معمای پیشتازی اردوغان

«رئیس» برای اولین‌بار نتوانست انتخابات را در همان مرحله اول یکسره کند. «رئیس» لقب طرفداران افراطی اردوغان است که وی را بدون توجه به تمام مشکلات ترکیه، دوست دارند. آنها می‌گویند ترکیه در زمان او رشد کرده است. برای همین هم است که در شعر حزب عدالت و توسعه این مصرع وجود دارد: «از کجا به کجا رسیده‌ایم.»

روز یکشنبه با پایان رای‌گیری حزب عدالت و توسعه توانست، به‌رغم پیش‌بینی‌ها و نظرسنجی‌ها پارلمان را به‌دست گیرد و حتی اردوغان که در عمده نظرسنجی‌ها از کمال کلیچداراوغلو عقب بود، پیشی بگیرد و با چند صدم درصد کمتر از 50درصد، تن به رقابت در دور دوم رقابت‌ها بدهد. اردوغان در انتخابات روز چهاردهم مه، 40/ 49درصد آرای مردم را به‌دست آورد و سهم کلیچداراوغلو 96/ 44درصد بود. نتایج انتخابات نشان داد که نه فاجعه زلزله نه تورم 80درصد، نمی‌تواند اردوغان را در انتخابات عقب براند. حتی فردی همچون کلیچداراوغلو که به ساده‌زیستی شهرت دارد، نتوانست مردم ترکیه را مجاب کند که به او رای دهند.

او که برای نشان دادن ساده‌زیستی‌اش از آشپزخانه خانه‌اش فیلم‌های تبلیغاتی را پر می‌کرد، بامداد دوشنبه با طعنه اردوغان روبه‌رو شد؛ آنجا که در سخنرانی‌اش در بالکن گفت: «حالا ما در بالکن ایستاده‌ایم و او در آشپزخانه خانه‌اش است.» المانیتور در تحلیل انتخابات روز یکشنبه نوشت: درحالی‌که کمتر از دو هفته دیگر ترکیه برای دور دوم انتخابات آماده می‌شود، رجب طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه بار دیگر ثابت کرد که او و حزب عدالت و توسعه (AKP) شکست‌ناپذیر هستند. اپوزیسیون نیز در شوک و آشفتگی به سر می‌برد و احتمالا آرزوی حکمرانی برای آنها در صدمین سالگرد تاسیس جمهوری ترکیه در حد آرزو باقی بمانند و شاید این اردوغان باشد که شمع صد سالگی جمهوری ترکیه را فوت کند. البته حزب عدالت و توسعه و شرکایش موسوم به ائتلاف جمهور توانستند پارلمان را از آن خود کنند و به این ترتیب یک-هیچ از ائتلاف ملت جلو افتادند.

المانتیور در ادامه می‌نویسد: حتی معتبرترین صاحب‌نظران هم اشتباه کردند و در آخرین روزهای قبل از انتخابات پارلمانی و ریاست‌جمهوری پیش‌بینی کرده بودند که کمال کلیچداراوغلو، نامزد اصلی اپوزیسیون ریاست‌جمهوری، شاید در دور اول پیروز شود. اما نه تنها این اتفاق رخ نداد، بلکه آرای آنها نسبت به نظرسنجی‌ها افت محسوسی داشت. سینان اوغان، نامزد سوم انتخابات نیز با 2/ 5درصد رتبه سوم را به‌دست آورد. انتظار می‌رود با توجه به نتایج به‌دست‌آمده در دور اول، اردوغان آماده رهبری این کشور برای سومین دهه باشد. رهبر 69ساله ترکیه در پایان اعلام نتایج انتخابات گفت: «این مردم و کشور ما بودند که پیروز شدند. ما مثل آنهایی نیستیم که می‌خواستند مردم ما را گول بزنند. ما فرسنگ‌ها از آنها جلوتر هستیم.»

همچنین حزب عدالت و توسعه و شرکای راست‌افراطی‌اش حزب حرکت ملی نیز در پارلمان 600عضوی با 322کرسی پیروز شدند. حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP) به رهبری کلیچداراوغلو و پنج حزب مخالف دیگر متحد تحت عنوان ائتلاف ملت با 213کرسی در جایگاه دوم قرار گرفتند و یک بلوک چپ به رهبری کردها (YSP) با 65کرسی در جایگاه سوم قرار گرفتند. اینکه چگونه اردوغان با وجود ناملایمات عظیم، موفق به کسب یک پیروزی دیگر شد، سال‌ها مورد بررسی کارشناسان قرار خواهد گرفت. اقتصاد در حال فروپاشی است و تورم سرسام‌آور باعث شده است میلیون‌ها ترک حتی برای تامین هزینه‌های پیاز دست و پنجه نرم کنند.

