نقش شهدای مدافع حرم در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

مقدمه

روحانیت شیعه و عالمان دینی ادامه دهندگان راه پیامبران (ع) و امامان معصوم (ع) هستند.

براساس روایات، پیامبران (ع) و امامان معصوم (ع) به خاطر هدایت مردم و ایجاد امنیت و حفظ ارزش های دینی، تلاش، از خودگذری، ایثار و فداکاری فراوان نمودند که سر انجام، جام گوارای شهادت را نوشیدند؛[1] طبق دیدگاه امام خامنه ای: «آرامش و امنیت و سلامت و صلح، یکی از خواسته های اساسی بشر است. اسلام پیام آور امنیت و صلح و سلامت است... بعثت پیغمبر اکرم از سوی پروردگار عالم... در درجه اول، بشارت به همین زندگی آرام، زندگی همراه با عدالت، زندگی متناسب با ساخت بشر است... با این بعثت... عدالت را مطرح کرد، امنیت و سلامت را مطرح کرد؛ (قد جائکم من الله نور و کتاب مبین. یهدی به الله من اتبع رضوانه سبل السلام و یخرجهم من الظلمات الی النور).[2] با این دستورها، با این تعالیم، پیغمبر اکرم راه های سلامت را، راه های امنیت را به انسان ها نشان داد. این سبل سلام - راه های امان، راه های آرامش، راه های امنیت - مربوط به همه محیط هائیاست که برای انسان اهمیت دارد؛ از محیط درونی قلبی انسان بگیرید تا محیط جامعه، محیط خانواده، محیط کسب و کار، محیط زندگی جمعی، تا محیط بین المللی. این آن چیزی است که اسلام به دنبال آن است».[3]

در پیامی به کنگره حج فرموده است: «اسلام، پاسدار حرمت و حقوق انسان ها است... منادی آرامش و امنیت است». [4]رو حانیت و عالمان دینی به عنوان و ارثان پیامبر(ص) مدافعان ارزش های دینی و پیشگامان شهادت با جانفشانیها، ایثار و فداکاریها همواره نقش مهمی در هدایتگری، مبارزات ضدی استبدادی و امنیت جامعه داشته اند. در قرون اخیر که جنبش ها و نهضت های اسلامی متعددی در جهان اسلام و کشورهای اسلامی پدید آمده، نقش آفرینی روحانیون بسیار برجسته تر بوده اند به خصوص در نهضت اسلامی مردم ایران که از اوایل دهه چهل آغاز شد روحانیت شیعه در راس جریان مبارزات قرار داشت و مقتدرانه هدایت کرد.

گذشته از رهبری خاص حضرت امام خمینی (ره) به عنوان پایه گذار و سکان دار اصلی، عناصر سیاسی دیگری از روحانیت نیز به طور گسترده ایفای نقش کرده اند و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تشکیل نظام اسلامی و سائر حوادث، به نوعی در پیش برد حکومت اسلامی

و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران بسیار موثر بوده اند. بنابراین پرسش های فراوانی در باره نقش روحانیت از جمله در باره نقش شهدای روحانی مدافع حرم مطرح میشود از جمله این که شهدای روحانی مدافع حرم چه نقشی در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران داشته است؟ این مقاله با روش توصیفی  تحلیلی تدوین گردیده. روش جمع آوری داده ها بر اساس مطالعات کتاب خانه ای و فیش بر داری و با استفاده از سایت های مختلف بوده است. در این پژوهش ضمن تعریفی از شهید و شهادت، روحانی و امنیت به پرسش یاد شده پاسخ داده و اثبات کرده است که شهدای روحانی مدافع حرم در اقتدار و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران نقش مهمی داشته است.

١. مفهوم شناسی

١-١. شهید و شهادت

شهید از ریشه شهد در لغت عرب با مشتقات متعدد، در اصل به معنای حاضر بودن در یک محل است. در مجمع البحرین آمده است : شهادت یعنی کشته شدن در راه خدا. وجه تسمیه چنین قتلی به شهادت، این است که ملائکه رحمت بدین صحنه حضور مییابند و براساس این وجه، شهید به معنای شهود است، یا بدین سبب که خدا و فرشتگانش به دخول شهید به بهشت گواهی میدهند و یا بدین لحاظ که شهید به همراه انبیاء در قیامت بر دیگر امم گواهی میدهند و یا چون شهید زنده و حاضر است، به موجب آیه : «احیاء عند ربهم یرزقون»؛[5] شهدا زنده اند و نزد پروردگارشان روزی داده میشوند، و یا به این جهت که وی به شهادت حق قیام نمود تا کشته شد.

در تفسیر نمونه نیز آمده است: اطلاق «شهید» از ماده «شهود» بر آن ها یا به خاطر حضور رزمندگان اسلام در میدان نبرد با دشمنان حق است، یا به خاطر این که در لحظه شهادت، فرشتگان رحمت را مشاهده میکنند و یا به خاطر مشاهده نعمت های بزرگی است که برای آن ها آماده شده و یا به جهت حضورشان در پیشگاه خداوند است، آن چنان که در قرآن میفرماید:«هرگز گمان مبر آن ها که در راه خدا کشته شده اند مردگانند، بلکه آن ها زنده اند و نزد پروردگارشان روزی داده می شوند».[6] از دیدگاه اسلام فدا کردن جان به طور آگاهانه و انتخاب گرا یانه در راه آرمان مقدس و پاک که به تعبیر قرآن «فی سبیل الله» نامیده میشود، «شهادت» نام دارد، و کسیکه به چنین مقامی دست مییابد، «شهید» است. در قرآن ماده شهد ١٦٠ بار با مشتقات مختلف ذکر شده است. واژه شهید ٣٥ مرتبه و جمع آن شهداء ٢٠ بار و تثنیه آن، یعنی شهیدین یکبار به کار رفته است. شهید در قران ٤٥ مرتبه به معنای حضور در یک محل، گواهی و علم به چیزی، اقرار و اعتراف، مشاهده و دیدار، به دست آمدن و حاصل شدن چیزی و آماده به خدمت بودن، آمده است.[7]

١-٢. روحانی و روحانیت

روحانی به انسان مخلص، مجاهد و تقواپیشه ای گفته میشود که به سبب ارتباط مستقیم با پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) در صدر اسلام یا در اثر الهام غیر مستقیم و تعلیم و تربیت در حوزه های علمیه در عصر غیبت به مراتبی از علم، آگاهی، تخصص و تقوا و صفای باطن دست یافته و بیش از دیگران به زبان قرآن، پیامبر(ص) و اهل بیت (ع) و سیره و سنت آنان آشنا است و احکام کلی اسلام را بهتر و مطمئن تر از این منابع استخراج کرده و بر حوادث روز و موضوعات جدید تطبیق میدهد. به عبارت دیگر، روحانیت در طول تاریخ شیعه به کسانی گفته میشود که نقش رابط مستقیم یا با واسطه میان مردم و امامان معصوم (ع) را بر عهده داشتند و در هر عصری، با عنایت به نیازهای آن، وظایف دینی و تاریخی خود را برای رهبری و هدایت مردم، با موفقیت و صلابت به انجام رساندند.[8] از نظر امام خمینی(ره)، روحانی در اسلام به معنای کسیاست که مبلغ دین و رسالت پیغمبر(ص) و ائمه معصومین (ع) است و به فردی اطلاق میشود که علاوه بر کسب سجایای اخلاقی، تزکیه نفس و انجام اعمال عبادی و فقهی به فراگیری و کسب علوم و دانش دینی و مذهبی نیز بپردازد و این مقدمه ای برای آمادگی در جهت اجرای مسؤلیتی بزرگ تر است و آن مسؤلیت اجتماعی و سیاسی است.[9]

واژه روحانیت به معنای «روح محوری» در برابر «جسم محوری» است. گاهی این اصطلاح به جای واژه «عالم دین» و یا «دین شناسی» و نظیر آن به کار میرود که چندان رسا نیست، چنان که برخی از اصطلاحات زمان های پیشین چون «آخوند» (پیشوای مذهبی یا دانشمند) و «ملا» (درس خوانده) نیز چندان رسا نبود و علاوه بر نداشتن دلالت لازم بر مراد، گاهی با تحقیر و توهین دشمنان دین و روحانیت همراه بود. در فرهنگ قرآن و اهل بیت (ع) در باره دین شناسان و ادامه دهندگان رسالت پیامبران واژة «عالم» به کار رفته و با القابی چون «وارثان پیامبر»، «جانشینان پیامبر»، «دژهای اسلام»، «صاحبان فهم عمیق»، «منذران قوم» و... به آنان اشاره شده است. اما از نظر اصطلاحی، روحانی یا عالم دینی به معنای «دین شناس و دیندار عصر خویش، الگوی عینی اجرای دین، هادی جامعه و ناظر بر اجرای دین به منظور عروج در رسیدن انسان به کمال نهایی است».[10]

