ارزیابی وضعیت تغذیه قبل از بارداری

به قلم :  دکتر حبیب واحدی ؛ دکترای تخصصی تکنولوژی مواد غذایی ؛ عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دانشکده بهداشت گروه علوم پایه

drhvahedi40@gmail.com

 

تحریریه زندگی آنلاین : ارزیابی وضع تغذیه از راه علائم آزمایشگاهی دقیق‌ترین و حساس‌ترین راه بررسی وضع تغذیه در زنان قبل از بارداری می‌باشد، چرا که مصداق کامل علاج واقعه قبل از وقوع آن است. منابع اصلی این آزمایش‌ها نمونه‌گیری از خون، پروتئین احشایی، لیپیدها، ادرار و مدفوع می‌باشد. از ویژگی‌های مهم روش آزمایشگاهی این است که اولاً،  بسیار حساس می‌باشد.  ثانیاً، در اثر مصرف مواد غذایی یا داروها یا وجود بیماری‌های خاص تغییر پیدا می‌کنند. ثالثاً، تشخیص به موقع و آنی بیماری قبل از بروز علائم بالینی (فراهم شدن فرصت جهت پیشگیری از ایجاد سوء‌تغذیه یا مداخله در درمان). رابعاً، داده‌های به دست آمده از روش آزمایشگاهی سایر راه‌های بررسی ارزیابی وضعیت تغذیه در جامعه را تأیید می‌کند. بر همین اساس زنان حداقل، سه ماه قبل از حاملگی باید مورد ارزیابی وضعیت تغذیه‌ای از طریق انجام آزمایش‌های بیوشیمیایی تحت عمل غربالگری مخصوصاً از نظر انواع کم‌خونی‌های  ناشی از فقر آهن، کمبود ویتامین B12 ، کمبود فولات (شایع‌ترین کم‌خونی در دوران بارداری) و کم‌خونی‌های ناشی از بیماری‌های مزمن قرار بگیرند.

بیشتربخوانید:

واژینیت ؛ مراقبت ها و تغذیه

 

ارزیابی وضعیت آهن از طریق علائم آزمایشگاهی

ارزیابی وضعیت تغذیه‌ای آهن از طریق علائم آزمایشگاهی
آهن سرم	فریتین سرم	ترانسفرین اشباع	ترانسفرین سرم	اندازه‌گیری شکل‌های ذخیره آهن
شاخص غیرحساس وضعیت کمبود آهن در بدن  است. فقط بعد از اتمام ذخیره کامل آهن به کار می‌رود (سطح نرمال آن 29-9 میکرومول بر لیتر است).	شاخص خوب ذخیره آهن بدن است، اما ممکن است به وسیله وضعیت غیر وابسته به عفونت و التهاب افزایش یابد (سطح نرمال آن1200-12 میکروگرم بر لیتر است).	اشباع مکان‌های اتصال کم‌تر از 16 درصد نشان‌دهنده کمبود آهن است.	نشان‌دهنده ذخیره آهن بدن و غیر وابسته به التهاب و عفونت است (سطح بیش‌تر از 8 میلی‌گرم بر لیتر نشان‌دهنده کمبود است).	جهت کشف کم‌خونی فقر آهن بهتر است از شکل‌های ذخیره آهن استفاده شود (MCV, MCH, MCHC, TIBC )  . در کم خونی فقرآهن TIBC افزایش می‌یابد. اندازه‌گیری شاخص‌های هموگلوبین و هماتوکریت قابل اعتماد نیستند، زیرا که کاهش این دو شاخص در مرحله سوم کمبود فقر آهن اتفاق می‌افتد (آخرین مراحل کمبود آهن)، ولی اندازه‌گیری،  MCV,MCH مختص کمبود آهن است.

