اختلال شخصیت اجتنابی و شیوه‌های درمان

دکتر شقایق درویشی – روانشناس

تحریریه زندگی آنلاین : برای همۀ ما پیش‌آمده که در موقعیتی‌هایی احساس خجالت و کم‌رویی داشته باشیم و بخواهیم موقعیت را ترک کرده یا  سکوت کنیم و از برقراری تعامل با دیگران بپرهیزیم. این‌یک تجربۀ شایع در میان افراد مختلف است و مسئله چندانی مهمی هم نیست. احتمالاً باگذشت زمانی اندک به شرایط عادی برگشته و می‌توانیم خود را در موقعیت پیدا کنیم. این مسئله زمانی نگران‌کننده است که این خجالت‌زدگی، زندگی عادی و روزمرۀ فرد را دچار اختلال کرده و توانایی هرگونه برقراری ارتباط با موقعیت‌های اجتماعی را از او سلب کند و این درست همان چیزی است که آن را “اختلال شخصیت اجتنابی” می‌نامند.

بیشتربخوانید:

اختلال شخصیت ضد اجتماعی چیست؟

اختلال شخصیت اجتنابی چیست؟

به یاد می‌آورید آخرین باری که در صحبت کردن باکسی یا تعامل در یک موقعیت اجتماعی مشکل داشتید چه زمانی بود؟ چقدر برای شما احساس بدی داشت که مجبور شدید در آن موقعیت اجتماعی شرکت کنید؟ چقدر زمان گذشت تا بتوانید کنترل احساسات خود را در دست گرفته و به موقعیت برگردید؟ احتمالاً زمان زیادی را طی نکرده‌اید. اما برای کسی که دچار اختلال شخصیت اجتنابی یا همان اختلال شخصیت دوری گزین است، حتی حضور در چنین موقعیت‌هایی بسیار دشوار بوده و برقراری تعامل را تقریباً غیرممکن می‌پندارند. علت این اختلال، به سایر ویژگی‌های فرد مانند عزت‌نفس بسیار پایین و ترس از طرد شدن، مربوط می‌شود. به همین سبب قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی که ممکن است منجر به برانگیختن چنین احساساتی در آنان شود، کاملاً آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بدان معنی است که آن‌ها تمایل دارند تا حد امکان از تعاملات اجتماعی اجتناب کنند و در ایجاد روابط سالم با مشکل مواجه شوند.

ازآنجاکه فرد مبتلابه اختلال شخصیت اجتنابی، ترس شدیدی از طرد شدن داشته و برآیندهای مثبتی نسبت به خود ندارد، معتقد است که همۀ اعمال و رفتار و گفتارش برای سایرین احمقانه به نظر می‌رسد. درنتیجه، تنهایی و عدم ارتباط با دیگران را، آسان‌تر از طرد شدن و احمق به نظر رسیدن می‌دانند. برای کسانی که از اختلال شخصیت اجتنابی رنج می‌برند، این تنهایی اغلب می‌تواند بر شخصیت آن‌ها اثرگذار باشد و تعاملات حرفه‌ای، اجتماعی و ضروری آنان را به خطر بیندازد.

علائم و نشانه‌های اختلال شخصیت اجتنابی

چندین علامت و نشانۀ مختلف وجود دارد که اغلب برای تشخیص اختلال شخصیت اجتنابی استفاده می‌شود. اگرچه که بهتر است این تشخیص توسط روانشناس یا روان‌پزشک صورت گیرد اما به‌طورکلی می‌توان ویژگی‌های افراد دارای این اختلال را در موارد زیر خلاصه کرد:

از هرگونه پیشنهاد یا انتقاد یا عدم تائید پیشنهادات و اقداماتشان به شدت آسیب می‌بینند.

فاقد هرگونه رابطۀ نزدیک و صمیمی در یک محیط شخصی یا حرفه‌ای هستند.

از موقعیت‌هایی که ممکن است احتمال ارتباط و تماس با افراد دیگر را افزایش می‌دهد، دوری می‌کند.

اغلب مشاغل، تفریحات یا فعالیت‌هایی را برمی‌گزینند که تعامل با دیگران در آن‌ها محدود است.

به دلیل ترس از خطا کردن، خجالت و شرم شدیدی در موقعیت‌های اجتماعی دارند.

