‌چای داغ رانت‌پهلو

سازمان بازرسی کشور با انتشار گزارشی از یک فساد ارزی توسط شرکت واردکننده چای پرده برداشت. بر اساس این گزارش، شرکت چای دبش، طی سال‌های 1398 تا 1400، حدود 3میلیارددلار ارز ترجیحی برای واردات چای دریافت کرده اما تنها 2میلیارد آن صرف واردات شده و یک میلیارد باقی مانده، در بازار آزاد با قیمت بالاتر به فروش رسیده است. پیگیری‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد که در سال‌های 98 و 97 میزان تخصیص و تامین ارز چای در کشور کمتر از 300میلیون دلار در هر سال بوده است. این در حالی است که تخصیص ارز در سال‌های بعد از آن به سه‌برابر افزایش یافته است. انتشار این اخبار باعث موضع‌گیری‌های سیاسی شد؛ بدون اینکه ابعاد اقتصادی و سیاستی آن مورد تحلیل قرار گیرد. اعطای ارز ارزان قیمت در کنار اعطای قدرت به نهادهای دولت، برای معرفی اولویت‌های اصلی دریافت این نوع ارز باعث شده است که زمینه‌سازی فساد اخیر ایجاد شود.

کشف یک فساد

طی روزهای گذشته سازمان حسابرسی کشور، از وقوع فساد ارزی در زمینه واردات چای خبر داد. داستان از این قرار بود که شرکت چای «دبش» از سال98، حدود 3میلیارددلار برای واردات چای ارز ترجیحی دریافت کرده، اما تنها 2میلیارد آن را صرف واردات کرده و مابقی را با قیمت بالاتر در بازار آزاد به فروش رسانده است. با ورود مقامات قضایی به این موضوع نیز روز گذشته خبر دستگیری مدیرعامل شرکت مذکور منتشر شد.

رشد 3برابری تخصیص ارز

در این بین پیگیری‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد که در سال‌های 98 و 99، ارز تخصیص‌یافته برای واردات چای‌، حدود 300میلیون دلار بوده که حدود 90درصد آن تامین شده است. اما از سال‎‌های 1400 تا 1402، میزان ارز تخصیص‌یافته برای واردات چای به 3برابر رسیده است. بررسی مسائل مطرح‌شده طی روزهای گذشته نشان می‌دهد به‌طور کلی در واکنش به این اتفاق، دو نگاه سیاسی وجود دارد. گروهی آن را دستاورد دولت سیزدهم در کشف فساد عنوان کرده و مقصر این اتفاق را دولت قبلی می‌دانند. گروه مقابل نیز اعتقاد دارند میان فساد رخ‌داده و مسوولان دولت سیزدهم ارتباطاتی وجود دارد و آن را به نزدیکان مقامات دولت سیزدهم منسوب می‌دانند.

صف فساد ارز ارزان

اما در این بین، فارغ از نگاه‌های سیاسی می‌توان با رویکردی اقتصادی نیز ابعاد این اتفاق را بررسی کرد. به‌صورت کلی، زمانی که در یک اقتصاد، ارز ارزان تخصیص پیدا می‌کند، می‌تواند به‌عنوان یک زمین حاصلخیز برای رویش رانت و فساد مورد استفاده قرار گیرد.

نکته مهم این است که این اتفاق فارغ از اینکه چه دولتی متولی امور باشد رخ خواهد داد. حتی در شرایط فعلی تخصیص ارز 28هزار و 500تومانی نیز از این قاعده مستثنی نخواهد بود؛ زیرا تفاوت زیادی میان نرخ ارز آزاد و دلار ترجیحی وجود دارد و همین موضوع امکان رانت و فساد را فراهم خواهد کرد. از سوی دیگر باید توجه کرد که فساد اخیر به‌دلیل ابعاد و ارقام بزرگی که داشته شناسایی شده و ممکن است تخلفات بی‌شماری رخ داده باشد که شناسایی نشوند. بنابراین آنچه به‌عنوان ریشه اصلی چنین تخلفاتی وجود دارد، شیوه سیاستگذاری است که بستر آن را فراهم می‌کند و ازآنجاکه مکانیسم مناسبی برای شناسایی 100درصدی تخلفات نیز وجود ندارد، آسیب‌های جدی به اقتصاد وارد خواهد کرد.

مادامی که توزیع ارز ارزان ادامه داشته باشد، این بستر برای بروز فساد ایجاد خواهد شد. چه بسا که این فساد نیز به‌دلیل گسترده بودن ابعاد ماجرا افشاشده و بسیاری از فسادهای کمتر از این ارقام، به راحتی قابل شناسایی نیست. یکی دیگر از مسائلی که طی روزهای گذشته و به دنبال انتشار فساد این شرکت در شبکه‌های اجتماعی مطرح شد، انتساب مطالب مدیران شرکت چای دبش، به برخی از رسانه‌ها بود، حال آنکه بررسی‌ها نشان می‌دهد این افراد با بسیاری از خبرگزاری‌ها گفت‌وگو کرده و حتی در رسانه ملی نیز حضور داشته‌اند.