 

توجه: مصرف آهن زیاد می‌تواند در کودکان در کوتاه‌مدت کشنده باشد، میزان آهنی که منجر به مرگ یک کودک 10 کیلوگرمی می‌شود 2-5/2 گرم تخمین زده شده است. دوز درمانی کم‌خونی فقر آهن بر حسب شرایط در دامنه 60-30 میلی‌گرم به صورت روزانه توصیه شده است (این سطح از آهن به خصوص با معده خالی و یا مکمل‌ها می‌تواند باعث درد شکم، تهوع و استفراغ شود). در بیماری هموکروماتوز یک نقص ارثی در جذب آهن وجود دارد که ممکن است انسان را در معرض مسمومیت مزمن با آهن قرار دهد. از هر 10 نفر یک نفر، برای این بیماری هتروزیگوت است و ممکن است قابلیت آسیب در برابر صدمات آهن را داشته باشد. آهن یک اکسیدان قوی است. افزایش آهن می‌تواند یک آسیب منتشر در کبد ایجاد کند. فرآورده‌های آهن التهاب مزمن و آسیب‌های ناشی از آن خطر سرطان کبد را افزایش می‌دهد. افزایش آهن می‌تواند خطر بیماری عروق کرونر قلب را ایجاد کند. غربالگری برای هموکروماتوز به وسیله ارزیابی اشباع ترانسفرین می‌تواند این بیماری را شناسایی کند (قبل از اینکه علائم و نشانه‌های آن بروز کند).

 

ضمناً زنان مخصوصاً زنان نوجوان (18 – 11 سال) که در آستانه حاملگی می‌باشند، مهم‌ترین گروهی هستند که در معرض خطر کم‌خونی می‌باشند. ‌آهن در آستانه حاملگی برای سنتز هموگلوبین در گلوبول‌های قرمز مادر و جنین ضروری است. با افزایش حجم خون مادر، نیاز به آهن نیز افزایش می‌یابد. وجود آهن اضافی که از مواد غذایی ویژه یا مکمل آهن تأمین می‌شود، حجم اریتروسیت‌ها را  به 20 تا 30 درصد افزایش می‌دهد. مغز استخوان فعال برای ساخت گلوبول‌های قرمز جدید در دوران بارداری، ممکن است مقدار 500 میلی‌گرم یون آهن اضافی را استفاده نماید که جنین و جفت مقدار 250 الی 300 میلی‌گرم از آن را ذخیره می‌کنند. زنان باید بعد از حاملگی 700 تا 800 میلی‌گرم آهن اضافی در بدن داشته باشند (اکثر این مقدار در نیمه دوم بارداری که اوج نیازهای جنین و مادر است، استفاده می‌شود). اگر مقدار آهن مصرف شده، به وسیله رژیم غذایی یا مکمل آهن تأمین نشود، کمبود آن از ذخایر آهن بدن جبران می‌شود. کمبود طولانی‌مدت باعث مصرف ذخایر آهن بدن می‌گردد و مقدار هموگلوبین خون به حد غیر طبیعی پایین می‌آید که به این حالت کم‌خونی می‌گویند. زمانی که غلظت هموگلوبین به کم‌تر از 11 گرم در دسی‌لیتر و هماتوکریت به طور محسوس به کم‌تر از 32 درصد افت کند، فرد دچار کم‌خونی یا آنمی شده است. کم‌بود آهن منجر به کاهش تولید هموگلوبین و در نتیجه اختلال در اکسیژن‌رسانی به رحم، جفت و جنین در حال رشد می‌شود. برای جبران کمبود آهن حجم هموگلوبین و بازده قلبی مادر افزایش می‌یابد که این وضعیت می‌تواند به سیستم‌های بدن مادر فشار وارد سازد (در سه ماهه دوم و سوم روزانه مقدار 30 میلی‌گرم آهن فرو به صورت مکمل باید مصرف شود). افزایش هموگلوبین خون مادر به بالاتر از 2/13 گرم در دسی‌لیتر به همراه افزایش فشار خون، می‌تواند خطر‌آفرین باشد.

 

مهم‌ترین علائم و نشانه‌های کمبود آهن در زنان قبل از بارداری‌

کم‌خونی، رنگ‌پریدگی، پوست خشک و بد شکل، ناخن‌های برآمده، موهای شکننده، خستگی زودرس، ضعف و کاهش انرژی، کاهش اشتها، عدم توانایی نگهداری گرمای بدن (خصوصاً وقتی که در معرض سرما قرار می‌گیرند). یادگیری مشکل می‌شود، تخریب حافظه و تمرکز اتفاق می‌افتد، التهاب مخاط دهان، افزایش استعداد ابتلا به عفونت گسترش می‌یابد. آسیب‌پذیری در برابر سموم از جمله؛ سرب و کادمیوم محیطی در طول حاملگی همراه با ‌افزایش خطر تولد جنین زودرس و نوزاد با وزن کم محتمل است.