زمین‌لرزه‌های عظیمی که بخش‌های وسیعی از جنوب ترکیه را نابود کرد، بدبختی آنها را چند برابر کرده است. این در حالی است که رئیس‌جمهور ترکیه و خانواده‌اش که در یک کاخ 1100اتاقی زندگی می‌کنند، با اتهامات گسترده‌ای از فساد بی‌سابقه روبه‌رو هستند. افزون بر این ده‌ها هزار مخالف هم در زندان به سر می‌برند. درک نتایج روز یکشنبه باید به ویژه برای عثمان کاوالا، فعال حقوق مدنی و صلاح‌الدین دمیرتاش، محبوب‌ترین سیاستمدار کرد کشور که به اتهامات واهی پشت میله‌های زندان است، سخت بوده باشد. نتایج در حالی رقم خورده که اردوغان قول داده است، آنها را در زندان نگه دارد. تیموتی اش، یک استراتژیست سرمایه‌گذاری در «RBC» در یادداشتی نوشت: «شوک وارده تا حدی به این دلیل است که به نظر می‌رسد اردوغان واقعا در این انتخابات پیروز شده است؛ چرا که پیش‌تر فکر می‌کردند اردوغان قرار است نتایج انتخابات را بدزدد؛ اما او پیروز شده است. او را دوست داشته باشید یا از او متنفر باشید، اردوغان موفق‌ترین سیاستمدار و در عین حال بی‌رحم‌ترین سیاستمدار جهان در چند وقت اخیر است.»

 نسبتا آزاد، کاملا ناعادلانه

اگر بخواهیم نگاهی به انتخابات روز یکشنبه داشته باشیم، بدون تردید، انتخابات از نظر فنی آزاد بود؛ اما در عمل ناعادلانه بود. اردوغان از سیستم حکومت تک‌نفره اعمال‌شده در پی همه‌پرسی بحث‌برانگیز در سال2018 استفاده کرده است تا سیستم را به نفع خود جمع کند، رسانه‌ها را اخته کرده و دادگستری و سایر نهادهای کلیدی را پر از مردان «بله‌قربان‌گو» کرده است. دستگاه تبلیغاتی وسیعی که در اختیار دارد مدام درباره مخالفان دروغ می‌گوید. در ماه آوریل، سهم سخنان تبلیغاتی اردوغان از تلویزیون دولتی 32ساعت بود؛ درحالی‌که سهم کلیچداراوغلو 32دقیقه بود. با این حال هیچ‌یک از اینها برای توضیح شکست کافی نیست.

در این‌باره واشنگتن‌پست هم نوشت: تحلیلگران می‌گویند که با توجه به نتایج دور اول و کنترل اردوغان بر نهادهای دولتی و بسیاری از رسانه‌های خبری ترکیه، پیروزی مخالفان در دور دوم انتخابات سخت خواهد بود. پیش از این، نشانه‌هایی وجود داشت که تاکتیک‌های اردوغان، از جمله اجرای یک کمپین منفی بی‌رحمانه که مخالفان را به‌عنوان حامیان گروه‌های «تروریستی» معرفی می‌کرد، سودآور بوده است. ترس از تقلب اگرچه در انتخابات وجود داشت و حتی فیلم‌هایی نیز در شبکه‌های اجتماعی پخش شد، اما عمده شکایات ناچیز بودند.

اردوغان نیز گفت: «انتخابات بی‌نظیری بود. ترکیه بار دیگر ثابت کرد که یکی از دموکراسی‌های پیشرفته در جهان است.» مایکل جورج لینک، هماهنگ‌کننده ویژه و رهبر این انتخابات گفت: «این انتخابات رقابتی بود؛ اما همچنان محدودیت‌هایی وجود داشت؛ زیرا جرم‌انگاری برخی از اقدامات سیاسی، از جمله بازداشت چندین سیاستمدار مخالف، مانع از تکثر سیاسی کامل شد و مانع از حقوق افراد برای شرکت در انتخابات شد.» در این راستا هیات ناظر اروپایی در بیانیه‌ای اعلام کرد: «مداخله سیاسی در روند انتخابات با تعهدات بین‌المللی [ترکیه] همخوانی ندارد.»