١-٣. امنیت

واژه امنیت دارای مفهومی سیال، متنوع و صورتی متغیر و بسیار گسترده در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی است؛ از این رو، ارائه تعریفی کامل و جامع برای چنین مفاهیم، کاری دشواراست.[11] بایک بررسی اجمالی مشخص میشود که بیش از ١٥٠ تعریف مختلف (به لحاظ معنا و زبان شناختی) از امنیت ارائه شده است.[12] امنیت در لغت به معنای در أمان بودن، در آرامش، آسودگی بودن ازهرگونه تهدید و ترس، بیبیمی، آسایش، بیهراسی؛[13] اطمینان و سکون قلب است.[14] مفهوم امنیت از آغاز آفرینش، مورد توجه بشر بوده است؛ زیرا آسایش بیهراسی و مصونیت از خطر و ترس از نیازهای اصلی انسان است. واژه «أمن» یعنی بیگزند و بیآسیب و دارای آرامش. امنیت یعنی بیگزندی و بیآسیبی یا حالتی که در آن گزند و خطر و آسیب راه ندارد و آرامش در آن بر قرار است. ریشه امنیت در لغت از أمن، استیمان، ایمان و ایمنیاست که به مفهوم اطمینان و آرامش در برابر خوف، ترس و ناآرامیاست. به عبارت دیگر، امنیت را به اطمینان و فقدان خوف تفسیر و تعریف نموده اند که تا حدود زیادی به و اقعیت نزدیک و شامل دو بعدی ایجابی و سلبی در تعریف امنیت است.[15] بنابراین امنیت : «در لغت حالت فراغت از هر گونه تهدید یا حمله و یا آمادگی برای رویارویی با هر تهدید و حمله را گویند. در اصطلاح سیاسی و حقوقی به صورت امنیت فردی، امنیت اجتماعی، امنیت ملی و بین المللی به کار برده میشود.[16]

١-٤. امنیت ملی

آنچه که امروز در مباحث سیاسی، خصوصا در مباحث سیاست خارجی، بیش تر مورد توجه است مفهوم امنیت ملی «National security» است نه فقط «امنیت» تن ها. امنیت ملی از مفاهیمیاست که عمر چندانی در مباحث سیاسی ندارد. ریشه آن به انقلاب کبیر فرانسه باز میگردد؛ زمانی که برای اولین بار و اژه های مانند «ملی» و «ملیت»، خلق شد دارای تعاریف و محدوده های خاصی شدند،[17] تا دهه ١٣٨٨٠م، تعریف جامع از امنیت ملی ارائه نشد و به تدریج تعریف های نسبتا کامل صورت گرفت، امنیت ملی به دنبال تولد ملت  کشور مطرح شد و ریشه آن به قرن ١٧م، بر میگردد. در آن زمان این مفهوم نوظهور با عنوان «بقای ملی» مطرح بود.[18]

برای امنیت ملی گرچند تعریف های فراوانی بیان شده و لی برای آن، همانند همه مفاهیم دیگر علوم اجتماعی نمیتوان تعریف جامع و همه پسند ارائه کرد. براساس دایرة المعارف علوم اجتماعی، امنیت ملی به توان یک ملت در حفظ ارزش های داخلی از تهدیدهای خارجی تعریف شده است.[19] در تعریف دیگر آمده است که: امنیت ملی به معنای دستیابی به شرایطیاست که به یک کشور امکان میدهد از تهدیدهای بالقوه یا بالفعل خارجی و نفوذ سیاسی و اقتصادی در أمان باشد و در راه پیش برد امر توسعه اقتصادی، اجتماعی و انسانی و تأمین وحدت و موجودیت کشور و رفاه عامه، فارغ از مداخله بیگانگان گام بردارد.[20]

والترلیپمن محقق و نویسنده آمریکایی، نخستین کسی است که مفهوم امنیت ملی را به روشنی تعریف کردکه: «یک ملت وقتی دارای امنیت است که در صورت اجتناب از جنگ بتواند ارزش های اساسی خود را حفظ کند و در صورت اقدام به جنگ، بتواند آن را به پیش ببرد».[21] تعریف فرهنگنامه ای و معروف و مشهور امنیت ملی چنین است: «مصونیت نسبی یا مطلق یک کشور از حمله مسلحانه یا خرابکارانه سیاسی یا اقتصادی احتمالی همراه با وارد کردن ضربه کاری مرگ بار در صورت مورد حمله قرار گرفتن. امنیت ملی بیان گر تمام مقاصد دفاعی کشور است، یعنی آمادگی برای مخاصمه به خاطر بازداشتن آن یا دوری گزیدن از آن،... روحیه نیروهای نظامی، تعداد و هوشمندی دانشمندان، تکنولوژی، ویژگیهای رهبران و شخصیت های سیاسی و نظامی، موقعیت ژئوپولتیکی و قدرت اقتصادی کشور از جمله عوامل مؤثر در امنیت ملی است».[22]

چنان که ملاحظه میشود امنیت ملی در اصطلاح دارای معنای واحدی که جامع الافراد و مانع الاغیار باشد نیست. تعاریف گوناگونیکه برای امنیت ملی بیان شده اند اشاره به برخی از مصادیق آن دارد؛ زیرا در تمام این تعریف ها گوشه ای ازمفهوم امنیت بیان شده که عبارت از نبود تهدید نظامی برای ملت یا توان نگهداری کشور از هجوم دشمنان و یا محافظت کشور در دفع تهدیدهای خارجی علیه حیات سیاسی و منافع ملیاست. در این تعریف ها برجنبه نظامی امنیت تأکید شده و ابعاد دیگر امنیت لحاظ نشده است؛ از این رو، تعریف های ذکرشده از جامعیت برخور دار نیستند و تمام ابعاد امنیت مانند امنیت در فرهنگ، علم، پژوهش، زیست محیطی، اندیشه، روان، دین، اخلاق و... در بر نمیگیرند. از سوی دیگر دست یابی به شرائطیکه در تعریف ها بیان شده است، به منزله ابزار و علت در پیدایش امنیت است و امنیت نتیجه و محصول آن شرائط است. تعریف امنیت باید تمام ابعاد آن را در بر بگیرد. البته تعدد ابعاد امنیت به ابهام این مفهوم دامن زده است. این تنوع و کثرت ابعاد مختلف امنیت باعث شده است تا امنیت معنای واحد و مشخصی نداشته باشد. به طور کلی میتوان گفت : امنیت ملی شامل تعقیب روانی و مادی ایمنی است و اصولا جزء مسؤلیت حکومت های ملیاست تا از تهدیدات مستقیم خارجی نسبت به بقای رژیم ها، نظام شهروندی و شیوه زندگی شهروندان خود ممانعت به عمل آورد.[23]

در امنیت ملی به دنبال رفع خطرات و ایجاد ایمنی برای ارزش های یک جامعه هستیم که در قالب یک ملت و در قلمروی یک حکومت زندگی میکنند و مرجع اصلی تأمین آن ها حکومت ها هستند. یکی از اصلیترین چالش های سیاستگذاران حوزه امنیت ملی، تعریف و تبیین ارزش های ملی و البته اولویت بندی آن ها است؛ زیرا بحث در باره امنیت ملی بدون مشخص شدن ارزش های ملی و اولویت بندی آن ها ممکن نیست. حکومت های مختلف، با توجه به فرهنگ و ایدئولوژی حاکم برحکومت متبوع خود، ارزش های مختلفی را به عنوان ارزش های محوری خود انتخاب میکنند که بعضا مثل بحث حفاظت از محیط زیست جهان شمول و در برخی موارد همانند ارزش های دینی و اعتقادی در تعارض با یکدیگرند. از این رو، امنیت ملی به معنای پاسداری از امنیت و ارزش های یک ملت است و این مفهوم

ارتباط بسیار نزدیکی با اهداف و علائق ملل دارد.

١-٥. امنیت ملی نظام جمهوری اسلامی ایران

امنیت ملی نظام جمهوری اسلامی ایران در اندیشه بیانگذار و رهبری نظام اسلامی حضرت امام خمینی(ره) و امام خامنه ای مانند سایر مفاهیم و تعابیر مهم و محوری سیاسی در قلمرو آموزه های دینی، قابل تفسیر و تحلیل است که مجموعه عواملی مانند اعتقادات دینی، خدمتگزاری، عدالت طلبی، دشمن شناسی و مشارکت عمومی و... در پیدایش مؤلفه های امنیت ملی نقش بنیادین دارند؛ لذا امنیت ملی در نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران بسیار مهم و یک امر قدسی و ارزشیاست. امام خمینی(ره) معقتد است که: «اسلام برای همه است و ما همه در تحت لوای اسلام ان شاءالله امیدوارم با رفاه و امنیت زندگی کنیم».[24] امام خامنه ای کلام جامع و راهبردی امام را چنین تبیین می نماید:«امام میدانست که اگر ما به اسلام متمسک شویم هم عزت دنیا و هم رفاه مادی، هم قدرت سیاسی، هم آسایش و هم امنیت عمومی برای مردم پدید خواهد آمد؛ لذا امام اسلامیت را به معنای حقیقی کلمه در بافت نظام اسلامی و این بنای مستحکم و شاخص گذاشت».[25]

از دیدگاه امام خامنه ای امنیت موهبتی الهیاست که در کنار سایر نیازهای اساسی انسانی مانند نیاز به آب و غذا مطرح شده است. ایشان میگوید:«امنیت... برای زندگی مردم و یک جامعه، گاهی از نان شب واجب تر و مهم تر است. خداوند متعال در قرآن کریم در مقام ذکر نعمت های بزرگ خود به جامعه، میفرماید: «الذی اطعمهم من جوع و امنهم من خوف»[26] یعنی گرسنگی و نا امنی در مقابل امنیت و راحتی و رفاه قرار دارد؛ این ها دو عنصر مقابل و مهمند».[27] از آن جا که امنیت به عنوان یک موهبت الهی مطرح است پاسداری از امنیت نیز عبادت و امری معنوی است: «اگردینداری وپایبندی به اصول نباشد، پای امنیت هم به شدت میلنگد».[28] براین اساس تأمین امنیت یکی از وظایف اساسی نظام اسلامی است.