 بیشتربخوانید:

ارزیابی وضعیت تغذیه مادران (قسمت دوم )

بهترین غذاها برای بارداری

منابع غذایی آهن

تمامی غذاهای حیوانی (منهای آهن موجود در تخم‌مرغ که به صورت ترکیب با کنالبومین است)، سایر غذاهای حیوانی منابع مهمی از آهن محلول در آب (آهن فرو یا آهن هم) محسوب می‌شوند. آهن موجود در گوشت از نوع آهن محلول در آب می‌باشد که (آهن هم) نامیده می‌شود. (آهن هم) دارای ضریب جذب 15 تا 20 درصد است. آهن موجود در غذاهای گیاهی از نوع آهن فریک (نامحلول در آب یا غیر هم) می‌باشد. به طور کلی آهن موجود در غذاهای گیاهی کم‌تر از 2 درصد بوده و  در بهترین شرایط دارای ضریب جذب 8 – 5 درصد می‌باشد. در شیر زنان میزان آهن کم است، ولی ضریب جذب آهن موجود در شیر مادر 50 درصد است (ارزش بیولوژیکی بالا). آهن موجود در شیر گاو ضریب جذب آن 10 درصد است. میزان آهن شیر خشک از شیر گاو و مادر بیش‌تر می‌باشد، ولی ضریب جذب آن 4 درصد است. مکمل‌های آهن بایستی همیشه بین دو وعده غذا استفاده شوند. در هنگام مصرف آهن بهتر است معده خالی باشد. مصرف آهن با غذاها ممکن است درد شکم یا تهوع ناشی از آن را کاهش دهد. مصرف آهن با مکمل ویتامین C یا غذاهای غنی از ویتامین C قادر است میزان جذب آهن را 2 تا 3 برابر افزایش دهد.

 

ارزیابی وضعیت تغذیه‌ای فولیک اسید از طریق علائم آزمایشگاهی
فولات سرم	فولات اریتروسیت‌ها	تعداد تقسیمات هسته نوتروفیل‌ها
تعداد تقسیمات هسته نوتروفیل‌ها (رفلکس‌های تأخیری جذب غذایی).	کم‌تر از    212nmol/L علائم نمایان می‌شود.	کمبود فولات می‌تواند ناشی از کمبودB12  باشد، لذا اندازه‌گیری در طول حاملگی معیار قابل اعتمادی نیست. نسبت نوتروفیل‌های 5 لوب به نوتروفیل‌های 4 لوب بیش‌تر از 30 درصد علائم کمبود را نشان می‌دهد.
در خصوص اندازه‌گیری اسید فولیک، بهترین روش تجزیه خون است، ولی شاخص حساس، تعیین میزان آن در سرم خون می‌باشد.

 

ارزیابی وضعیت تغذیه‌ای اسیدفولیک سه ماه قبل از حاملگی

در خصوص اینکه چرا حداقل سه ماه قبل از بارداری باید اقدام به اندازه‌گیری اسید فولیک نمود، این است که از لحظه‌ای که اسید فولیک از راه غذا (دهان) دریافت نشود، سه ماه طول می‌کشد تا علائم کمبود اسید فولیک ظاهر شود، ولی اگر کمبودی مشاهده شد، حتماً باید قبل از لقاح مرتفع گردد تا در روز بیست و هشتم بعد از انجام عمل لقاح که اسید فولیک به عنوان ناظر تقسیم سلولی ایفای نقش می‌نماید، ارگان‌زایی با مشکل مواجه نگردد (کم‌خونی ناشی از اسید فولیک از شایع‌ترین کم‌خونی‌های دوره بارداری است). مهم‌تر اینکه در دوره بارداری جذب روده‌ای اسید فولیک کاهش، و دفع ادراری آن افزایش می‌یابد. بر همین اساس جبران کمبود اسید فولیک از راه غذا (حتی با داشتن تنوع غذایی)، مسیر نمی‌باشد. مضافاً اینکه در اولین دقایق پخت غذاها اسید فولیک به میزان 100 درصد قلع و قمع می‌گردد، لذا حتماً باید مکمل مصرف نمود (در نظام مراقبت‌های دوران بارداری مکمل اسید فولیک و آهن را با هم تجویز می‌کنند. به دلیل اینکه از راه سالم‌ترین رژیم‌ها این دو ماده برای زنان قابل جبران نیست، لذا مصرف مکمل در بارداری ضروری می‌شود).

