از سائولا تا دنیل
ماه سپتامبر در حالی شروع شد که توفانی مهیب، پس از عبور از فیلیپین و تایوان به هنگ‌کنگ رسید. توفان «سائولا» درختان را از جا کند و شهر را در سیلی ویرانگر فرو برد. این اولین مورد از چند سانحه آب و هوایی بود که در 12 روز، گریبان چند کشور را گرفت. فاجعه‌‌‌بارترین آنها، سیل لیبی است که طبق گزارش سازمان ملل، جان بیش از 11هزار نفر را گرفته. در ماه جاری، بخش‌‌‌هایی از منطقه مدیترانه تحت‌تاثیر توفان «دنیل» بوده‌‌‌اند که در نتیجه یک سیستم کم‌‌‌فشار بسیار قوی، پدید آمد و تبدیل به یک «مدیکن» شد. مدیکن، توفان بسیار نادری است که ویژگی‌‌‌هایش بسیار شبیه به سایر توفان‌‌‌هاست و می‌تواند باران‌‌‌ها و سیل‌‌‌های خطرناک ایجاد کند. این توفان ابتدا در یونان رخ داد. میزان بارانی که در یونان آمد، از مجموع بارش یک سالش بیشتر بود.
خیابان‌‌‌ها شبیه رودخانه شدند، روستاها زیر آب رفتند و نیروهای امداد مجبور شدند برای کمک به سیل‌‌‌زده‌‌‌ها از قایق‌‌‌های بادی استفاده کنند. نخست‌وزیر کشور، تعداد کشته‌‌‌ها را دست کم 15 نفر اعلام کرد و در ادامه گفت که دنیل، یکی از مهیب‌‌‌ترین توفان‌‌‌هایی است که اروپا به خود دیده. یونان پیش از سیل، شاهد آتش‌‌‌سوزی‌‌‌های ویرانگر نیز بوده. وزیر محیط‌زیست این کشور در مصاحبه‌‌‌ای به سی‌‌‌ان‌‌‌ان گفته که «این رد پای تغییرات آب و هوایی است.» کمی آن‌‌‌سوتر، در همسایگی یونان، شمال غرب ترکیه نیز میزبان دنیل شد. طبق گزارش‌‌‌ها دست کم 7 نفر بر اثر سیل کشته شدند. سیل حتی به استانبول هم رسید و جان دو نفر را گرفت. بلغارستان نیز مصون نماند. اما دنیل به اینها بسنده نکرد. هرچه پیش رفت، بر اثر گرمای غیرمعمول آب دریا، بیشتر قدرت گرفت تا سرانجام به لیبی رسید.
بارش باران در لیبی به قدری ویرانگر بود که باعث شکستن دو سد و ایجاد یک موج آب عظیم شد. موج به سمت شهر ساحلی درنه سرازیر شد، کل منطقه را در بر گرفت و خانه‌‌‌ها را به دل اقیانوس فرو برد. هزاران کشته و مفقود بر جای ماند. عملیات جست‌‌‌وجو و نجات ادامه دارد، گرچه مجموعه‌‌‌ای از فاکتورهای دیگر، از جمله زیرساخت‌‌‌های ضعیف، اطلاع‌‌‌رسانی ناکافی و بی‌‌‌ثباتی سیاسی به فاجعه دامن زده و دست امدادگران را بسته است. جهان در سال‌های اخیر، شاهد پدیده‌‌‌ای به نام «آب و هوای غیرعادی» است. گرماها و سرماهای غیرمعمول، باران‌‌‌های سیل‌‌‌آسا، خشکسالی‌‌‌های طولانی و آتش‌‌‌سوزی‌‌‌ها. طی چند سال اخیر، کشورهای بسیاری تحت‌تاثیر این فجایع بوده‌‌‌اند؛ از باران‌‌‌های سیل‌‌‌آسا در آمریکا گرفته تا آتش‌‌‌سوزی‌‌‌های گسترده در کانادا و سیل در چین.