ایشان تصریح میکند:«در نظام اسلامی، یک انسان فقط باپرشدن شکم خوشبخت نیست، باید زندگی مادی و رفاه وامنیت او تأمین باشد... همه انسان ها باید ازرفاه آسایش، امنیت زندگی کافی برای آسایش خیال خود برخوردار باشند».[29] و ایجاد امنیت هم چون عبادت تلقی میشود. مقام معظم رهبری میگوید:«مدافعان ازحریم امنیت کشور،... باید بدانند که در حال عبادت هستند».[30] لذا دولت اسلامی باید برای همه اقشار جامعه تامین امنیت کند: «امنیت برای همه است. فرقی هم نمیکند که آن همه یی که ما میگوییم، جزو مخلصان دولت باشند یانباشند. ولو آنهایی که مخلص دولت هم نیستند، باید امنیت داشته باشند».[31]

امنیت، به خصوص امنیت ملی از نعمت های بزرگ خداوند و مقدم بر سایر نیازمندیهای بشر است. در باب اهمیت و جایگاه امنیت در اسلام همین بس که امنیت در روایتی در زمره یک از دو نعمتی قرار گرفته است که انسان قدر آن را نمیداند مگر این که به مصیبتی گرفتار شود.«النعمتان، مجهولتان الصحه و الامان»؛ دو نعمتند که قدرشان مجهول است: صحت، امنیت.[32] در این روایت، امنیت هم شامل امنیت جانیاست و هم شامل امنیت مالی و فکری.

اگر کشوری یا جامعه ای امنیت نداشته باشد مشکلات بسیاری خواهد داشت و در هیچ یک از موقعیت های خود رشد نخواهد داشت. ازاین رو، اسلام به امنیت بسیار اهمیت داده است.

امام خامنه ای میگوید:«امنیت، نعمت بزرگی است. در قرآن هم راجع به امن و امنیت سخن رفته است. در هر جامعه ای، زمینه لازم برای پیشرفت های مادی و معنوی، امنیت است».[33]

٢. ابعاد امنیت ملی

رشد اقتصادی و تجارت بین الملل، رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات، پیدایش سلاح های جدید باعث گستردگی مفهوم امنیت و خروج آن، از محدوده نظامی شده به طوری که معنای قدرت علاوه بر شکل نظامی آن شامل ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و ارتباطی گردیده است.[34] با توجه به این که در عمل امنیت ملیرا ناظر بر تهدیدات موجود تعریف و تقسیم بندی میکنند توجه به گونه های مختلف تهدیدات در تقسیم بندی امنیت ملی ضروری است. تهدیدات امنیتی، گونه های زیادی دارد که هر روز ممکن است به گونه های دیگر تقسیم و تکثیر شود. به عنوان مثال میتوان تهدیدها را به سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و منابع تقسیم کرد.[35] از طرف دیگر میتوان ارزش های هر جامعه ای را به چند قسمت عمده تقسیم نموده و از یکدیگر جدا کرد، به تبعیت از این تقسیم بندی ارزش ها، امنیت ملی نیز به قسمت هایی جزئیتر تقسیم میگردد. به طورکلی پژوهشگران امنیت ملی را به نظامی، نرم افزاری، اقتصادی و محیطی تقسیم میکنند که سایر شاخه های امنیت ملی میتواند به صورت زیر مجموعه ای برای یکی از این ابعاد باشد.

٢-١. امنیت اقتصادی

امنیت اقتصادی عبارت است از برقراری نظم بین عوامل اساسی همه مایحتاج معیشتی انسان، یعنی منابع اولیه، تولید، توزیع کار و درآمد اعضای جامعه، به طوری که نیازهای ضروری آن ها تأمین شود و آن ها ازفقدان و یا حتی احتمال فقدان این ضروریات احساس خطر ننموده و آرامش و آسایش آن ها سلب نگردد.[36] اهمیت این بعد از امنیت به قدری زیاداست که امام علی(ع) بر قراری این نوع امنیت را درکوفه مایه مباهات خود میدانند: «همه افرادکوفه اکنون دارای وضع خوبی هستد، حتی پایین ترین افرادهم نان گندم میخورند، خانه دارند و آب آشامیدنی خوب ستفاده میکنند».[37] برخی متفکران عرصه امنیت ملی معتقدند امروزه بعد اقتصادی امنیت ملی اهمیت بیش تری نسبت به سایر ابعاد دارد و این اهمیت به صورت روز افزون در حال افزایش است. درگذشته اقتصادی از این نظر مهم بود که پشتوانه و یکی ازمؤلفه های قدرت نظامی محسوب میشد اما رفته رفته با اهمیت یافتن رفاه در جامعه و تبدیل شدن آن به یکی از ارزش های حیاتی، اهمیت بعد اقتصای امنیت ملی بسیار افزایش یافته است. به نظر میرسد در تفکر اسلامی، امنیت اقتصادی یعنی مردم در دارائیهای خود امنیت داشته باشند و دولت به عنوان اصلیترین منبع تأمین امنیت در تمامی سطوح، بامدارا و رعایت عدل و انصاف و با توجه به دیگر اخلاق پسندیده اسلامی، به اصلاح امور بپردازد و با فساد مقابله و مبارزه نماید. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز طبق اصل ٤٣ اهمیت ویژه ای بری این بعد امنیت در نظر گرفته شده است. باتوجه به اهمیت بالای تهدیدات امنیتی در بعد اقتصادی و مشکلاتی که ایران در سالیان اخیر در این حوزه دچارشده است، مقام معظم رهبری نیز بارها با تأکید بر لزوم مقابله جدی باتهدیدات امنیت اقتصادی، با تأکید فراوان خود و ابلاغ سیاست های اقتصاد مقاومتی سعی در نشان دادن اهمیت این حوزه برای مسؤلین آحاد مردم داشته اند.

٢-٢. امنیت نظامی

با مرور به تاریخ به دست میآید که تاریخ زندگی بشریت با جنگ بر سر مسائل مختلف گره خورده است. هرچند در برهه هایی از تاریخ این امید در میان دانشمندان و متفکران به وجود آمده است که با توجه به پیشرفت های انسانی دوران خونریزی تمام شده است اما خیلی زود همه این امیدها به نا امیدی تبدیل شده است. به طورکلی مصونیت یک فرد، گروه و ملت از تعرض و تجاوز فیزیکی مسلحانه به حقوق مشروعش را امنیت نظامی مینامند.[38] امنیت نظامی قدیمیترین بعد امنیت ملیاست. در مقام بررسی بعد نظامی امنیت ملی، تأکید بر مسئله حفاظت مستقیم فیزیکی از قلمرو دولت و ساکنان آن فراتر رفته است. در مسئله دیدگاه ملی از امنیت نظامی، در حالیکه توانایی جنگ کردن و پیروزی نظامی در آن، هنوزهم هدف محوری است ولی در بسیاری از کشورها، تأکید برجنگ سنتی به سوی کشمکش غیر سنتی کم شدت معطوف شده ست.[39] پژوهشگران این حوزه باید توجه داشته داشته باشند که امنیت نظامی درفقه سیاسی شیعه با امنیت نظامی در سیاست غیر اسلامی تفاوت بسیار دارد. امنیت نظامی در دیدگاه شیعه به صورت جهاد دفاعی تبلور یافته که این جهاد با هدفی مقدس، امنیت را درمیان ملت اسلامی عملی نماید.[40]

٢-٣. امنیت نرم افزاری

امنیت نرم افزاری به طورکلی شامل امنیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی یک جامعه است.

ازدیدگاه امام خامنه ای: «معنای امنیت اجتماعی این است که مردم در محیط کار و زندگی خود احساس خوف و تهدید و نا امنی نکنند. این مسأله، خیلی مهم است... امنیت موضوع مهمی است و نقش آن در زندگی اجتماعی، نقش بسیار بالایی است. آحاد ملت برای این که بتوانند در محیط کسب و کار و فعالیت اجتماعی و زندگی خصوصی، کار صحیح خود را انجام دهند و حتی به عبادت خدا با دل آرام و خاطر جمع مشغول باشند، محتاج امنیتند».[41]

امنیت ملی نرم افزاری(در بعد ملی) عبارت است از مصونیت یک ملت از تعرض و تجاوز به حقوق سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مشروع. در قرآن واژه ایمان زیاد به کار رفته که یکی از کلمات هم خانواده با امنیت است، تأکید زیاد بر ایمان حکایت از این دارد که قرآن بالاترین نقش و کارکرد خودرا متوجه امنیت روحی، معنوی و فرهنگی آدمی نموده است.[42] شهید مطهری در مقام یک نظریه پرداز بزرگ اسلامی، یکی ازجدیترین خطرات برای کشوررا عدم استقلال فرهنگی میداند. مقصود ایشان از تعبیر استقلال فرهنگی تکیه محض برایدئولوژی اسلام و پرهیز از التقاط در قالب تجدد گراییاست. ایشان معتقدند: که التقاط مارا به فنا خواهد کشید و التقاط یک خطر بزرگ برای انقلاب اسلامی و انقلابیون است.