 بیشتربخوانید:

راهکارهای عملی برای تغذیه نوزاد با شیرمادر در بیمارستان ( قسمت اول )

 

 

 

 

لازم به ذکر است که پنج گروه از مادران به شرح جدول زیر، بیش‌تر در معرض خطر کمبود اسید فولیک هستند:
گروه 1	گروه دو	گروه سه	گروه چهار	گروه پنج
مادرانی که سابقه  مصرف؛ آسپرین، شربت‌های آنتی‌اسید، قرص‌های ضد بارداری (OCP)، آنتی‌بیوتیک و سیگار دارند و مادرانی که محروم از مصرف ترکیبات خام و سبزیجات برگ‌دار و حبوبات هستند.	سابقه ابتلا به بیماری‌های مزمن (پسوریازیس، کم‌خونی، بیماری‌های کبدی و سرطان)، تب، عفونت، ضربه، جراحی و سوختگی دارند.	مادرانی که قرار است در معرض رشد سریع قرار بگیرند (حاملگی).	مادرانی که سابقه مصرف الکل زیاد دارند.	مادرانی که  دچار کمبود آسکوربیک اسید یا ویتامین  B12 بوده‌اند. در کمبود ویتامین C و ویتامین B12 شکل فعال اسید فولیک (THF) ساخته نمی‌شود.

 

علائم و نشانه‌های کمبود فولیک اسید

1- آتروفی اپی‌تلیوم لوله گوارشی که منجر به کاهش جذب غذایی، ایجاد اسهال،  بی‌اشتهایی و کاهش وزن می‌شود

2 - کم‌خونی‌ که منجر به خستگی زودرس، ضعف، نفس‌های کوتاه و کاهش توانایی و تمرکز می‌شود.

3 - کاهش فرآورده‌های پلاکتی که می‌تواند خونریزی‌های غیرمعمول را به وجود آورد.

4 - تخریب وسیع گلبول‌های سفید که منجر به کاهش پاسخ ایمنی می‌شود.

5 - افزایش هموسیستئین خون که منجر به  افزایش خطر آترواسکلروز در انسان می‌شود.

6 - رفتارهای دیوانه‌وار همراه با افسردگی.

7 - تخریب رشد و تکامل جنین و تولد ناقص

8 - تحریک‌پذیری، پرخاشگری و فراموشکاری.

یادآوری مهم: در بیماری آلزایمر هم فراموشی داریم، اما غیر عادی است.

یادآوری:

در خصوص سمیت ناشی از دریافت مگا دوز اسید فولیک‌ تا کنون گزارشی مبنی بر سمیت ناشی از مصرف مگا دوز اسید فولیک مشاهده نشده است. حتی با مصرف مقادیر زیاد سمی نیست، ولی در افرادی که صرع دارند، ممکن است به عنوان آنتاگونیست داروهای ضد تشنج عمل کند و باعث افزایش تشنج شود. در گزارشی در مورد مصرف بیش از 10 میلی‌گرم روزانه فولیک اسید باعث ایجاد ناراحتی گوارشی و تغییر الگوی خواب شده است. مصرف مکمل‌های فولات علائم ناشی از کمبود B12 را مخفی می‌کند و باعث پیشرفت آسیب عصبی ناشی از کمبود B12 می‌شوند (عوارض عصبی ناشی از کمبود B12 فقط با خود B12 قابل درمان است). هنگامی که تصور می‌شود که کمبود فولات وجود دارد، باید وضعیت ویتامین B12 مشخص شده باشد. اگر به هر دو شک دارید، باید مکمل‌های فولات به همراه مکمل‌های ویتامین B12 مصرف شود.