 رای جادویی اردوغان:1+50

حزب عدالت و توسعه و اردوغان یک رای جادویی دارند. آنها برای حکمرانی در انتخابات عمدتا یک راهکار ساده دارند: رای 50 به علاوه یک. این رای گاهی اوقات بالاتر شده و گاهی اوقات کمتر اما در همین حول و حوش چرخیده و اردوغان را مرد میدان نبردهای انتخاباتی کرده است. این رای از اول حکومت عدالت و توسعه در ترکیه کارساز بوده است. اگر نگاهی به انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه از سال2014 داشته باشیم، متوجه این نکته می‌شوید: در سال2014، رئیس‌جمهور فعلی ترکیه با 8/ 51درصد توانست اکمل‌الدین احسان‌اوغلو را که 4/ 38درصد رای به‌دست آورده بود، شکست دهد.

 صلاح‌الدین دمیرتاش، دبیر کل حزب دموکراسی خلق کردها نیز در این انتخابات حاضر بود، 8/ 9درصد آرای مردم را به‌دست آورد. این فرد در حال حاضر زندانی است. در سال2018 نیز نتیجه در همین محدوده رقم خورد. اردوغان در این سال توانست با 6/ 52درصد انتخابات را پیروز شود. در همین سال محرم اینجه، از سوی حزب جمهوری خلق ترکیه نامزد شد و تنها 6/ 30درصد رای به‌دست آورد. صلاح‌الدین دمیرتاش در این انتخابات 4/ 8درصد رای به‌دست آورد و مرال آکشنر نیز با 3/ 7درصد چهارم شد. اما انتخابات سال2023، تنها سالی بود که رای اردوغان به زیر 50درصد رسید؛ اما این افت آرا زیاد نبود و او با 5/ 49درصد اول شد. رقیب او کمال کلیچداراوغلو با 9/ 44درصد دوم شد. سینان اوغان که دارای گرایش‌های ناسیونالیستی است با رای 2/ 5درصدی سوم شد.

 نتیجه دور دوم چه خواهد شد؟

به نظر می‌رسد اردوغان در دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری که کمتر از دو هفته دیگر در 28 ماه مه برگزار می‌شود، دست برتر را دارد. تحلیلگران به واشنگتن‌پست گفتند که بعید به نظر می رسد که کلیچداراوغلو زمینه کافی برای پیروزی در دور دوم را فراهم کند. انتظار می‌رود که آرای حامیان اوغان، نامزد حزب ثالث، بین دو رقیب اصلی تقسیم شود.

 نقشه انتخاباتی چه می‌گوید؟

نقشه انتخاباتی ترکیه نشان می‌دهد که پایگاه حزب عدالت و توسعه دست نخورده باقی مانده است. همان‌گونه که پیش‌بینی می‌شد، کمال کلیچداراوغلو رهبر اپوزیسیون در استان‌های دارای بزرگ‌ترین شهرهای کشور، در امتداد سواحل مدیترانه و در جنوب شرقی، جایی که اکثر جمعیت کرد زندگی می‌کنند، رای بیشتری به‌دست آورده است. اما آرای اردوغان نشان می‌دهد که مناطق مرکزی دربست در اختیار او و حزب عدالت و توسعه بوده است. به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، استان‌هایی که شامل استانبول و آنکارا، دو شهر بزرگ ترکیه هستند، پس از رای دادن هر دو به اردوغان در سال2018، در این دوره به کمال کلیچداراوغلو رای دادند. همچنین مناطق ساحلی مرفه این کشور مانند گذشته به سود اپوزیسیون رای داد. جمعیت کرد ترکیه نیز که اکثرا در جنوب شرقی زندگی می‌کنند، با اکثریت قاطع به حمایت از مخالفان رای دادند. البته بررسی‌های واشنگتن‌پست نشان می‌دهد که اردوغان همچنین بخشی از آرای کردها را در حساب خود داشته است.

مناطق مرکزی ترکیه اما پایگاهی مستحکم برای اردوغان به حساب می‌آید و بیشترین رای را وی در این مناطق به‌دست آورد. اردوغان تا روز دوشنبه همچنان بیشترین آرا را در میان سایر نامزدها، از جمله کمال کلیچداراوغلو، رهبر مخالفان داشت که باعث ناراحتی حامیان اپوزیسیون شد که انتظار پیروزی سریعی را داشتند. به نظر می‌رسد که اردوغان در دور دوم انتخابات در 28مه برتری محسوسی داشته باشد.