ایشان اضافه میکند که با وجود دست یابی به استقلال سیاسی و استقلال اقتصادی، اگر استقلال سیاسی محقق نشود، ناکام خواهیم ماند. اگر مکتب مستقل خودمان را ارائه نکنیم، انقلاب ما به نتیجه و ثمر نمیرسد.(چون) جذب مکتب های دیگر میشویم ولو این که رژیم را عوض کردیم استقلال سیاسی و استقلال اقتصادی به دست آوردیم، اما اگر به استقلال فرهنگی و به خصوص به استقلال مکتبی نرسیم، باخته ایم... بنابراین ما باید نشان دهیم جهان بینی اسلامی نه با جهان بینی شرقی میسازد نه با جهان بینی غربی.[43]

٢-٤. امنیت محیطی امنیت ملی

از جمله ابعاد نوین امنیت، بعد زیست و شرایط اقلیمی هر کشور است. محیط زیست از آن جهت که تقویت بنیه های اقتصادی و سلامت جسمی وروانی هرکشور را فراهم میکند، عاملی تقویت کننده امنیت ملی است.[44] امنیت محیط زیست، به مفهوم وجود شرایطیاست که امنیت نسبی مطلوبی را در برابر خطرها و تهدیدهای ناشی از فعل و انفعال های گهواره زمین، پدیده های جوی، آلودگی خاک، آب و هوا، آلودگی صوتی و اشاعه بیماریها برای ادامه حیات سالم، ثمر بخش و با نشاط انسان، جانوران، گیاهان و به طور کلی تمامی موجودات زنده و عدم تخریب جامدات، فراهم می سازد. قرآن در بیان اهمیت بر قراری این بعد از امنیت که در صورت سلطه ظالمان بر زمین از بین میرود، میفرماید: وقتی در زمین سلطه میابند در ایجاد فساد در زمین میکوشند و به این وسیله کشاورزی را از بین برده ونسل هارا به هلاکت میرسانند.[45] برخلاف تصور عمومی، منابع اسلامی بسیار به این بعد پرداخته اند و قرآن و احادیث توصیه های زیاد برای حفاظت از محیط زندگی و منابع موجود نموده است. نظام های سیاسی با مطالعه دقیق ویژگی های زیست محیطی کشورهایشان و برنامه ریزی علمی در این راستا و رعایت استانداردهای حفظ محیط زیست، موجبات تقویت امنیت ملی و منطقه ای را فراهم خواهند ساخت.[46]

داعش خطر برای خاور میانه و امنیت ملی ایران

 الف. نحوه شکل گیری داعش

گروهک تروریستی داعش (دولت اسلامی عراق وشام) که اندیشه سلفی جهادی دارد شاخه ای از سازمان القاعده است که پس از کشته شدن بن لادن در سال ٢٠١١ م، به گروه های فدرالی پراکنده تبدیل شد و هدف سازمان دهندگانش بازگرداندن «خلافت اسلامی و اجرای شریعت» بوده است.[47] ریشه داعش به سازمان «قاعدة الجهاد فی بلادالرافدین» باز میگردد که توسط ابومصعب زرقاوی، درسال ٢٠٠٤م، تأسیس شد. در ژانویه سال ٢٠٠٦م، سازمان «القاعده فی بلاد الرافدین» به سرکردگی زرقاوی باگروه های به اصطلاح جهادی و سلفی کوچک تر ادغام شد تا «مجلس شورای مجاهدین»را تشکیل دهد. پس ازآن زرقاوی رهبر القاعده عراق باقی ماند، اما ابوعمرالبغدادی ریاست مجلس شورای مجاهدین را برعهده گرفت.[48] پس از هلاکت زرقاوی درسال ٢٠٠٦م، ابوحمزه مهاجر به عنوان رهبر این گروه تعیین شد. در اکثر آن سال نیز گروه دولت اسلامی عراق به رهبری ابوعمرالبغدادی تشکیل شد. وی درسال ٢٠١٠م، همراه با «ابوحمزة المهاجر» دیگر رهبر بلند پایه سازمان، در حمله مشترک نیروی عراقی و آمریکایی جان باخت. پس ازکشته شدن ابوعمرالبغدادی، ابراهیم البدری معروف به ابوبکرالبغدادی به این سمت رسید.[49] ابوبکر البغدادی در نهم ژوئیه سال ٢٠١٣ در پیامی صوتی از ادغام جبهه النصره با دولت اسلامی در عراق با عنوان دولت اسلامی در عراق و شام سخن گفت و از اینجا داستان داعش آغازشد. در٢٩ ژوئن ٢٠١٤ متعاقب پیشرفت های سریعی که به دست آورد و سرزمین هایی که به سرعت تسخیر کرد، به همراه ضمیمه کردن موصل در ١٠ ژوئن، داعش اعلام خلافت کرد. این گونه بود که داعش به عنوان مخوف ترین و قدرتمندترین گروه تروریستی در منطقه خاورمیانه ظهورکرد.

ب. تهدیدات داعش علیه نظام و امنیت ملی ایران

باتوجه به درهم تنیدگی مسائل ژئوپلتیکی ایران و عراق، مطالعه تأثیر تشدید فعالیت جریان سلفیگری و فرآیند انجام آن در عراق، نشان میدهد این جریان پس ازسال ٢٠٠٣م، در تلاقی و هم پوشانی ارگانیکی با مدارهای وسیع و قدرتمند سلفیگری در خارج قرار گرفت و باشدت و حجم بیسابقه ای، تمام ظرفیت ایدئولوژیکی خودرا برای مهارکردن و تضعیف موقعیت ژئوپلتیکی و ایدئولوژیکی جمهوری اسلامی ایران به کار بست. دراین فرآیند مسائلی از قبیل «ژئوپلتیک شیعه با محوریت ایران، منزلت ایدئولوژیک و نرم افزار اصلی جمهوری اسلامی ایران و مناسبات جدید ایران و عراق، در معرض تهدیداتی با ماهیت نگرش های افراطی وضد ایرانی و ضد شیعی قرار میگیرند که همه آن ها در چارچوب استراتژی واحدی ذیل سیاست تشدید منازعات فرقه ای درقالب شیعه و سنی و توسط جریان شاخص سلفیگری پیگیری میشود.[50] داعش ایران را به عنوان هسته اصلی ومحوری شیعه مورد هدف قرارداد و اعتقاد داشت که باید به سمت هسته حرکت کرد. ازنگاه داعش ایران شیعی به عنون هسته اصلی مخالفان حکومت اسلامی مورد ادعای داعش به هر نحو ممکن باید مورد هدف قرارگیرد. احساس داعش بر این بود که ایران به لحاظ تأثیر بر منطقه مانع عمده برای داعش است. داعش حمله به مقدسات وارزش های شیعی در عراق را پیش زمینه مناسب برای ورود به اقدام بعدی علیه ایران میدانست. از این رو بخشی ازسناریوی پیش روی این گروه، رسیدن به اهداف خود از طریق کشانیدن صحنه جنگ به سمت مرزهای ایران بود.[51] داعش به عنوان یکی از جدیترین چالش های امنیت منطقه خاور میانه و بین الملل، اقدامات این گروه سلفی  تکفیری تأثیری مستقیم بر امنیت کشورهای منطقه خاور میانه داشت. از آنجا که ایران نیز یکی از کشورهای خاور میانه و در فاصله مکانی اندکی نسبت به ظهور پدیده داعش قرار داشت به دلایلی نظیر تهدید مستقیم مرزها و تمامیت ارضی ایران، توان اشاعه افکار افراطی در میان بخش هایی از جامعه ایران، جنگ علیه نظام سوریه و عراق به عنوان منطقه مانور استر تژیک ایران و سر انجام، تضعیف ایران در برابر رقبای منطقه ای، تهدید علیه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران به شمار میرفت.

داعش تشیع را یکی ازاهداف مشروع برای حمله خود میدانست و باتوجه به نقش بارز وحیاتی که تشیع در تعریف هویتی ایرانی دارد، میتوان گفت تهدید این جریان تروریستی برای ایران، یک تهدید حیاتی بود. شاخص بندی تهدیدات امنیت ملی که ازسوی داعش متوجه جمهوری اسلامی ایران بوده و هست، با ابعاد سیاسی، نظامی و اجتماعی امنیت ملی که در مکتب کپنهاک بحث میشود، مطابقت دارد و در ذیل بررسی میشود:[52]

١. تهدیدات سرزمینی: داعش تلاش کرد باتشدید اقدامات نظامی در عراق، دامنه جنگ را به سمت مرزهای ایران سوق دهد تا دغدغه ذهنی ایران را به حل تنش های احتمالی سیاسی و مذهبی در مناطق مرزی معطوف نماید.[53] با حضور داعش در عراق و اعلام تشکیل دولت اسلامی از سوی این گروه، فصل نوینی از تحرکات تروریستی در تاریخ روابط بین الملل گشوده شد که نماد آن، گذار از الگوی سازمان القاعده به الگوی سازمان داعش بود. داعش و قبل از آن گروه القاعده عراق به رهبری ابومصعب الزرقاوی ایران را تهدید جدی کرده بود. سخنگوی داعش ابومحمدالعدنانی در تهدید علیه ایران اظهار داشته بود که داعش میتواند و میخواهد که ایران را به باتلاقی از خون تبدیل کند. در این میان نوع تحرکات داعش در عراق به ویژه درکردستان عراق و مرزهای غربی ایران به گونه ای بود که جمهوری اسلامی ایران را تحریک میکرد تابه طور مستقیم در غراق در گیرشود؛ اما جمهوری اسلامی ایران، با هوشیاری به موقع، نه تن ها درگیرجنگ تمام عیار باداعش نشد، بلکه مانع ازآن شد که این گروه بتواند حوزه امنیت داخلی ایران را نا امن نماید.

