق شد و گفت :

« ای آن که در دستش خزاین هر چیز است و به سوی او برگشتن همه ، و او است که افراد را از بلا و عذاب مصون می‌دارد و کسی قادر نیست مانع عذاب وی شود به تو ایمان آوردم و از پیامبرت پیروی نمودم و کتاب مقدّست را تصدیق کردم هم اکنون وعده‌ای که داده‌ای فرا رسیده است ای آن که خلف وعده نمی‌کنی . روح مرا بگیر و به رحمتت ملحق فرما و در خانه فضل و کرمت فرود آور[2] . سپس شهادتین به زبان جاری کرد و جان به جان آفرین تسلیم نمود .

از این دو مورد که ذکر شد روشن می‌شود که از نظر دینی ارتباط با ارواح اموات در حال بیداری ، امری ممکن و قابل وقوع است ولی این بدان معنا نیست که هر کس بخواهد بتواند هر روحی را که مایل باشد احضار کند ، با او سخن بگوید و رابطه پرسش و پاسخ برقرار نماید .

حقیقت این است که با میزگردان و رمّالی و طالع بینی نمی‌توان با عالم برزخ و ارواح گذشتگان ارتباط ایجاد کرد . ( طهارت روح و تهذیب نفس در این امر بسیار موثّر است ) .

یکی از راه‌های ارتباط با ارواح مردگان و شناخت غیب عالم برزخ ، که مورد تأیید عقل و شرع قرار دارد رؤیای صادقه است . این قبیل رؤیاها خود دلیل واضحی بر بقای روح و حیات بعد از مرگ است و این خواب‌ها پاره‌ای از واقعیت‌های پنهان را آشکار می‌سازد[3] . 

رؤیاهای صادقه نمونه‌های فراوانی دارد که علاقمندان می‌توانند به کتاب « مردگان با ما سخن می‌گویند » مراجعه نمایند . 

[1]  بحار الانوار : 22/374 ، باب 11 ، حدیث 13 .

 
[2]  معاد از نظر روح و جسم و گفتار فلسفی : 1/305 ـ 318 .

 
[3]  بحار الانوار : 58/43 ، باب 42 ، حدیث 19 ؛ میزان الحکمه : 5/2158 ، حدیث 7506 .