به قلم : دکتر علی میلانی ؛ متخصص سیاست‌های غذا و تغذیه ؛ انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور
تحریریه زندگی آنلاین : اتلاف و ضایعات بالای مواد غذایی در کشور در حال ضربه زدن به پیکر لاغر محیط زیست و امنیت غذایی است. این در حالی است که در سال‌های اخیر، پیرو رکود اقتصادی ناشی از تحریم‌ها، سوء‌مدیریت، خشک‌سالی‌های پی‌در‌پی و معضلات ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا، تورم اقلام خوراکی روز به روز افزایش یافته و سفره دهک‌های پایین اقتصادی و اجتماعی در کشور روز به روز کوچک‌تر شده است. این در حالی است که در حدود یک سوم مواد غذایی به زباله تبدیل می‌شود. این معضلِ بزرگِ امنیت غذایی، دسترسی اقتصادی و فیزیکی به مواد غذایی را در شرایط تحریم و رکود اقتصادی با مشکل مواجه ساخته است. تورم مواد غذایی در چند سال اخیر به بیشترین حد خود در بیست سال گذشته رسیده است، به طوری که تورم اقلام خوراکی نسبت به مدت مشابه سال گذشته تا بیش از 70 درصد افرایش یافته است؛ این بدان معنی است که در حال حاضر یک خانواده سه نفره کارگری برای تأمین حداقل اقلام خوراکی در سبد مطلوب غذایی باید بیش از 103 درصد درآمد خود را صرف کند.
بیشتربخوانید:
ضایعات مواد غذایی در کشور بسیار تورم‌زا است
بر اساس آمار ارائه شده از سوی سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد، سالانه 35 میلیون تن غذا در کشور اتلاف می‌شود. این مقدار غذا برای ریشه‌کنی گرسنگی در کشور و بسیاری از مناطق دنیا کفایت می‌کند. ارزش این غذا برابر 15 میلیارد دلار در سال است. با احتساب اینکه برای تولید هر کیلوگرم از این محصولات به طور متوسط یک متر مکعب آب صرف می‌شود که ارزش آن معادل 3 دلار است، سالانه 35 هزار میلیارد لیتر آب با اتلاف و ضایعات مواد غذایی هدر می‌دهیم که برابر با 105 میلیون دلار آب است که هدر می‌رود. از این رو ضایعات مواد غذایی در کشور بسیار تورم‌زا است و ضمن آنکه امنیت غذا و تغذیه را به شدت تحت شعاع قرار داده است، ضربه اقتصادی بزرگی نیز به کشور محسوب می‌شود.
ضربه‌ای بزرگ به اقتصاد و محیط زیست
اتلاف و ضایعات مواد غذایی با به خطر انداختن امنیت غذا و تغذیه سلامت عمومی را تهدید می‌کند، در حالی که قیمت بالای میوه، این گروه غذایی را از سبد غذایی بسیاری از خانوارهای کم برخوردار حذف کرده است، شاهد بیشترین اتلاف و ضایعات در این گروه غذایی هستیم. بررسی‌ها نشان می‌دهند که در سطح ملی بیشترین ضایعات متوجه میوه‌ها و محصولات باغی است. این در حالی است که عدم کفایت در مصرف میوه‌ها یکی از اصلی‌ترین عوامل تغذیه‌ای ابتلا به بیماری‌های مزمن و مرگ و میر زودرس در کشور است. در مورد گندم این ضایعات برابر 4 میلیون تن در سال است؛ که به عبارتی برابر مقدار گندم وارداتی، ضایعات و دور ریز گندم، آرد و نان در کشور داریم که معادل 15 میلیون بشکه نفت در سال به اقتصاد کشور ضرر وارد می‌کند. در شرایط کنونی این مسئله ضربه‌ای بزرگ به اقتصاد و محیط زیست است و در تضاد با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی کشور به شمار می‌رود.
بیشتربخوانید:
چه باید کرد؟
برای رفع این معضل امنیت غذایی لازم است در دو سطح مداخله جدی انجام شود. در بخش اتلاف مواد غذایی که در ابتدای زنجیره تأمین غذا و پیش از مصرف رخ می‌دهد، باید با به کارگیری روش‌های نوین انبارداری، انتقال، بسته‌بندی و فراوری از حجم این اتلاف کاست. در بسیاری از موارد عدم پیش‌بینی از تقاضای محصولات کشاورزی حجم این اتلاف را افزایش می‌دهد. از این رو لازم است پیش‌بینی‌های دقیقی از سطح بازار و پایداری تولید در اختیار تولید‌کنندگان قرار گیرد. برای این منظور باید سیاست‌های بخش کشاورزی مبتنی بر پنج اصل نیاز بازار، تناسب الگوی کشت با نیازهای تغذیه‌ای جامعه، همسویی الگوی کشت با ملاحظات زیست‌محیطی، توسعه پایدار روستایی و صرفه اقتصادی باشند. تمامی این موارد نیازمند داده‌های قابل اتکا و به روز از بازار و بخش تولید است.
اما در بخش ضایعات که در سطح خرده‌فروشی و مصرف رخ می‌دهد، افزایش آگاهی مردم، سواد تغذیه‌ای و فرهنگ صحیح مصرف چاره کاهش ضایعات مواد غذایی است. مدیریت صحیح سبد خرید مواد غذایی، آگاهی از میزان نیاز روزانه یا هفتگی به مواد غذایی، فراوری و نگهداری صحیح مواد غذایی در منزل و بسیاری از راهکارهای دیگر می‌توانند از میزان ضایعات مواد غذایی در سطح مصرف بکاهند. بخش قابل توجهی از مواد غذایی نیز در مراکز تهیه و توزیع مواد غذایی مانند رستوران‌ها و سلف‌سرویس‌های سازمانی رخ می‌دهد. ارائه منوی نیم‌پرس، سفارش ندادن بیش از اندازه غذا و به همراه بردن غذای مصرف نشده از راهکارهایی هستند که به کاهش ضایعات مواد غذایی کمک می‌کنند.
بیشتربخوانید:
ضایعات مواد غذایی را به حداقل برسانیم
کارهای کوچک ما در راستای کاهش ضایعات مواد غذایی اثرات بسیار بزرگی به همراه خواهد داشت. اگر تنها یک دانه برنج در بشقاب هر ایرانی باقی بماند و به ضایعات تبدیل شود، سالانه 531 تن برنج در کشور به زباله ریخته شده است. این رقم معادل یک میلیارد و پانصد و سی و نه میلیون لیتر آب است که برای تولید این محصول مصرف شده است.
این در حالی است که رقم ضایعات مواد غذایی به مراتب بالاتر از این مقدار است. هر گرم ضایعات مواد غذایی که به زباله می‌ریزیم، دشت‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی ما را خشک‌تر، هوا را گرم‌تر، سفره‌ها را خالی‌تر و گرسنگی را گسترده‌تر می‌کند.
این یک مسئولیت اجتماعی برای همه ما است که ضایعات مواد غذایی را به حداقل برسانیم و بدین ترتیب از تمامی شهروندان کره زمین و محیط زیست حفاظت کنیم.
برای رسیدن به هدف ضایعات صفر، لازم است همه ما نقش خود را به خوبی ایفا کنیم و فرزندان‌مان را از امروز برای مسئولیت‌های اجتماعی آینده آماده کنیم. آن‌ها باید بدانند که هر تکه غذایی که دور می‌ریزند تا چه اندازه تبعات سلامتی، اجتماعی و زیست‌محیطی به همراه خواهد داشت.