در تابستان ١٣٩٣ نیروهای داعش درحالی که به پیشرویهای خود ادامه میدادند، توانستند دو شهر کوچک در استان دیاله به نام های«السعدیه» و«جلولاء» در شرق عراق را به تصرف خود در آورند. این دو شهر در نزدیکی مرز عراق با ایران یعنی مرز خانقین (مرزخسروی در استان کرمانشاه) قرار دارند. حرکت داعش در عراق بزرگ ترین خطر امنیتی ملی برای ایران در چند دهه اخیر بوده است. داعش دارای چند هدف بود؛ بزرگ ترین هدف داعش شکستن استرتژی هلالی شیعی و ایجاد یک منطقه و حتی کشور سنی نشین در مرکز این هلال شیعی و فاصله انداختن بین ایران و جنوب عراق با سوریه و اسرائیل بود که ناکام شد؛ یکی از هدف های دیگری داعش رسیدن به مرز ایران و قطع ارتباط کردستان عراق با شیعیان جنوب بود. نزدیک شدن این گروه تروریستی به مرزهای ایران، پیامدهای جدی امنیتی در پیداشت.

به ویژه درصورت دستیابی این گروه به سلاح های میانبرد ابعاد جدیتری پیدا میکرد.[54]

١-١. انجام عملیات تروریستی: تلاش داعش جهت تصرف و سقوط دولت عراق با نا امن کردن مرزها و فراهم کردن زمینه قاچاق تسلیحاتی نظامی به داخل ایران و نیز پیشتیبانی و اعزام گروه های تروریستی، چالش بزرگی بود. انگیزه وتلاش رهبران داعش برای انجام عملیات های تروریستی در ایران از اعلامیه های صادرشده از طرف آن ها قابل فهم است.

مهم ترین اقدام دراین زمینه در آذرماه ١٣٩٤ اتفاق افتاد که چهار عروسک بمب گذاری شده توسط زائران کربلا به ایران وارد کرده بود که با آگاهی دستگاه های امنیتی این توطئه شناسایی و خنثی شد.[55] حملات خرداد ماه ١٣٩٦ تهران توسط گروهک تروریستی داعش و حملات تروریستی به ساختمان مجلس شورای اسلامی و حرم امام خمینی(ره) در ١٧ خردادماه ١٣٩٦ (٧ژئن ٢٠١٧ م) در تهران اشاره دارد که در نتیجه آن ٧ نفر شهید شدند و ٥ مهاجم نیز کشته و حدود ٥٢ نفر زخمی شدند. این حملات حدود ساعت ٣٠: ١٠ باحمله به ساختمان مجلس آغازشد. گروه دوم حدود ساعت ٤٠: ١٠ وارد حرم امام شدند. این حملات نخستین حمله داعش در خاک ایران بود و اولین حمله تروریستی در تهران در بیش ازیک دهه و نخستین حمله بزرگ در ایران از زمان بمب گذاری ١٣٨٩در زاهدان محسوب میشود.

در این عملیات نیروهای سپاه، ناجا و نیروهای امنیتی به مقابله با افراد مسلح که عضو داعش بودند، پرداختند. در فاصله چند روز بعد ازاین اقدام تروریستی سپاه پاسداران برای انتقام این حملات در ١٩ ژوئن ٢٠١٧ مواضع داعش در استان دیرالزور، واقع در شرق سوریه را هدف حمله موشکی قرارداد.[56]

٢. ایجاد خلافت اسلامی: یکی ازاهداف مهم داعش، ایجاد نظام سیاسی مورد نظرخودش بود که ازآن با عنوان امارت اسلامی یاد میکند. پیش شرط تشکیل چنین واحد سیاسی، نابودی دولت های مستقر درجهان اسلام به ویژه خاورمیانه بود.[57] هدف اعلام شده داعش بازسازی خلافت باخلیفه ای است که عموما بایدجانشین حضرت محمد(ص) باشد.[58] با توجه به این که داعش به مرزهای سیاسی، اعتقادی ندارد، بنابراین گفتمان و عملکرد آن علاوه بر تهدیدهای منطقه ای و بین المللی، به طور خاص تهدیدی جدی برای امنیت ملی و منافع جمهوری اسلامی ایران بود.

3. تهدید امنیت سیاسی: پیروان مکتب کپنهاگ که توجه خاصی به این حوزة امنیتی دارند، تهدیدهای سیاسی را به طور عمده متوجه مشروعیت و حاکمیت دولت میدانند. امنیت سیاسی در بارة ثبات سازمان یافته نظم اجتماعی است. مکتب کپنهاگ مهم ترین تهدید و آسیب  پذیری را متوجه حاکمیت دولت میداند. در حوزه امنیت سیاسی شاید برجسته ترین ابعاد امنیت سیاسی، بحث حاکمیت و نهادهای برآمده از آن میباشد.[59] از آن جا که حاکمیت دولت متشکل از سه مؤلفۀ ایده، پایه ه ای فیزیکی و نهادست، ضرورتا تهدید این سه مؤلفه آسیب پذیری حاکمیت و فلسفه وجودی دولت را به دنبال دارد. بر این مبنا مهم ترین تهدیدات امنیت سیاسی جمهوری اسلامی ایران بدین گونه مطرح میشود که یکی از اهداف حمله داعش بر عراق، تلاش برای تجزیه عراق بوده است.[60] اگر عراق تجزیه میشد پیامدهای مختلف ژئوپلتیکی و امنیتی برای ایران داشت؛ زیرا استقلال کردستان عراق به معنای تثبیت و نهادینه کردن هارتلند و عمق استراتژیک برای اقلیت تجزیه طلبان ایرانی میشد. تشکیل کشور مستقل کردستان یعنی این که ایران همیشه یک همسایه مزاحم داشته باشد و بخش اعظم توان امنیتی خودرا جهت بازدارندگی این همسایه باید صرف کند. در واقع کردستان مستقل، به یک تهدید وجودی برای ایران تبدیل میگشت. ازسوی دیگر گروه داعش موجب حضور آمریکا در منطقه خاور میانه به بهانه مبارزه بااین گروه میشد. آمریکا که دشمن درجه یک ایران است حضورش در منطقه موجب گسترش نا امنی در ابعاد مختلف در کل منطقه و به خصوص در ایران میگردید.

٤. تهدید امنیت اجتماعی: طبق دیدگاه مکتب کپنهاگ مفهوم سازمان دهنده امنیت اجتماعی هویت است. امنیت اجتماعی ناظر بر جمع ها و هویت آن هاست. تغییر هویت میتواند منجر به نوعی جدایی طلبی گردد که جدایی طلبان را به سوی هویت های فراخ تر میکشاند. فرهنگ، هویت مذهبی و قومی و رسوم، همگی موضوعات امنیت اجتماعی هستند که دولت ها باید در رابطه با حفظ امنیت ملی به این مؤلفه ها توجه کنند. بنابراین، تضعیف وحدت ملی و تشدید اختلافات قومیتی در ایران یکی از تهدیدهای امنیت اجتماعی است که باید بررسی شود. در هر صورت باید توجه کرد که مشکل اصلی تهدیدات اجتماعی از لحاظ امنیت ملی این است که اغلب آن ها در داخل ایران واقع شده اند. از آنجایی که اصولا امنیت اجتماعی به الگوهای سنتی زبان، فرهنگ، هویت مذهبی و قومی و رسوم مربوط است، این ارزش ها اغلب در داخل ایران مورد تهدید قرار میگیرند.[61] در این راستا، یکی از پیامدهای حضور داعش در عراق برای ایران گسترش نا امنی، افراط گرایی و تنش های مذهبی در عراق و سرایت آن به ایران بود که تنش ها و تهدیدات جدی را در داخل ایران به وجود می آورد.

در حوزه تهدید اجتماعی توسط داعش، به نظر میرسد که یکی از مهم ترین مسئله ها، بحث درگیری بین شیعه و سنی بود. به نظر داعش «شیعیان حتی مسلمان هم نیستند» و بنابراین، کشتار شیعیان را براساس اعتقادات شان مشروع میدانند[62] بنابراین، این خطر وجودداشت که داعش بتواند با تبلیغات وسیع خود حساسیت اهل تسنن ساکن در ایران را علیه شیعیان تحریک کند. هم چنین تجزیه عراق و در نتیجه تسلط داعش به عنوان تهدیدی به تمامیت ارضی ایران و یک پارچگی سرزمینی آن محسوب میشد که در بلند مدت باعث ایجاد روندهای و اگرایانه در ایران میگشت. هم چنین نگاهی سطحی به دورنمای آسیب های نرم افزاری ناشی از تحرکات وهابیون در ایران میتوانست این فرقه را به گروه فشار یا ابزار جاسوسی برخی کشورهای منطقه تبدیل کند. «یکی از اهداف آن ها نفوذ بر مدارس مذهبی اهل سنت، به ویژه دراستان های مرزی جهت ترویج عقاید ضد شیعی است. افزایش پتانسیل شکل گیری گروه های تروریستی ضد شیعی نزدیک به سلفیگری و تضعیف وحدت ملی نیز میتواند مورد توجه قرار گیرد. با توجه به نقش مذهب به عنوان یکی از رشته های وحدت ملی، رشد جریان های سلفیگری میتواند وحدت ملی ایرانیان را مورد خدشه قرار دهد. یکی دیگر از تهدیدات راهبردی رخنه سلفیگری این است که میتواند پتانسیل وقوع برخی تنش های فرقه ای را دراستان های سنینشین غربی و جنوب غربی جمهوری اسلامی مانند کردستان و خوزستان به وجود آورد».[63]

بنابراین داعش خطربزرگ وجدی برای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. خصومت و دشمنی گروه های سلفی و تروریستی با ایران و به طور کلی شیعیان، امری تازه نبود و نیست.