دانشمندان هشدار داده‌‌‌اند که این بلایای جهانی، ممکن است همزمان با افزایش سرعت تغییرات آب و هوایی، بیش از پیش و با شدت بیشتر اتفاق بیفتند. به این ترتیب، مقابله با آنها و بازسازی شهرها به‌خصوص در نقاطی مثل لیبی، سخت‌‌‌تر از قبل خواهد بود. این واقعیت جدید جهان است که هم دولت‌‌‌ها، هم شرکت‌ها باید دیر یا زود با آن مواجه شوند؛ واقعیتی که هرچه زودتر برایش آماده شویم، بهتر می‌توانیم خسارت‌‌‌هایش را کنترل کنیم.
شوک اقتصادی گرما
در تابستان امسال، موج بی‌‌‌سابقه گرما در نقاط مختلف دنیا باعث ایجاد اختلال در فعالیت کسب‌وکارها شد. در آمریکا، شرکت‌هایی که نمی‌توانستند نیروهای کار خود را خنک کنند، تعطیل کردند. بعضی‌‌‌ها هم وام می‌گرفتند تا تجهیزات سرمایشی جدید بخرند. در جنوب اروپا، کشورهای ایتالیا و اسپانیا و یونان گرمای بی‌سابقه‌‌‌ای را تجربه کردند. در بسیاری از شهرهای ایتالیا از جمله فلورانس و رم، وضعیت قرمز اعلام شد و مقامات در آتن، به دلیل افزایش دما به 100 درجه فارنهایت، معابد پارتنون را تعطیل کردند.
طبق گزارش وال‌استریت ژورنال، محققان درباره ضربات موج گرما بر رشد اقتصاد کشورها هشدار داده‌‌‌اند. «درک لموآن»، اقتصاددان دانشگاه آریزونا که درباره پیامدهای اقتصادی تغییرات آب و هوایی مطالعه می‌کند، میگوید: «میان سال‌های گرم‌‌‌تر و خروجی اقتصادی کمتر، ارتباط مستقیم وجود دارد.» یکی از ساده‌‌‌ترین توضیحات، این است که گرمای بیش از حد، بازدهی و توان یادگیری نیروهای کار را کاهش می‌دهد. او میگوید: «گرما اجازه نمی‌‌‌دهد آدم‌‌‌ها درست از مغزشان استفاده کنند.» به‌‌‌علاوه، «گرنوت واگنر»، اقتصاددان و نویسنده کتاب «شوک آب و هوا» میگوید: «گرمای شدید می‌تواند منجر به رفتارهای غیرمنطقی و پیامدهایی مثل افزایش تصادفات و خشونت شود.» تاثیرات دومینویی گرما را نیز به اینها اضافه کنید. مثلا گرما منجر به آتش‌‌‌سوزی در کانادا شده. جنگل‌‌‌ها در آتش می‌‌‌سوزند و دما بالاتر می‌رود. به دلیل افزایش دما، کسب‌وکارها یا تعطیل می‌‌‌شوند یا بازدهی‌‌‌شان افت می‌کند.
تولید نفت در آلبرتا کاهش می‌‌‌یابد و تولید چوب در کبک متوقف می‌شود. قیمت چوب بالا می‌رود. دود آتش‌‌‌سوزی‌‌‌ها تا نیویورک می‌رود و نفس کشیدن را برای ساکنان کل منطقه، سخت می‌کند. همان‌طور که می‌‌‌بینید یک آتش‌‌‌سوزی می‌تواند زندگی را برای طیف گسترده‌‌‌ای از مردم به شکل‌‌‌های مختلف مختل کند. این تازه آغاز راه است. «پاتریشیا کوهن»، تحلیلگر نیویورک‌تایمز معتقد است که دنیا هنوز اثرات اقتصادی بلندمدت تغییرات آب هوایی را حس نکرده. به باور او، کاهش بازدهی، فقط یکی از پیامدهاست. آسیب به محصولات کشاورزی، افزایش نرخ مرگ و میر، اختلال در تجارت جهانی و کاهش سرمایه‌گذاری نیز از دیگر پیامدهای تغییرات آب‌وهوایی‌‌‌اند.
زیرساخت‌‌‌ها نیز توان تحمل این واقعیت جدید را ندارند. به همین علت، بسیاری از شرکت‌های بزرگ دنیا در تلاشند تا زیرساخت‌‌‌های خود را در برابر تغییرات اقلیمی ایمن کنند. برخی دولت‌‌‌ها از جمله در اروپای مرکزی و شرقی که به تازگی با مشکلات آب و هوایی مواجه شده‌‌‌اند، قصد دارند زیرساخت‌‌‌های آسیب‌‌‌دیده را جایگزین کنند و به شرکت‌ها برای سازگاری با این تحولات، یارانه و کمک مالی ارائه دهند.