بیشتربخوانید:

کنترل دیابت بارداری با تغذیه

بهترین غذاها برای بارداری

یادآوری:

زمان مطلوب جهت مصرف مکمل اسید فولیک، بین دو غذا و یا همراه با غذا توصیه شده است. بهتر است که دوز آن در طول روز تقسیم شود. فولیک اسید خیلی سریع در مقابل گرما یا درجه حرارت بالا تخریب می‌شود.

یادآوری:

قبل از اقدام برای انجام عمل لقاح، مادران بهتر است شروع به مصرف مکمل اسید فولیک نمایند. اسید فولیک ویتامینی است که مانع از برخی نواقص مادرزادی مثل اسپاینا بیفیدا (مهره شکافته) در نوزاد می‌شود. در 12 هفته نخست بارداری هر روز 600 میکروگرم از این ویتامین را توصیه نموده‌اند.

 

ارزیابی وضعیت روی از طریق علائم آزمایشگاهی (قبل از حاملگی)
روی سرم	تست تحمل روی	بهترین راه تشخیص کمبود روی
سطح کم‌تر از 10/7 میکرو مول بر لیتر نشان‌دهنده کمبود است.  کاهش این سطح کمبود متوسط تا شدید وجود دارد. عفونت و یا استرس ممکن است روی را از پلاسما به کبد بفرستد و کاهش سطح پلاسمایی روی را بدون ذخیره مؤثر بدن ایجاد نماید.	2 تا 3 برابر افزایش روی پلاسما در کمبود آن دیده می‌شود. بعد از ارزیابی حداقل روی پلاسما، 50 میلی‌گرم روی از دهان می‌گیرند،120 دقیقه بعد روی پلاسما را دوباره ارزیابی می‌کنند. سطوح 13-10/7 میکرومول بر لیتر نشان‌دهنده وضعیت مرزی است.	تعیین روی در پلاسما یا سرم خون است. در کمبود شدید تعیین روی مو شاخص حساسی جهت تعیین میزان اضافی روی است.

 

 

اهمیت اندازه‌گیری روی (زینک) قبل از لقاح به چهار دلیل
اولاً	ثانیاً	ثالثاً	رابعاً
میزان روی کافی برای ساخت هورمون‌های حاملگی امری ضروری است.	اگر میزان روی مادر کافی نباشد، امکان نفوذ اسپرم در تخمک وجود ندارد.	روی نقش اساسی در تقسیم سلولی و تأثیر مهمی بر رشد مغز جنین بعد از لقاح دارد.	میزان کافی روی اثر تاثیر‌گذار و شناخته شده‌ای بر هوش نوزاد متولد شده دارد.

 

 

یادآوری مهم: در کمبود روی انجام عمل لقاح دچار مشکل می‌شود. علاوه بر این روی در سنتز پروتئین‌های جدید در بدن مادر و جنین، متابولیسم هورمون‌های تیروئید، رشد و تمایز سلولی در چهار هفته بعد از لقاح و محافظت مادر حامله در برابر سموم آلی، فلزات سنگین، اشعه و آندوتوکسین‌های باکتری‌های بیماریزا، و به عنوان آنتی‌اکسیدان در بارداری، ایفای نقش می‌نماید. مادرانی که در آستانه انجام عمل لقاح هستند (دوران رشد سریع یا حاملگی)، مادران گیاهخوار و محروم از مصرف پروتئین‌های حیوانی، مادران مصرف‌کننده زیاد مکمل‌های کلسیم، الکل و یا مبتلا به  بیماری‌های کبد، کلیه، دیابت، عفونت مزمن یا بیماری التهابی (مثل آرتریت روماتوئید) بیش‌تر در معرض خطر کمبود روی هستند.

علائم و نشانه‌های کمبود روی: شبکوری (نیکتالوپی)، کاهش‌ترمیم زخم، کاهش حس بویایی، چشایی (اغلب با بی‌اشتهایی همراه است)، کندی رشد، کوتاهی قد، تأخیر رشد جنسی، بلوغ دیررس، افسردگی، تحریک‌پذیری، تمرکز مشکل‌دار، یادگیری سخت، کاهش مقاومت در برابر آلودگی‌های محیطی و اشعه و افزایش پراکسیداسیون چربی، کاهش تولید اسپرم، اختلالات در تخمک‌گذاری، کاهش باروری در هر دو جنس و ضعف پاسخ ایمنی همراه با افزایش عفونت. کمبود روی باعث اختلال در رشد، کم‌اشتهایی و بروز مشکل در حس چشایی می‌شود. بهترین منبع روی گوشت و غذاهای دریایی است، البته نباید غذاهای دریایی همراه با گوشت مصرف شوند، چرا که غذاهای دریایی حاوی روی بالا، و گوشت حیوانات خشکی حاوی آهن بالا است. در این صورت آهن و روی در جذب یکدیگر مداخله می‌کنند.