گروه تروریستی داعش در عموم بیانیه های خود از ایرانیها به عنوان «رافضیها»، «صفویها»، «مجوس» و غیره یاد میکرد. به طور کلی جمهوری اسلامی ایران از یک سو به دلیل اختلافات ایدئولوژیک و ازسویدیگر حمایت از دولت های عراق و سوریه یکی از مهم ترین دشمنان گروه تروریستی داعش به شمار میآمد. دلیل دیگر دشمنی داعش با ایران، حضور ایران در خط مقدم مبارزه با تروریسم و حمایت از دولت های عراق و سوریه بوده است. ورود به موقع جمهوری اسلامی ایران به موضوع و حضور نظامی، اطلاعاتی و امنیتی ایران در کمک به ارتش عراق و سوریه یکی از موانع اساسی در پیش روی و گسترش داعش در این دو کشور و به طور کلی منطقه شد. داعش عامل اصلی شکست های خود در عراق و سوریه را ایران میداند؛ از این رو، خواهان انتقام گیری از ایران است.[64]

٣. شهدای روحانی مدافع حرم و امنیت ملی

٣-١. نقش روحانیون در مبارزه با داعش و امنیت ملی

با توجه به تهدیدهای داعش نسبت به امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و تضادهای هویتی ایران و داعش و هم چنین عمق فجایعی که این گروه ترو ریسم در عراق و سوریه به بار آورد، جمهوری اسلامی ایران بادرک این خطر و آگاهی از اهداف و نیت های پلید این گروه نسبت به منطقه خاور میانه و ایران، وارد میدان مبارزه با داعش در خارج از مرزهای جغرافیای خود شد. در مبارزه ایران با داعش، عوامل و متغیرهای مختلفی ممکن است تاثیرگذار بوده باشد ولی نقش یک عامل پررنگ تر است و آن ملاحظات مربوط به امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، فارغ از سایر ملاحظات سیاسی، دینی و مذهبی بوده است که ایران در مقابل داعش در خارج از مرزهای جغرافیای خود باید مبارزه کند و نگذارد دشمن نزدیک مرزهای ایران شود و امنیت ایران را به خطر اندازد. امام خامنه ای میگوید:«[حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) فرمود که «فوالله ما غزی قوم قط فی عقر دارهم إلا ذلوا.» نباید منتظر ماند که دشمن بیاید داخل خانه آدم، بعد آدم به فکر دفاع از او و خانه بیفتد. دشمن را باید در مرزهای خودش سرکوب کرد.افتخار جمهوری اسلامی، امروز این است که ما در مجاورت مرزهای رژیم صهیونیستی و بالاسر آن ها نیروهای حزب الله یا نیروهای مقاومت یا نیروهای امل را داریم».[65] مقام معظم رهبری در دیدار خانواده های شهدای هفتم تیر و جمعی از خانواده های شهدای مدافع حرم تصریح میکند که قضیه داعش و تروریست های تکفیری برای شکست ایران است. «این قضیه داعش و این قضیه ی تروریست های تکفیری... در واقع درست کرده اند برای اینکه جمهوری اسلامی را شکست بدهند؛ عراق مقدمه بود، شام مقدمه بود؛ مقدمه این بود که بتوانند اینجا را تحت تأثیر قرار بدهند؛ قدرت اینجا موجب شد که اینها در آنجا هم زمین گیر شدند؛ والا آنها هدفشان این بود. این کسی که از اینجا بلند می شود، می رود در عراق یا در سوریه به عنوان دفاع از حریم اهل بیت در مقابل این تکفیری ها می ایستد، درواقع دارد از شهرهای خودش دفاع می کند. البته نیت آنها خدا است، [اما] واقع قضیه این است؛ این دفاع از ایران است».[66]

البته دفاع از ارزش های دینی، اعتقادی و حرم امامان معصوم (ع) در عراق و سوریه برای همه شیعیان جهان مورد اهمیت است که شیعیان افغانستان، پاکستان، لبنان، ایران، عراق و... و بسیاری از روحانیون حوزه علمیه و غیر روحانی آماده دفاع از ارزش ها و باورهای دینی و اعتقادی شدند و عاشقانه به کاروان جهاد مقدس علیه این گروه دهشت افکن پیوستند و از مرزهای اعتقادی و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دفاع کردند. امام خامنه ای میگوید:«امروز مسئله شهدای دفاع از حریم اهل بیت مطرح است؛ این از آن ماجراهای عجیب تاریخ است. ما در دوران جنگ جوان ها را تشویق می کردیم به اینکه بروید به میدان جنگ، اجابت می کردند و می رفتند؛ امام یک سخنرانی می کردند، خیل جوان ها راه می افتادند می رفتند [اما] امروز ما چنین تشویقی نمی کنیم، درعین حال این انگیزه چقدر قوی است، این ایمان چقدر شفاف است که این جوان از ایران، از افغانستان، از کشورهای دیگر راه می افتد، بلند می شود از همسر جوانش، از کودک خردسالش، از زندگی راحتش می گذرد، می رود در یک کشور غریب، در یک خاک غریب، در راه خدا مجاهدت می کند و به شهادت می رسد».[67]

به گواهی تاریخ از آغاز غیبت کبری تاکنون عالمان شیعه نقش رهبری و هدایت گری در قیام ها و جنبش های ضدی استبدادی داشته و تا پای جان ایستاده اند مانند نقش میرزا کوچک خان ( به عنوان یک طلبه علوم دینی) در نهضت جنگل، شیخ محمد خیابانی در قیام تبریز، میرزای شیرازی در نهضت تحریم تنباکو، آیت الله کاشانی در نهضت ملی شدن صنعت نفت، شهید آیت الله سید حسن مدرس در مبارزه طولانی مدت علیه رضاخان و.... و نقش حضرت

امام خمینی (ره) در انقلاب اسلامی ایران و در دوران دفاع مقدس و حضور علما و حتی مراجع تقلید در خطوط نبرد و در کنار رزمندگان، ثابت کرد که در همه صحنه ها و لحظه ها در کنار اقشار مختلف ملت هستند رئیس جمهور وقت (حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (دام ظله العالی)) در جبهه ها، با وجود مشغله فراوان و نیز حضور فرزندان طلبه ایشان به طور گمنام، حضور آیت الله العظمی بهاء الدینی در قرارگاه عملیاتی والفجر مقدماتی، حضور آیت الله میرزا جواد آقا تهرانی (با سن هشتاد سال و در حالی که پشتشان خمیده بود و تقریبا به حالت رکوع قدم برمیداشت و عصا به دست می گرفت)، شهید آیت الله سید اسدالله مدنی که اولین شهید محراب در جبهه های ایلام، کرمانشاه و اهواز بارها حضور پیدا کردند.[68]

حضرت امام در پیامی به ملت ایران درباره مرارت ها و سختیهایی که در طول تاریخ بر روحانیت وارد شده است، میفرمایند:«روحانیون مبارز و متعهد به اسلام در طول تاریخ و در سخت ترین شرایط، همواره با دلی پر از امید و قلبی سرشار از عشق و محبت، به تعلیم و تربیت و هدایت نسل ها همت گماشته اند و همیشه پیشتاز و سپر بلای مردم بوده اند؛ بر بالای دار رفته اند و محرومیت ها چشیده اند؛ زندان ها رفته اند و اسارت ها و تبعیدها دیده اند؛ و بالاتر از همه، آماج طعن ها و تهمت ها بوده اند؛ و در شرایطی که بسیاری از روشن فکران در مبارزه با طاغوت به یأس و ناامیدی رسیده بودند، روح امید و حیات را به مردم برگرداندند و از حیثیت و اعتبار واقعی مردم دفاع نموده اند و هم اکنون نیز در هر سنگری، از خطوط مقدم جبهه گرفته تا مواضع دیگر، در کنار مردمند و در هر حادثه غم بار و مصیبت آفرینی، شهدای بزرگواری را تقدیم نموده اند».[69]

امروزه نیز روحانیت به عنوان هادیان جامعه و پاسداران سنگرهای ایدئولوژی و ارزش ها الهی و انسانی، نقش مهم و بنیادین در بیدارگری، جریان شناسی سلفی و تکفیری  تروریسم و اقتدار و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران داشته است. عالمان شیعه و رو حانیون مدافع حرم به لحاظ آشنای با مبانی فکری و اعتقادی داعش، نقش مهم فرهنگی به عنوان مبلغان دینی در جامعه و همچنین باحضور در میدان جنک به عنوان رزمنده در کنار جهاد گران در مبارزه با داعش داشته اند و بسیاری از روحانیون در کنار رزمندگان مدافع حرم در خط مقدم جنک به شهادت رسیده اند و از مرزهای اعتقادی و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دفاع کردند.