نسبت به خود احساس حقارت یا عدم جذابیت اجتماعی شدیدی دارند.

اغلب از ریسک کردن، امتحان کردن چیزهای جدید یا تجربۀ موقعیت‌های تازه می‌پرهیزند.

نسبت به صحبت کردن با دیگران یا درگیر شدن در مسائل، بی‌میلی شدیدی دارند.

همان‌گونه که گفته شد، ممکن است تعدادی از این علائم، در هر یک از ما در یک مقطع زمانی رخ دهد،  اما کسی که اختلال شخصیت اجتنابی را تجربه می‌کند، تقریباً تمام زندگی خود را با این محدودیت‌ها می‌گذراند. برای آن‌ها بسیار دشوار یا حتی غیرممکن است که از محیط امن خود خارج شوند یا هر کاری انجام دهند که ممکن است منجر به تجربۀ احساسات ناخوشایند شود. هر اشتباهی، هرچند کوچک یا پیش‌پاافتاده برای دیگران، می‌تواند برای فردی که از این اختلال رنج می‌برد، فاجعه‌بار تلقی شود. این منجر به اجتناب کامل از تمام تعاملات ممکن برای جلوگیری از اشتباهات و احساس شرم‌زدگی می‌شود.

 بیشتربخوانید:

اختلال دوقطبی در بیشتر موارد ریشه وراثتی دارد

آمارهای مربوط به اختلال شخصیت دوری گزین

اگر هرگز در مورد اختلال شخصیت دوری گزین نشنیده‌اید، یا کمی بیشتر در مورد آن کنجکاو هستید، دانستن برخی از آمارهای مرتبط می‌تواند راه جالبی برای کسب اطلاعات بیشتر باشد. این آمارها میزان شیوع این اختلال و همچنین برخی از حقایق دیگر مربوط به آرایش افرادی که قبلاً از آن رنج می‌برده‌اند و اکنون رو به بهبود هستند را نشان می‌دهد:

تقریباً 0.5% تا 1% از جمعیت عمومی جهان دچار اختلال شخصیت دوری گزین هستند.

تقریباً 10% از بیماران سرپایی مراجعه‌کننده به روان‌پزشک، با این اختلال روبرو هستند.

حدود 50% از افرادی که مبتلابه اختلال پانیک (هراس) یا آگورافوبیا (ترس از مکآن‌های شلوغ) تشخیص داده‌شده‌اند، مبتلابه اختلال شخصیت اجتنابی نیز هستند.

40% از افرادی که مبتلابه فوبیای اجتماعی یا اختلال اضطراب اجتماعی هستند، از اختلال شخصیت دوری گزین نیز رنج می‌برند.

تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی با میل به‌تنهایی

وقتی آمار و حقایق مربوط به این اختلال را می‌شنوید، ممکن است به اختلالات شخصیت دیگری فکر کنید که در آن افراد تمایل به‌تنهایی دارند. ممکن است احساس کنید که تنها بودن چندان بد هم نیست، زیرا مواقعی وجود دارد که تنهایی به فرد کمک می‌کند. اما این میل به‌تنهایی لزوماً به معنی اختلال شخصیت اجتنابی نیست. همان افرادی که گاهی دوست دارند تنها باشند، مواقع دیگری وجود دارد که واقعاً مایلند در کنار دیگران بگذرانند. گاهی دوست دارند که خبرهای خوبشان را با دیگران به اشتراک بگذارند یا مایلند سراغی از دوستان قدیمی خود بگیرند. حتی اگر تمایلی به حضور فعالانه در کنار دیگران نداشته باشند، به یک جفت کفش جدید و یا ابزار و وسایل تازه نیاز دارند و آن‌ها را تهیه می‌کنند.

اما در مورد فرد مبتلابه اختلال شخصیت اجتنابی چنین نیست. این کارهای روزمره که ممکن است دیگران بدون فکر کردن انجام دهند، برای فرد مبتلا تقریباً غیرممکن است. فرد مبتلابه اختلال شخصیت اجتنابی مایل به برقراری همه این روابط و تعاملات است و دوست دارد مانند دیگران زندگی نرمالی داشته باشد، اما تفاوت این است که او احساس می‌کند توانایی چنین کاری را ندارد. این افراد حتی در زمان فکر کردن به انجام این کارها، دچار احساس اضطراب و ترس می‌شوند! این ترس و اضطراب همیشه درنهایت پیروز می‌شود، زیرا حتی اگر موفق به انجام این امور شوند یا باکسی صحبت کنند، اضطراب و ترس در پس ذهن آن‌ها همواره کمین کرده است.