گرما، عامل مخل برق و تلفن
بسیاری از مردم دنیا تا به حال چنین چیزی را تجربه نکرده‌‌‌اند که یک شب در میانه تابستان، ناگهان هوا بارانی شود و فردایش، خیابان‌‌‌ها تبدیل به دریاچه شده باشند (اتفاقی که چندی پیش در پاکستان افتاد). سیل و گرما تهدید بزرگی برای زیرساخت‌‌‌های مهم دنیا هستند که در صورت وقوع می‌توانند حتی عملیات امدادرسانی را محدود کنند. به‌‌‌علاوه، اگر زیرساخت‌‌‌ها قدیمی باشند، نمی‌توانند در شرایط جدید، عملکرد سابق را داشته باشند. مثلا، در بسیاری از کشورها شبکه‌‌‌های برق قدیمی‌‌‌اند و سال‌ها طبق یک روتین مشخص، تعمیر و سرویس می‌‌‌شده‌‌‌اند. اما حالا به واسطه گرمای بیش از حد و افزایش مصرف برق (به دلیل استفاده مضاعف از خنک‌‌‌کننده‌‌‌ها)، امکان سرویس آنها طبق روتین همیشگی وجود ندارد. این منجر به قطعی مکرر برق می‌شود. خطوط برق، تنها قادر به انتقال میزان مشخصی از جریان برق هستند و نسبت به گرما نیز حساسند. اگر بیش از حد گرم شوند، دچار افتادگی می‌‌‌شوند و ممکن است به سطوح یا درختان برخورد کنند. به این ترتیب، در جریان اختلال ایجاد شود.
سیستم‌های مخابراتی نیز مستثنی نیستند. گرمای بیش از حد می‌تواند باعث افزایش فشار بر سیستم‌های خنک‌‌‌کننده دکل‌‌‌ها و مراکز مخابراتی و در نهایت، قطعی خطوط شود. در کانادا، به دلیل آتش‌‌‌سوزی‌‌‌های مکرر، شرکت مخابراتی «تلاس»، مستقر در ونکوور، یاد گرفته که چطور بحران را مدیریت کند. مثلا در ماه مه، وقتی جنگل‌‌‌های آلبرتا آتش گرفتند، این شرکت بلافاصله چند دکل تلفن همراه متحرک را به ادمونتون فرستاد. ماه بعد، زمانی که آتش‌‌‌سوزی، باعث قطعی مسیر اصلی شرق به غرب جزیره ونکوور شد، این شرکت، مسیر یکی از آن دکل‌‌‌ها را تغییر داد تا امکان ارتباط را برای یک منطقه دور که به عنوان مسیر انحرافی استفاده می‌‌‌شد، فراهم کند.
تلاس می‌‌‌داند که در شرایط بحرانی، خدمات مخابراتی تا چه حد مهمند. بسیاری از صنایع، تحت‌تاثیر گرمای شدید هستند اما در بحران‌ها، مخابرات یکی از خدمات حیاتی است، چرا که قطع ارتباط با امدادگران می‌تواند جان هزاران نفر را در مناطق آسیب‌‌‌دیده به خطر بیندازد. شبکه‌‌‌های مخابراتی با برق کار می‌کنند. برخی از شرکت‌های مخابرات برای جلوگیری از قطعی، در دفاتر مرکزی و برج‌‌‌ها از برق اضطراری استفاده می‌کنند؛ از باتری‌‌‌های بزرگ گرفته تا ژنراتورها. تغییر شدید الگوهای آب و هوایی، تهدید بزرگی برای شبکه‌‌‌های ارتباطی است. به گزارش وب‌سایت «تلکو تایتنز»، راه چاره آمادگی، ایجاد «برگشت‌‌‌پذیری» و احیای سریع زیرساخت‌‌‌های ارتباطی از جمله مخابرات است. کارشناسان معتقدند که به این منظور، سیستم‌های برق و مخابرات باید دوشادوش هم کار کنند و هماهنگی و تبادل اطلاعات بهتری با یکدیگر داشته باشند تا هم بحران‌ها را بهتر مدیریت کنند و هم حتی‌المقدور، در برابر تغییرات آب و هوایی ایمن شوند.