معاون تبلیغ حوزه علمیه[70] در یک نشست خبری تشریح برنامه های بزرگداشت شهید حججی و روحانیون شهید مدافع حرم با عنوان «سرداران بیسر» اظهار داشت: «شهدای روحانی در مقایسه با اقشار اجتماعی دیگر و نسبت به تعداد افراد مشمول این صنف بیشتر هستند و خانواده شهدای روحانی نیز ٥ برابر میانگین کشور شهید داشته اند اظهار کرد: بیش از ٤٠ شهید روحانی مدافع حرم داشته ایم که با وجود حضور مستشاری ما این تعداد بسیار قابل توجه است... متقاضی برای حضور در سوریه و جبهه مقاومت برای مقابله تکفیر در حوزه علمی بسیار زیاد است و افراد مشتاق در بین طلاب زیاد هستند».[71]

٣-٢. شهدای روحانی مدافع حرم پاسداران امنیت ملی

همه مدافعان حرم به خصوص روحانییونی که در میدان جنک باداعش حضور داشته است، مدافعان مرزهای اعتقادی و امنیت ملی ایران اسلامی هستند که در کشوری دیگر از کیان ایران اسلامی پاسداری کردند. همان گونه که رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانات خود و در تجلیل از مقام شهدای مدافع حرم فرمودند:«اینها رفتند با دشمنی مبارزه کردند که اگر این ها مبارزه نمیکردند این دشمن میآمد داخل کشور... اگر جلویش گرفته نمیشد ما باید اینجا در کرمانشاه و همدان و بقیه استان ها با این ها میجنگیدیم و جلوی این ها را میگرفتیم.

در واقع این شهدای عزیز ما جان خودشان را در راه دفاع از کشور، ملت، دین و انقلاب اسلامی فدا کردند».[72] امام خامنه ای تصریح میکند که: «شهدای دفاع از حرم اگر نبودند، ما باید حالا با عناصر فتنه گر خبیث دشمن اهل بیت و دشمن مردم شیعه، در شهرهای ایران میجنگیدیم... در عراق که بودند، این ها در یک منطقه ای بودند و سعی میکردند خودشان را بکشانند به سمت منطقه مرزی با جمهوری اسلامی و خودشان را برسانند به مناطق شرقیشان که همسایه جمهوری اسلامی است؛ سعی میکردند بیایند به این استان هایی که با ما هم مرزند؛ جلویشان گرفته شد، بهشان تودهنی زده شد، تارومار شدند، پدرشان درآمد، حالا [هم ] که دارند بکلی ازاله می شوند، جارو میشوند. در سوریه هم همین جور؛ اگر این کاری را که سرداران باارزش ما انجام دادند انجام نمی دادند، عزیزمان، حالا باید در همین دوروبر و اطراف با این ها می جنگیدیم؛ باید در همین خیابان های خودمان و شهرهای خودمان با این ها مبارزه میکردیم. بخش مهمی از این امنیتی که امروز شما دارید، مربوط به همین مدافعان حرم است».[73]

علی شمخانی نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی، در همایش یادواره شهدای مسجد امام حسین (ع)، ایثارگران و شهدا را عنصر قدرت ساز و حافظ و پشتیبان امنیت ملی ایران و سنگربانان در برابر نفوذ دشمنان به مرزهای فرهنگی، اعتقادی و اجتماعی دانست.[74] رئیس مجلس شورای اسلامی آقای دکتر علی لاریجانی براین باوراست که: خون شهدا و حضور مدافعان حرم، ایران را با وجود حضور دشمنان در اطراف این کشور به ویژه جریان های تروریستی و تکفیری موجود در منطقه امن کرده است.[75] تولیت آستان قدس رضوی حجت الاسلام والمسلمین رئیسی مجاهدت جوانان مدافع حرم را یکی از دلایل امنیت ایران میداند ومیگوید: مدافعان حرم، محافظان حریم آل الله و امنیت ملی کشور هستند.

اگر جانفشانیهای آنان نبود، امروز ما این امنیت ملی را نداشتیم. باید روحیه مجاهدت تقویت و رزمندگان مدافع حرم گرامی داشته شوند. هر سخن، نوشته و عملی که موجب تضعیف آن ها شود به امنیت ملی ضربه وارد کرده است.[76] سرهنگ غلامرضا حاجتی معاون هماهنگ کننده سپاه ولیعصر(عج) خوزستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا میگوید: نقش شهدای مدافع حرم در برقراری امنیت در سوریه و عراق بی بدیل است و اکنون امنیت پایدار مرزهای ایران را مدیون خون این شهدای والا مقام هستیم.[77]

همه شهدای مدافع حرم به خصوص شهدای روحانی مدافع حرم که به عنوان مبلغ دینی عملا در سنگر رزم در کنار مجاهدان قرار گرفتند ودرس های از خود گذری و جان فشانی را عملا نشان دادند و جوانان را تشویق به مبارزه کردند وروحیه رزمندگان را با توسل به اهلبیت (ع) و توکل به خدا تلطیف و تقویت کردند و مسایل شرعی جنگ و جهادرا برای رزمندگان بیان کردند، مسلما پاداش فراوانی نزد خدا و نقش مهم در حفظ امنیت ملی ایران دارند.حضور روحانی و طلبه در میدان جنگ و جهاد در کنار رزمندگان و فرماندهان موجب آفرینش حماسه، تقویت روحیه رزمی، شجاعت، شهادت طلبی و ایثاراست. فرمانده قوی، آرام و شاداب، در مواقع حساس میتواند تصمیم مناسب بگیرد و از نیرو و امکانات به گونه ای شایسته استفاده کند. سرباز با روحیه قوی و برخوردار از آرامش نیز میتواند از ابزار و وسایل جنگی به طور صحیح و به موقع سود جسته، ضربات کاری بر دشمن وارد سازد. اما فرمانده فاقد روحیه، هنگام رویارویی با خطر، تدبیر و دقت کافی در طرح ریزی و اجرای برنامه ها را نخواهد داشت و رزمنده بیروحیه نیز بر اثر هراس و وحشت، تنها در پی حفظ جان خود است و قادر به استفاده از سلاح و امکانات به طور کامل نیست. در جنک باداعش روحانیون، تأثیر عمیقی در تقویت روحیه رزمی رزمندگان در مقاطع حساس جنگ داشتند. نقش اساسی روحانیت در این مرحله، نگهبانی از دل ها بوده تا قلب ها را استوار بدارند و بر اطمینان و قوت گام ها بیفزایند و ایمان رزمندگان را راسخ تر سازند.

نتیجه

به گواهی تاریخ عالمان شیعه به عنوان هادیان جامعه و پاسداران سنگرهای ایدئولوژی و ارزش های دینی، نقش مهم در بیدارگری، هدایت جامعه و مبارزات ضدی استبدادی داشته است. همه شهدای مدافع حرم به خصوص شهدای روحانی مدافع حرم، نقش مهم در اقتدار و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران داشته اند.از نگاه داعش ایران هسته اصلی و محور شیعیان جهان است و باید مورد هدف قرار بگیرد و نا امن شود. احساس داعش براین بود که ایران به لحاظ تأثیر برمنطقه مانع عمده داعش است. داعش از جدیترین چالش های امنیت منطقه خاور میانه و بین الملل، بود که امنیت کشورهای منطقه خاور میانه از جمله مرزها و تمامیت ارضی ایران را تهدید میکرد. جنگ علیه نظام سوریه و عراق به عنوان منطقه مانور استر تژیک ایران و سر انجام، تضعیف ایران در برابر رقبای منطقه ای، تهدید علیه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران بود. داعش تشیع را یکی ازاهداف مشروع برای تجاوز میدانست و باتوجه به نقش بارز وحیاتی که تشیع در تعریف هویتی ایرانی دارد، تهدید داعش برای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، یک تهدید جدی بود.شاخص بندی تهدیدات امنیت ملی که ازسوی داعش متوجه جمهوری اسلامی ایران بود، با ابعاد سیاسی، نظامی و اجتماعی امنیت ملی که در مکتب کپنهاک بحث میشود، مطابقت دارد. سخنگوی داعش ایران را تهدید کرد که میخواهد ایران را به باتلاقی از خون تبدیل کند و ایران بدترین دشمن داعش محسوب میشود. بزرگ ترین هدف داعش شکستن استرتژی هلالی شیعی و ایجاد یک منطقه و حتی کشور سنی نشین در مرکز این هلال شیعی و فاصله انداختن بین ایران و جنوب عراق با سوریه و اسرائیل بود؛ جمهوری اسلامی ایران بادرک این خطر و آگاهی از اهداف و نیت های پلید این گروه نسبت به منطقه خاور میانه و ایران، وارد میدان مبارزه با داعش در خارج از مرزهای جغرافیای خود شد. ایران در مقابل داعش در خارج از مرزهای جغرافیای خود مبارزه کرد و نگذاشت دشمن نزدیک مرزهای ایران شود و امنیت ایران را به خطر اندازد. دفاع از ارزش های دینی، اعتقادی و حرم امامان معصوم (ع) در عراق و سوریه برای همه شیعیان جهان مورد اهمیت بود؛ لذا شیعیان افغانستان، پاکستان، لبنان، ایران، عراق و... و بسیاری از روحانیون حوزه علمیه اعم از ایرانی و غیر ایرانی آماده دفاع از ارزش ها و باورهای دینی و اعتقادی شدند و عاشقانه به کاروان جهاد مقدس علیه این گروه دهشت افکن پیوستند و از مرزهای اعتقادی و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دفاع کردند. روح همه شهدای اسلام به خصوص روح شهدای مدافع حرم شاد و یادشان گرامیباد.