 بیشتربخوانید:

میان وعده‌های مفید برای خانم‌های باردار

تغذیه ماه به ماه در دوران بارداری

 

 

 

اشکال مطلوب روی:‌ شکل‌های ترکیبات آلی (گلوکونات روی، اورتات، هیدرولیزات پروتئین و شکل‌های شلات) عموماً با ارزش‌تر از سولفات روی هستند.

مکمل‌های روی بایستی همیشه بین دو وعده غذا خورده شود. اگر عوارض گوارشی ایجاد کنند، باید آن را همراه غذا مصرف نمایند که عوارض آن کاهش یابد.

سمیت ناشی از دریافت مگا دوز روی: مکمل‌های سطح متوسط روی دارای ریز مغذی‌های غیرسمی است (100 میلی‌گرم روزانه) میزان مصرف بیش از 150 میلی‌گرم ممکن است باعث تهوع و استفراغ شود و گاهی با جذب مس نیز تداخل می‌نماید. میزان مصرف مگا دوز روی (بیش از 300 میلی‌گرم روزانه) ممکن است باعث اختلال در عملکرد ایمنی و گاهی کاهش سطح کلسترول HDL در خون شود.

 

ارزیابی وضعیت تغذیه‌ای ریبوفلاوین (ویتامین B2)
ریبوفلاوین اریتروسیت‌ها	ریبوفلاوین ادرار	گلوتاتیون ردوکتاز اریتروسیت‌ها (یک آنزیم وابسته به ریبوفلاوین) تنظیم‌کننده و افزایش‌دهنده فلاوین آدنین دی نوکلئوتید (FAD): گلوتاتیون ردوکتاز اریتروسیت‌ها (یک آنزیم وابسته به ریبوفلاوین) تنظیم‌کننده و افزایش‌دهنده فلاوین آدنین دی نوکلئوتید (FAD):
سطح کم‌تر از 15 میکروگرم بر دسی‌لیتر سلول‌ها نشان‌دهنده کمبود است (شاخص حساسی نیست).	ترشح کم‌تر از 100 میکرو‌گرم روزانه نشان‌دهنده کمبود است.	نسبت فعالیت بیش‌تر از 1/2 نشان‌دهنده علائم کمبود است (علائم قابل برگشت است).

 

یادآوری: روش حساس برای اندازه‌گیری ریبوفلاوین، اندازه‌گیری فعالیت آنزیم و میزان گلوتاتیون ردوکتاز در گلبول‌های قرمز می‌باشد (اهمیت ریبوفلاوین بیش‌تر از نظر شرکت ریبوفلاوین در واکنش‌های منجر به تولید انرژی و به عنوان آنتی‌اکسیدان (کوفاکتور گلوتاتیون ردوکتاز می‌باشد). اهمیت ارزیابی ریبوفلاوین قبل از لقاح بیش‌تر از این نظر است که در صورت کمبود ریبوفلاوین در بارداری احتمال بروز ایجاد شکاف کام، لب شکری و کاتاراکت مادرزادی در نوزاد، افزایش می‌یابد.

 

توجه: افرادی که در مرحله رشد سریع هستند، مثل:‌ بچه‌ها، افراد بالغ، زنان حامله و شیرده و مبتلایان به سوء‌جذب، به دلایل مختلف از جمله انسداد دستگاه گوارش یا کیسه صفرا، اسهال مزمن و عفونت روده‌ای، مصرف‌کننده‌های داروهایی مثل تیروکسین، قرص ضد بارداری (OCP)، رفنوتازین‌ها، باربیتورات‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها، مصرف زیاد الکل، مبتلایان به بیماری‌های مزمن، تب و سرطان در معرض خطر کمبود ریبوفلاوین هستند.

علائم و نشانه‌های کمبود یبوفلاوین:‌ پوست قرمز، فلس مانند و چرب، دردناک و دارای لکه‌های خارش دار (خصوصاً اطراف بینی، دهان، گوش، لب بزرگ (تناسلی) زنان و کیسه بیضه مردان). ترک‌های دردناک و شکاف گوشه دهان (آماس گوشه دهان) و روی لب (شیلوزیس)، زبان صاف و ارغوانی رنگ و گلو درد،  قرمزی، سوزش و اشک زیاد از چشم‌ها، حساسیت به نور، کم‌خونی با کاهش تولید گلبول‌های قرمز، خواب‌آلودگی، افسردگی و اختلال شخصیتی، افزایش خطر گستردگی آب‌مروارید، علائم کمبود ویتامین B6 و نیاسین (ویتامین B3)، (کاهش فعال شدن ویتامین B6 و کاهش تبدیل تریپتوفان به نیاسین). ریبوفلاوین (B2) از منابع حیوانی بهتر از منابع گیاهی آن جذب می‌شود (بهترین منبع غذایی رساننده ریبوفلاوین در دنیای حیوانات شیر و ماست‌های کم‌چرب بوده و در دنیای گیاهان بادام درختی و غلات جوانه زده است).  مکمل‌های ریبوفلاوین معمولاً‌ بین دو غذا و یا همراه با غذا مصرف می‌شود. بهتر است که مقدار آن در طول روز تقسیم شود.

ریبوفلاوین در برابر گرما مقاوم است، ولی در معرض نور تخریب می‌شود. در خصوص سمیت ریبوفلاوین تا به حال گزارشی منتشر نشده است. مصرف مگا دوز آن باعث می‌شود که رنگ ادرار زرد تیره شود.

 

ارزیابی وضعیت کلسیم از طریق علائم آزمایشگاهی آن

ارزیابی وضعیت کلسیم از طریق علائم آزمایشگاهی
کلسیم سرم	کلسیم آزاد (باند نشده)	کلسیم ادرار
سطح نرمال آن mmol/L 2/6-2/2 است (کمبود زیاد نشان‌دهنده آن است که کم‌تر از 1 درصد کلسیم بدن در سرم می‌باشد و این سطح تحت نظارت شدید فیزیولوژیکی است)	سطح نرمال آن mmol/L 1/29-1/17  است (سطح پایین آن ممکن است نشان‌دهنده تعادل منفی کلسیم باشد).	سطح نرمال آن برای مردان تقریباً  300-200 میلی‌گرم در روز و برای زنان 250-150 میلی‌گرم در روز است.
اهمیت اندازه‌گیری کلسیم قبل از لقاح بیش‌تر از این نظر است که کلسیم: جزء اصلی ساختمان اسکلت و دندان‌ها، لخته شدن خون، پیامبر داخل سلولی شروع انقباض در فیبر عضلانی و  انتقال پیام عصبی است.

 

یادآوری

افراد مسن، زنان یائسه، رژیم‌های غذایی حاوی مقادیر پروتئین زیاد، فسفر، سدیم، الکل، قهوه (باعث افزایش دفع ادراری کلسیم می‌شوند)، مصرف داروهایی از جمله؛ آنتی‌اسید، ملین‌ها و استروئیدها، آتروفی (لاغری) معده، سوء‌جذب چربی (چربی با کلسیم باند می‌شود و باعث کاهش جذب می‌شود)، کمبود ویتامین D  بیش‌تر در معرض کمبود کلسیم هستند.

یادآوری

علائم و نشانه‌های کمبود کلسیم شامل: کاهش مواد معدنی استخوان و پوکی‌استخوان، انقباض و گرفتگی عضلانی، افزایش تحریک‌پذیری سلول‌های عصبی، انعقاد غیر طبیعی خون و ایجاد خونریزی بعد از ضربه می‌باشد.

 

اشکال مطلوب کلسیم

کلسیم آلی به شکل‌های (گلوکونات، آسپارتات، سیترات یا شلات) به طور معمول سودمندتر از شکل‌های کلسیم غیرآلی (کربنات، فسفات و سولفات) است، به خصوص در افرادی که اسید معده آن‌ها کم می‌باشد و خصوصاً در افراد مسن بهتر است همراه غذا مصرف و میزان آن در طول روز تقسیم شود.