تغییر طراحی فرودگاه‌‌‌ها
اوت امسال، سیل در فرودگاه فرانکفورت باعث لغو بسیاری از پروازها شد. این اتفاق و حوادث مشابه، برخی از پرترددترین فرودگاه‌‌‌های جهان را وادار کرد که طراحی خودشان را تغییر دهند. آنها حالا در حال جابه‌‌‌جایی تجهیزات الکتریکی حساس خود به پشت بام‌‌‌ها هستند تا از سیل در امان باشند. برخی در حال تقویت باندها برای تحمل نوسانات دمایی شدیدند و برخی دیگر، سرعت سیستم‌های تصفیه هوای خود را افزایش داده‌‌‌اند. در نیویورک، فرودگاه بین‌المللی «جان اف کندی» حدود 19 میلیارد دلار را صرف آماده‌سازی در برابر بلایای آب و هوایی، از جمله سیل و توفان‌‌‌ها کرده. ذوب شدن یخ‌‌‌های قطبی، فرودگاه‌‌‌های مناطق شمالی را مجبور کرده که باندهای خود را در برابر امواج غیرمنتظره، ایمن‌‌‌سازی کنند. در اروپا، بسیاری از فرودگاه‌‌‌ها مقاوم‌‌‌سازی باندها در برابر گرما را در دست اجرا دارند. صنعت هوانوردی وعده داده که تا سال 2050، تولید کربن را به صفر برساند اما تغییرات آب و هوایی شدید امسال، باعث شده که خیلی زودتر برای زیرساخت‌‌‌های مهم خود چاره‌‌‌ای بیندیشند.
شهرها در آب، شرکت‌ها در خواب
سال گذشته در کنفرانس تغییرات اقلیمی مصر در شرم‌‌‌الشیخ، بسیاری از شرکت‌ها و دولت‌‌‌ها اعلام کردند که سرمایه‌گذاری‌‌‌های خود در راستای سازگاری با «ریسک‌‌‌های فیزیکی» تغییرات آب و هوایی و حمایت از جوامع آسیب‌‌‌پذیر را افزایش خواهند داد. گرچه حس اضطرار در رابطه با تغییرات آب و هوایی رو به افزایش است اما روند پیشرفت شرکت‌ها برای مقابله با این ریسک‌‌‌ها بسیار کند است.
طبق گزارش «اس‌اند پی»، از هر پنج شرکت، تنها یک شرکت برنامه‌‌‌ای برای مقابله با ریسک‌‌‌های فیزیکی در دست اجرا دارد. بخش انرژی در این زمینه از سایر شرکت‌ها جلوتر است. دلیلش هم این است که شرکت‌های آب و برق و گاز، تا حد زیادی متکی به زیرساخت‌‌‌های فیزیکی هستند و در برابر توفان‌‌‌ها و سیل‌‌‌ها و سایر بلایا آسیب‌‌‌پذیرترند. صنایع مالی، مثل بانک‌ها و بیمه‌‌‌ها، به واسطه وام‌‌‌دهی و سرمایه‌گذاری، بیش از سایر صنایع در معرض اقتصاد کلانند و در نتیجه، بیشتر تحت‌تاثیر پیامدهای اقتصادی تغییرات آب و هوایی‌اند. اما کمتر از یک‌چهارم آنها برای مقابله با این تغییرات، طرحی دارند.
چهار بخش خدمات درمانی، ارتباطات، فناوری اطلاعات و کالاهای غیرضروری نیز روند کندی دارند. به نظر می‌رسد که وعده‌‌‌های کنفرانس شرم‌‌‌الشیخ، کفاف گرمای این روزها را نمی‌‌‌دهند. در حالی که شهرها زیر آب فرو می‌‌‌روند یا در حالت خوش‌بینانه، در گرما ذوب می‌‌‌شوند، برخی شرکت‌ها و دولت‌‌‌ها، سرشان گرم چیزهای دیگر است و گرمای طاقت‌‌‌فرسای این روزها را به کلی فراموش کرده‌‌‌اند.