تحلیلگران می‌گویند که حامیان راست‌گرای سومین نامزد، سینان اوغان، در دور دوم به اردوغان رای می‌دهند. چنانچه از آرای اردوغان در دوم کاسته نشود، (که بعید نیز است) بخشی از آرای سینان اوغان به اردوغان خواهد رسید و او برای دهمین بار خواهد توانست کمال کلیچداراغلو را شکست دهد. رهبر اپوزیسیون ترکیه تاکنون 9بار در رقابت‌های انتخاباتی گوناگون از رهبر حزب عدالت و توسعه شکست خورده است. با این حال طبق نقشه انتخاباتی نسبت به سال 2018، اردوغان بخش مهمی از آرای خود را از دست داده است که در این میان می‌توان به مرسین، دیاربکر، غازیانتپ، ازمیر، بورسا، سامسون، قونیه، آدانا، آنکارا و استانبول اشاره کرد. در این میان رای کمال کلیچداراوغلو در آنکارا و استانبول قابل توجه بوده است.

در این دو شهر، دو تن از سیاستمداران کاریزماتیک حزب جمهوری خلق ترکیه شهردار هستند: منصور یاواش، شهردار آنکارا و اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول. برخی کارشناسان با نقد انتخاب کلیچداراوغلو می‌گویند اگر میز شش نفره یکی از این دو را انتخاب می‌کرد، اپوزیسیون شانس بهتری برای مقابله با اردوغان داشت. حتی مرال آکشنر، یکی از اعضای میز شش‌نفره در انتخاب کلیچداراوغلو این ائتلاف را ترک کرد و در نهایت با رایزنی شهردار استانبول و آنکارا به میز شش نفره بازگشت.

 بای‌بای کمال؟

مانند بسیاری دیگر از کارشناسان، برک اسن، استادیار علوم سیاسی در دانشگاه سابانچی استانبول، معتقد است که مخالفان با یک کار تقریبا غیرممکن برای برگرداندن بازی روبه‌رو هستند. به نظر می‌رسد اپوزیسیون برای پیروزی بر اردوغان نیاز به یک معجزه دارد. اسن به المانیتور گفت: «پیروزی خیلی سخت خواهد بود. زمانی که مرال آکشنر، رهبر حزب ملی‌گرای خوب، آشکارا با نامزدی او مخالفت کرد، به درستی پیش‌بینی کرده بود که اردوغان، او را شکست خواهد داد، ائتلاف اپوزیسیون که با زحمت ساخته شده بود، از قبل شکننده به نظر می‌رسید. احتمالا این ائتلاف از هم‌اینک فروپاشیده است.»

 داده‌هایی که دیگر قابل اعتنا نیستند

انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه در شرایطی برگزار شد که نتایج نظرسنجی‌های موسسات افکارسنجی این کشور از رقابت نزدیک میان رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری فعلی و کمال کلیچداراوغلو، رهبر حزب جمهوری خلق ترکیه حکایت داشت. هرچند برخی از این موسسات برتری تا 5درصد نیز برای کمال کلیچداراوغلو در نظر گرفته بودند. نتایج نظرسنجی‌های انجام‌شده از سوی 18موسسه افکارسنجی در ماه جاری میلادی، آوریل و مارس2023، نشان می‌دهد که در هیچ‌یک‌ از آنها میزان محبوبیت اردوغان از 4/ 51درصد فراتر نرفته ولی در مقابل، کلیچداراوغلو در برخی نظرسنجی‌ها تا 57درصد از نظر مثبت رای‌دهندگان را جلب کرده بود. به‌طور کلی، نظرسنجی‌های انجام‌شده در 3 ماه اخیر، نرخ رای‌آوری کلیچداراوغلو که دارای مواضع چپ میانه و سکولار است، بین 6/ 42 تا 1/ 57درصد برآورد کرده‌اند.