پیشنهادات

١. نهادینه سازی ارزش های مدافعان حرم در آثار هنری و فرهنگی.

٢. تجلیل ازشهدا و شهدای مدافع حرم وتکریم خانواده وفرزندان شهدا وشهدای مدافع حرم

٣. برگزاری جشنواره های فرهنگی و هنری برای شهدا و شهدای مدافع حرم جهت ترویج فرهنگ شهادت و ایثار و زنده نگهداشتن نام و یاد شهداء.

٤. برگزاری همایش های علمی ملی و بین المللی برای ترویج فرهنگ شهادت و ایثار.

منابع

قرآن کریم.

نهج البلاغه

١. اباذری، عبدالرحیم (١٣٩٠) تبار نامه حوزه و روحانیت، انتشارات سلمان فارسی.

٢. ابن شهرآشوب (١٣٧٦)، مناقب آل ابیطالب، چاپ ول، نجف، المکتبه الحیریه، ١٣٧٦.

٣. اسماعیل زاده امامقلی، یاسر، احمدی فشارکی، حسنعلی(١٣٩٥)، داعش وامنیت ملی ایران باتکیه برمکتب کپنهاگ، فصلنامه پژوهش های راهبردی سیاست، سال پنجم ١٣٩٥، شماره ١٨.

٤. افتخاری، اصغر(١٣٧٧) امنیت ملی: رهیافت ها و آثار، فصلنامه مطالعات رهبردی، پیش شماره دوم.

٥. آشوری، داریوش (١٣٦٦) دانشنامه سیاسی، آشوری، انتشارات مروارید، تهران.

٦. بخشی، عبدالله (١٣٩٥) اطلاعات و امنیت در کتاب وسنت، چاپ اول تهران، موسسه چاپ وانتشارات دانشکده اطلاعات.

٧. بخشی، علی آقا؛ افشاری راد، مینو(١٣٨٣) فرهنگ علوم سیاسی، نشرچاپار.

٨. بخشی شیخ احمد، مهدی، بهاری، بهنام؛ وهاب پور، پیمان (١٣٩٣)، بررسی ایدئولوژوی گروه تکفیری  وهابی دولت اسلامی عراق وشام (داعش) فصلنامه علوم سیاسی، سال شانزدهم، شماره ٦٤.

٩. بصیری، محمدعلی؛ آقامحمدی، زهرا؛ فلاحی، احسان (١٣٩٥)، بسترهای شکل گیری وتداوم تروریسم در غرب آسیا، مطالعه مورد داعش درعراق وسوریه، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام؛ سال پنجم؛ شماره ١٩.

١٠. بهرام، اخوان کاظمی (١٣٨٥)، امنیت در نظام سیاسی اسلام، کانون اندیشه جوان.

١١. پورحسن، ناصر(١٣٩١)آثاربحران سوریه برمسئله فلسطین، مجله مطالعات فلسطین، شماره، شماره ١٨.

١٢. ترابی، محمد (١٣٧٩) ساختار نظام بین المللی وامنیت ملی باتأکید برجهان سوم، فصلنامه علمی پژوهشی علوم سیاسی.

١٣. جهان بزرگی، احمد ( ١٣٨٨)امنیت درنظام سیاسی اسلام ( اصول ومؤلفه ها)، چاپ اول، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و ادیشه اسلامی.

١٤. حسینی،خامنه ای، سید علی(١٣٨٩/٤/١٩)،بیانات در دیدار مسئولان نظام در روز عید مبعث.

١٥. (١١/٣٠/ ١٣٨٠)،پیام به کنگره عظیم حج.

١٦. (٣/١٤/ ١٣٨٠)،بیانات در مراسم سالگرد ارتحال امام خمینی.

١٧. (١٣٨٣/٧/١٥) بیانات در دانشگاه علوم انتظامی.

١٨. (١١/٢/ ١٣٧٠)،بیانات در دیدار جمعی از فرماندهان نیروی انتظامی.

١٩. (١٣٧٠/١/٢٩)،بیانات در دیدار زائرین و مجاوین حرم مطهر رضوی.

٢٠. (١٣٧٠/٢/١١) بیانات در دیدارجمعی ازکاگران ومعلمان.

٢١. (٦/٢/ ١٣٧٦)،بیانات در دیدار رئیس جمهور و اعضای هیأت دولت.

٢٢. (١٣٩٥ /٩/١)،بیانات در دیدار جمعی از خانواده های شهدای مدافع حرم.

٢٣.(١٣٩٥/٤/٥)،بیانات در دیدار خانواده های شهدای هفتم تیر و جمعی از خانواده های شهدای مدافع حرم.

٢٤. (١٣٩٤ /١١ /٥)،بیانات در دیدار جمعی از خانواده های شهدای مدافع حرم.

٢٥. (٣/٢٨/ ١٣٩٦) بیانات در دیدار خانواده های شهدای مرزبان و مدافع حرم.

٢٦. خرمشاهی، بهاءالدین (١٣٧٧) دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی)، تهران، دوستان وناهید.

٢٧. خسروی، مرتضی(١٣٩٤) امنیت درقرآن (رویکرد تفسیری تبیینی)، چاپ اول، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی.

٢٨. رشیدی، بهروز(١٣٩٠) رسالت روحانیت از نگاه امام خمینی (ره)، موسسه چاپ و نشر عروج، وابسته به موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

٢٩. راغب اصفهانی، حسن بن محمد(١٣٧٥) مفردات راغب، ترجمه سید غلامرضا خسروی حسینی، تهران، انتشارات مرتضوی، چاپ دوم.

٣٠. روشندل، جلیل (١٣٨٨) امنیت ملی و نظام بین المللی، تهران، سمت.

٣١. زرومی، سید حسین ولی پور(١٣٧٦) پایان نامه کارشناسی ارشد «سیر تحول در مقوله و ملاحظات امنیت ج. ١,١، دانشگاه شهید بهشتی.

٣٢. سلمان خاکسار، عبد الحمید(١٣٩٠) در آمدی برسیاستگذاری امنیت ملی، چاپ اول، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی.

٣٣. سیدنژاد، سید باقر (١٣٨٩)، روند سلفیگری در عراق و تأثیر آن بر جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه مطالعات راهبردی دوره ١٦..

٣٤. ساوه درودی، مصطفی(١٣٩٣) گروه تروریستی داعش، برآیند تنازعات و ناامنیهای منطقه ای، فصلنامه علمی  پژوهشی امنیت پژوهی، سال سیزدهم، شماره ٤٥.

٣٥. طریحی، فخرالدین (١٣٧٥) مجمع البحرین، تهران، مکتبه المرتضویه.

٣٦. طحامنش، علیرضا،قدیری، حجت الله (١٣٩١) ودیگران، سلفی گری درعراق جدید وتأثیر آن برمباحث قومی وامنیتی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه امنیت پژوهی، سال یازدهم. شماره ٣٧.

٣٧. علی بخشی، ابراهیم ( ١٣٨٩)، الگوی طرح ریزی راهبردی نظامی ومدیریت امنیت ملی، چاپ اول تهران، دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، موسسه چاپ و انتشارات دافوس.

٣٨. عماد، عبدالغنی (٢٠١٣) الحرکات الاسلامیه فی الوطن العربی، الطبعه الاولی، بیروت، مرکز دراسات الوحده العربیه، ٢٠١٣.

٣٩. معین، محمد(١٣٧٥) فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر، چاپ نهم.

٤٠. معلوف، لویس (١٣٨٢)، فرهنگ المنجد، ترجمه محمد بندر ریگی، تهران، انتشارات اسلام، چاپ چهارم.

٤١. محمدی، علی(٣٠ / ٨/ ١٣٨١) مقاله نگاهی به مفهوم امنیت در جهان امروز، جام جم.

٤٢. مطهری، مرتضی(١٣٨٧)جهان بینی توحیدی، چاپ ٢٦، تهران، انتشارات صدرا.

٤٣. موسوی خمینی، روح الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1379.

٤٤. مجلسی، محمدباقر( ١٣٨٥) بحار الأنوار، المکتبۀ الاسلامیۀ، تهران.

٤٥. مکارم شیرازی ناصر ودیگران (١٣٦٤)، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران.

٤٦.نجات، سیدعلی (١٣٩٣) جریان شناسی سلفیهای جهادی  تکفیری دربحران سوریه، گزارش خبری  تحلیلی بولتن نیوز، ٥ مرداد.

٤٧. نصری، قدیر (١٣٧٦) مکتب کپنهاگ: مبانی نظری وموازین عملی؛ فصلنامه مطالعات دفاعی وامنیتی، شماره ٣٣.

٤٨. هوشی سادات، سید محمد(١٣٩٣) داعش میراث سیاسی غربی  عربی، تهران، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.

٤٩. یاسر اسماعیل زاده امامقلی و دیگران، داعش وامنیت ملی ایران باتکیه برمکتب کپنهاگ،

پی نوشت ها: