فرشته نجات اقتصاد روسیه

به نظر می‌رسد چین نقش فزاینده‌ای را در حمایت از اقتصاد روسیه و کمک به تلاش‌های جنگی آن ایفا می‌کند. داده‌های تجاری اخیر نشان می‌دهد که پکن طیفی از کالاها، از جمله برخی کالاها با کاربردهای نظامی بالقوه مانند ریزتراشه‌ها و بیل‌های حفر خندق را برای این کشور تامین می‌کند.

براساس گزارشی از وال‌استریت ژورنال، چین به منبع اصلی تامین بسیاری از کالاها و اجزای مورد نیاز اقتصاد تحریم‌شده روسیه تبدیل شده و در عین حال خریدار نفت و گاز مسکو است. روابط اقتصادی رو به رشد این دو کشور بخش مهمی از تلاش‌ها برای متحد شدن است، در برابر آنچه رهبران آنها تلاش‌های غرب برای مهارشان توصیف می‌کنند. براساس داده‌های تجاری منتشرشده در هفته گذشته، مجموع تجارت چین با روسیه در هفت ماه اول سال جاری با جهش 36درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل به 134میلیارد دلار رسیده است؛ به‌طوری‌که مسکو را پس از استرالیا و تایوان در فهرست بزرگ‌ترین شرکای تجاری چین قرار می‌دهد. تجزیه و تحلیل این داده‌ها نشان می‌دهد که افزایش تجارت انرژی، خودرو و تجهیزات الکترونیکی باعث تعمیق روابط این دو کشور شده است.

تخمین‌های موسسه اقتصادهای نوظهور بانک فنلاند نشان می‌دهد که چین اکنون منبع تامین 45 تا 50درصد از واردات روسیه است که نسبت به قبل از شروع درگیری روسیه با اوکراین افزایش پیدا کرده است. این رابطه به نفع چین نیز بوده است؛ به‌ویژه در شرایطی که اقتصاد این کشور با انبوهی از چالش‌ها از جمله کاهش تقاضای غرب برای کالاهایش مواجه است. روسیه به‌طور قابل توجهی به چین کمک کرده است تا در سال جاری به بزرگ‌ترین صادرکننده خودرو در جهان تبدیل شود. با این‌حال، این کشور هنوز بخش کوچکی از تجارت جهانی چین است. براساس این گزارش، طی هفت ماه ابتدای سال صادرات چین به روسیه 73درصد افزایش داشته است که نشان می‌دهد روسیه به یکی از بازارهای کالاهای چینی تبدیل شده که در بحبوحه افزایش جهانی نرخ بهره و تنش‌های ژئوپلیتیک، همچنان رشد نشان می‌دهد.

این افزایش در تجارت با روسیه به دنبال تحریم‌هایی که دسترسی روسیه به انبوهی از کالاهای ساخت غرب را قطع کرده، اتفاق افتاده است. شرکت‌های چینی با صادرات محصولات خود از جمله خودرو، لوازم الکتریکی، غذا، تنباکو، فلزات، گوشی‌های هوشمند و سایر کالاهای مصرفی به این کشور کمک‌ کرده‌اند. از منظر وال‌استریت ژورنال، به نظر می‌رسد قسمتی از افزایش تجارت میان دو کشور مستقیما به عملیات نظامی روسیه در اوکراین مرتبط است.

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه در جریان سفری که در ماه ژوئن به پکن انجام داد، گفت که همتایانش به او اطلاع داده‌اند که چین به روسیه سلاح نمی‌دهد و تایید کرد که ایالات متحده شواهدی را ندیده است. باوجوداین، او درباره ارائه کالاهای دیگری که به عملیات روسیه کمک می‌کند از جمله فناوری‌های دومنظوره با استفاده غیرنظامی و نظامی، ابراز نگرانی کرد. یک‌سال قبل، زمانی که آشکار شد پوتین نمی‌تواند به پیروزی سریع که برخی پیش‌بینی کرده بودند دست یابد، واردات روسیه از تجهیزات خاک‌برداری چین به‌شدت شروع به افزایش کرد. در هفت‌ماه ابتدای2023 صادرات لودر چین به روسیه تقریبا دوبرابر و صادرات بیل مکانیکی تقریبا سه‌برابر نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته است. جوزف وبستر، از اعضای ارشد شورای آتلانتیک معتقد است که این ماشین‌ها عموما در ساخت‌وساز استفاده می‌شود و افزایش شدید نشان می‌دهد که روسیه برخی از آنها را برای مقاومت در برابر حملات اوکراین و ایجاد موانع ساختمانی مورد استفاده قرار داده است. به گفته وبستر، «شرکت‌های چینی ساخت استحکامات روسیه در اوکراین را امکان‌پذیر کرده‌اند.»

واردات چین از روسیه نیز رشد کرده است؛ البته نسبت به صادرات چین به همسایه خود کمتر است. واردات چین از روسیه در هفت ماه ابتدای سال 17درصد نسبت به سال قبل افزایش داشته و به 1/ 71میلیارد دلار رسیده است. این رقم حدود 8/ 4درصد از کل واردات چین در سال جاری را تشکیل می‌دهد که نسبت به سهم 3درصدی در آستانه شروع عملیات نظامی در اوکراین افزایش زیادی نیست.

چین واردات کالاهای واسطه‌ای از روسیه را افزایش داده است که جریانی از درآمدهای خارجی را برای اقتصاد آسیب‌دیده روسیه فراهم می‌کند. واردات زغال سنگ آنتراسیت روسیه به چین در هفت ماه اول سال نسبت به سال قبل 55درصد افزایش یافته و به 2میلیارد دلار رسیده است. داده‌های گمرک چین نشان می‌دهد که واردات نفت‌خام بر حسب دلار به دلیل کاهش قیمت این کالا به حدود 32میلیارد دلار کاهش یافته؛ اما از نظر حجم نسبت به سال گذشته افزایش یافته است. برای چین، روسیه بازار آماده‌ای را برای صادرات فراهم می‌کند؛ چراکه تقاضا برای کالاها در جاهای دیگر درحال کاهش است. سود بیشتر درباره خودرو آشکار است؛ تقاضای روسیه برای خودروهای ساخت چین به جلو افتادن چین از ژاپن به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده در جهان کمک می‌کند.

دانکن ریگلی، اقتصاددان ارشد در Pantheon Macroeconomics معتقد است، بدون این افزایش عظیم در صادرات خودرو به روسیه، چین به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده خودرو در جهان ظاهر نمی‌شد. صادرات وسایل نقلیه موتوری چین به روسیه از زمان متوقف شدن محموله‌ها از اروپا در اوایل سال گذشته، به‌شدت افزایش یافته است. طبق داده‌های گمرکی که CEIC جمع‌آوری کرده است، چین در 6ماه اول سال بیش از 341هزار وسایل نقلیه موتوری به روسیه صادر کرده که تقریبا شش برابر نیمه اول 2022 است. در این مدت، روسیه مقصد حدود 5/ 11درصد از کل صادرات خودروهای چینی بوده که نسبت به 7/ 3درصد در نیمه اول 2022 به‌شدت افزایش داشته است. با عقب‌نشینی خودروسازان غربی از بازار روسیه، خودروهای ساخت چین و خودروهای شاسی‌بلند پرفروش هستند. روسیه امسال بزرگ‌ترین واردکننده خودروهای چینی بوده است. گزارشی از اتواسات که صنعت خودرو را تحلیل می‌کند، تا ماه ژوئن شش برند از 10برند برتر خودرو در روسیه چینی بوده‌اند، درحالی‌که سه سال قبل هیچ‌کدام وجود نداشتند.