افراد مبتلابه اختلال شخصیت اجتنابی، حتی اگر موفق شوند به فروشگاه بروند و آن کفش‌های جدیدی که نیاز دارند را بردارند، نگران هستند که اطرافیان، آن‌ها را قضاوت کنند یا احساس می‌کنند کار اشتباهی انجام داده‌اند. هر کلمه‌ای که می‌گویند قبل از صحبت کردن به‌دقت مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌دهند و ممکن است همچنان ترس داشته باشند که چیز اشتباهی گفته باشند. درجایی که بسیاری از ما به‌سادگی و بدون فکر زیاد صحبت می‌کنیم، یک طغیان ناخواسته از سوی فردی با این اختلال وحشتناک است. درواقع اگر برخی از ما دوست داریم هرچند وقت یک‌بار تنها در خانه بنشینیم، فردی که این اختلال را دارد دوست دارد هرچند وقت یک‌بار با افراد دیگر بیرون برود.

 بیشتربخوانید:

تست روانشناسی ؛ آیا من فردی خودشیفته هستم؟

درمان اختلال شخصیت اجتنابی

اگر وجود این اختلال در فردی تشخیص داده شود چه اتفاقی می‌افتد؟ آیا این بدان معناست که درمانی وجود دارد یا چیزی است که فقط باید آن را پذیرفت و با آن زندگی کرد؟ درواقع پاسخ می‌تواند هردوی این موارد باشد. می‌توان گفت که هیچ درمان واقعی، قطعی و کاملی برای اختلال شخصیت اجتنابی وجود ندارد. اما این کاملاً بدان معنا نیست که فقط باید با آن کنار آمد. درحالی‌که هیچ‌چیز نمی‌تواند آن را به‌طور کامل درمان کند و همه‌چیزهایی که با این اختلال همراه است را برای همیشه از بین ببرد، قطعاً راه‌هایی وجود دارد که می‌تواند در بهبود زندگی و تخفیف در بروز علائم افراد مبتلابه این اختلال مؤثر باشد.

در مرحلۀ نخست، استفاده از برخی داروها می‌تواند شروع مناسبی باشد. داروهای ضدافسردگی می‌توانند در بهبود برخی از عوارض جانبی این اختلال، ازجمله افسردگی ناشی از تنهایی، اثرگذار باشند. علاوه بر این می‌توانند در مقابله با ترس از طرد شدن و حساسیت به آن در هنگام وقوع نیز کمک کنند. انواع دیگری از داروها، اگرچه به درمان خود اختلال کمکی نخواهد کرد، اما ممکن است برای کمک به درمان علائم یا عوارض جانبی این اختلال مؤثر باشند. البته این داروها به‌هیچ‌وجه نباید بدون تجویز پزشک متخصص مصرف شود و مصرف بی‌رویه و دز نامناسب آن‌ها می‌توانند اثر عکس داشته باشد.

علاوه بر درمان‌های شیمیایی، روان‌درمانی نیز می‌تواند جنبه بسیار مهمی از درمان اختلال شخصیت اجتنابی باشد. این کار به مبتلایان کمک می‌کند تا بتوانند ارتباطات خود را افزایش داده و همچنین روابط سالم‌تر و صمیمی‌تری برقرار کنند. جلسات روان‌درمانی به فرد کمک می‌کند تا به‌آرامی شروع به انشعاب تعاملات و بهبود زندگی خودکرده و لذت بیشتری را تجربه کند.

باید به این نکته توجه داشت که تشخیص اختلال شخصیت اجتنابی در فرد، به معنای پایان زندگی و شروع ناامیدی نیست. همان‌گونه که گفته شد انجام درمان‌های دارویی یا روان‌درمانی، می‌توانند به شکل مؤثری نشانه‌ها و علائم اختلال شخصیت اجتنابی را تخفیف دهد و به بهبود زندگی فرد مبتلا کمک کند. در این موارد مخصوصاً حضور یک مشاور یا روان‌درمانگر در کنار فرد می‌تواند فرآیند بهبود وی را تسریع کند.