میزان حمایت عمومی از اردوغان، نامزد حزب عدالت و توسعه هم بین 7/ 39 تا 4/ 51 درصد برآورد شده بود تا احتمال پیروزی هر یک از آنها در دور نخست انتخابات ریاست‌جمهوری2023 که (14مه/ 24اردیبهشت) بسیار پایین باشد. در میان 28نظرسنجی انجام‌شده طی سه ماه اخیر، اردوغان تنها در 3مورد از آنها از رقیب جدی خود پیش بود و در 25نظرسنجی، میزان محبوبیت کلیچداراوغلو بیش از رئیس‌جمهوری اسلام‌گرای فعلی بود. اما نتایج روز یکشنبه نشان داد که دیگر نظرسنجی‌ها قابل اعتماد نیستند. به نظر می‌رسد عمده نظرسنجی‌ها با سوگیری‌ها و خطاهای قابل توجهی روبه‌رو هستند. این مشکل از سال2015 تاکنون در انتخابات آمریکا نیز مشاهده شده است و آرای واقعی در صندوق‌ها بسیار متفاوت از نظرسنجی‌ها بوده است. واشنگتن‌پست نوشت: یکی از پرسش‌های کلیدی ترک‌ها این است که چرا نظرسنجی‌های پیش از انتخابات نشان می‌داد که کلیچداراوغلو نتیجه را از آن خود خواهد کرد. این می‌تواند به این دلیل باشد که تحلیلگران حمایت اردوغان و حزب عدالت و توسعه را پس از دو دهه قدرت دست‌کم گرفته بودند.

 سناریوی پیروزی اردوغان

اردوغان اگر پایگاه خود را حفظ کند و ریزش آرا از ناحیه طرفداران خود نداشته باشد، پیروزی برای وی کار چندان سختی نیست. او تنها به اندکی بیش از نیم‌درصد آرا برای پیروزی احتیاج دارد. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که بخشی از آرای سینان اوغان، نامزد ناسیونالیست ترکیه به حساب اردوغان واریز خواهد شد.

 در این راستا پولیتیکو می‌نویسد: نامزدهای ریاست‌جمهوری ترکیه می‌خواهند با سینان اوغان، یک سیاستمدار ملی‌گرای کمتر شناخته‌شده که در انتخابات روز یکشنبه سوم شد و یک‌شبه به یک پادشاه بالقوه تبدیل شده است، صحبت کنند. پیش از دور دوم در 28مه، اوغان می‌خواهد وزارتخانه‌ای را به‌دست آورد؛ درحالی‌که رجب طیب اردوغان و رقیبش کمال کلیچداراوغلو خواهان حمایت 8/ 2میلیون رای‌دهنده او هستند که حدود 2/ 5درصد از آرای روز یکشنبه را تشکیل دادند. تیم کلیچداراوغلو روز دوشنبه گفت که مذاکرات اولیه آنها با اوغان نشان می‌دهد که فضایی برای همکاری وجود دارد. اردوغان از پیش با حزب حرکت ملی ترکیه ائتلاف کرده است. این حزب نیز دارای دیدگاه‌های ملی‌گرایانه است.

در واقع، اردوغان شخصا یک کمپین کاملا ملی‌گرایانه را اجرا کرد و بر قدرت نظامی کشور، صنعت دفاعی و خودکفایی انرژی بیشتر تاکید کرد. به همین ترتیب، کلیچداراوغلو با حزب ملی‌گرای خوب برای رقابت ریاست‌جمهوری امسال همدست شده است و همچنین تلاش می‌کند دل بیشتری از ملی‌گرایان را به‌دست آورد.

 سناریوی پیروزی کمال

کمال که همنام کمال آتاتورک، موسس حزب جمهوری خلق و ترکیه مدرن امروزی است، در کل انتخاباتی که با اردوغان داشته، شکست خورده است. او برای پیروزی در عمل باید یک عملیات غیرممکن داشته باشد. کمال کلیچداراوغلو برای پیروزی بیش از اردوغان نیازمند آرای سینان اوغان است. میز شش‌نفره امید دارند که ناسیونالیست‌ها به خاطر حزب خوب که دارای گرایش‌های ملی‌گرایانه است، به کمال کلیچداراوغلو رای بدهند. البته حتی رای 5درصدی سینان اوغلو همچنان برای پیروزی نامزد میز شش‌نفره کافی نیست و باید بخشی از جمعیت خاموش ترکیه نیز به سود وی رای بدهند. این در شرایطی حاصل خواهد شد که این بخش احساس خطر کنند و در نهایت به او رای بدهند.

تردید بورس استانبول

تضعیف لیر پس از راند اول

زلزله ملکی در استانبول