 

 سمیت ناشی از کلسیم

در افراد بزرگسال سالم مصرف کلسیم بیش از 2 گرم روزانه از نظر سمیت، عارضه مهمی را به وجود نیاورده است. افرادی که غده پاراتیروئید آن‌ها پرکار است و افرادی که کلیه آن‌ها تمایل به ساخت سنگ‌های اگزالاتی دارد، بایستی از مصرف زیاد کلسیم خودداری کنند. به طور کلی در اثر مصرف زیاد کلسیم تا به حال افزایش خطر سنگ کلیه مشاهده نشده است.

 

ارزیابی وضعیت ید از راه علائم آزمایشگاهی

اندازه‌گیری ید در ادرار	اندازه‌گیری تیروکسین تام سرم (T4)	هورمون تنظیم‌کننده تیروئید سرم (TsH)	استفاده از ید رادیواکتیو
ترشح ید در ادرار به کم‌تر از 0/78 میکرومول در روز نشان‌دهنده کمبود است.	میزان نرمال 182-68 نانومول بر لیتر (کمبود شدید ممکن است باعث کم‌کاری تیروئید شود).	مقدار بیش از 4 میلیون واحد بر لیتر ممکن است نشان‌دهنده کمبودید یا دیگر علل تخریب تیروئید باشد.	در افرادی مورد استفاده قرار می‌گیرد که تیروئید طبیعی کار می‌کند.
جهت مطالعه کافی بودن ید مصرفی، دفع ید در یک نمونه ادرار در رابطه با مقدار کراتینین دفعی تعیین می‌شود. در نواحی دارای کمبودید دفع ید در حدود 25 میکروگرم و در نواحی عدم کمبودید میزان دفعی ادرار حدود 50 میکروگرم ید به ازاء هر گرم کراتینین است.

 

یادآوری

بیش‌تر ساکنان نواحی کوهستانی و افرادی که در مناطقی زندگی می‌کنند که در خاک آن مناطق ید کافی وجود ندارد، زنان حامله و شیرده و مصرف‌کنندگان مواد گواتروژن (مثل نشاسته، ارزن و کلم بروکلی) بیش‌تر در معرض خطر کمبودید قرار دارند. همچنین افرادی که در تماس با آلودگی‌های صنعتی به خصوص در تماس با دو ماده شیمیایی رزرو سینول و فیتالیک اسید می‌باشند، در معرض خطر کمبود هستند.

 

علائم و نشانه‌های بالینی کمبودید در دوره‌های مختلف زندگی

دوره جنینی جنین   دوره نوزادی         در بچه‌ها

افزایش سقط، مرده‌زایی و نقص‌های مادرزادی (عقب‌افتادگی ذهنی، ناشنوایی و تشنجی).   افزایش مرگ و میر نوزادان، افزایش تخریب روحی، روانی و پرکاری تیروئید.      گواتر، کم‌کاری تیروئید، افزایش وزن، خستگی، نقص انرژی، کاهش ضربان قلب، کاهش فشار خون، ریزش مو و پوست خشک

 

سمیت ید

1 - مصرف ید با میزان 100-500 میکروگرم در روز هیچ سمیتی ندارد. ید می‌تواند گاهی آکنه در افرادی که سطح زیادی ید مصرف می‌کنند، ایجاد نماید (بیش از 1 میلی‌گرم در روز در بزرگسالان سالم، این مقدار به خوبی تحمل می‌شود. به هر حال مصرف روزانه خیلی زیاد (بیش از 2 میلی‌گرم روزانه) ممکن است باعث نقصان در تولید هورمون‌های تیروئید شود. دیگر اینکه در افرادی که مدت زمان طولانی در معرض کمبودید هستند و دارای گواتر و به طور ناگهانی ید مصرف می‌کنند، ممکن است پرکاری تیروئید و به ندرت تیروتوکسیکوز ایجاد شود.

2 -  ارتباط کم‌کاری غده تیروئید، تولید اجسام کتونی، کمبود آهن، ید و روی و عدم تعادل انرژی بر کاهش بهره هوشی جنین، طی حاملگی بارها توسط پژوهشگران نشان داده شده است.