مجید شفیعپور رئیس موسسه تغییر اقلیم و محیط‌زیست دانشگاه تهران میگوید: درباره کمبود بارش‌‌‌های جوی در پاییز سال‌جاری دلایل متعددی ذکر شده، برخی آن را به شکلگیری پدیده النینو در همسایگی ما مرتبط می‌‌‌دانند. این پدیده هواشناختی به جذب و تمرکز رطوبت نسبی موجود مرتبط است که در نهایت به بارش در منطقه‌‌‌ای که النینو در آن شکل گرفته منجر می‌شود. گروه دیگری هم آن را به گرمای زیادی که در تابستان امسال نیمکره‌شمالی تجربه کرده، ربط می‌دهند. گروه سوم معتقدند این گرما نشانه گرمایش جهانی در حال رشد و تغییر اقلیم است.
او میافزاید: تغییر رژیم‌‌‌های بارش‌‌‌های جوی و میانگین جوی زمین از نشانه‌هایی است که دانشمندان از آن به عنوان اثرات سوء و رو به افزایش پدیده گرمایش جهانی یاد می‌کنند. حتی اگر رژیم‌‌‌های بارش جوی در یک بازه زمانی 12 ماهه خوب باشد اما اگر بسامد (تعداد رخداد یا چرخه در واحد زمان) این بارش‌‌‌ها به اندازهای نباشد که رطوبت نسبی خاک را افزایش دهد، مازاد آن را به سفرهای آب زیرزمینی نبرده و در مسیر آب‌‌‌ها جاری شوند، همچنان با کمبود منابع آب تجدیدپذیر مواجه خواهیم بود.
به گفته رئیس موسسه تغییر اقلیم، در غرب آسیا بارش‌‌‌های مستمر و پیوسته‌‌‌ای نداشتیم که باعث جاری شدن آب و رطوبت نسبی خاک شوند. او ادامه می‌دهد: از سوی دیگر شهرها هم به مثابه جزیره‌‌‌های حرارتی عمل می‌کنند که دما در آنها به اندازهای افزایش یافته که بارش‌‌‌های کم‌قدرت و اندکی که اتفاق افتاده پیش از رسیدن به زمین تبخیر شدند. او میگوید: تغییر رژیم بارش‌‌‌ها از یکسو و شکلگیری جزایر حرارتی از سوی دیگر، باعث غلظت گازهای گلخانهای، افزایش دی‌‌‌اکسید کربن و محبوس شدن انرژی گرمایی خورشید در نزدیک‌‌‌ترین سطح به کره زمین شده است. این موضوع بالا رفتن میانگین 1.2 درجه‌‌‌ای دمای سطحی زمین در 170سال اخیر را به دنبال دارد. البته این رقم برای کشور ما بیشتر بوده و با نزدیک به 2 درجه افزایش دما روبه‌رو هستیم.
شفیعپور معتقد است افزایش دما به معنای افزایش تبخیر سطحی و از دست رفتن رطوبت در سطح خاک است. او میافزاید: این رطوبت به رویش درختان کمک می‌کند، بنابراین با از دست دادن آن آسیب‌‌‌پذیری ما افزایش می‌‌‌یابد. البته زمانی که از ما صحبت می‌‌‌کنیم تنها به ساکنان غرب آسیا محدود نمی‌شود و تمام قاره‌‌‌ها را دربرمی‌گیرد. آیا می‌توان سهم مشخصی برای النینو، گرمایش جهانی و تغییر اقلیم و سایر عوامل لحاظ کرد؟ سرپرست بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور پاسخ می‌دهد: درصدبندی از صلاحیت علمی من خارج است. البته می‌توان گفت حتی اگر پدیده النینو باعث از دست رفتن و ربایش رطوبت نمی‌‌‌شد باز هم غرب آسیا شرایط آسیب‌‌‌پذیری را تجربه می‌‌‌کرد.
او میافزاید: ما علائمی که به شرایط کنونی منجر شده را از چند دهه قبل شاهد بوده‌‌‌ایم. با این حال این گزاره که النینو باعث چرخه‌‌‌های ترسالی و خشکسالی متوالی 5 ساله شود، پایه علمی ندارد و این مقوله قابل پیش‌بینی نیست. شاید بر اساس تحلیل سری‌‌‌های زمانی در یک سده اخیر با احتمال 50درصد خطا بتوان گفت چه زمانی به پایان خشکسالی می‌‌‌‌‌‌رسیم.
از نظر شفیعپور، افراد یا جوامع با تلاش‌‌‌های محله‌‌‌ای، کشوری، منطقه‌‌‌ای نمی‌توانند تاثیر شگرفی برای مقابله با تغییرات آب و هوایی بگذارند بلکه ما نیازمند یک کار جمعی در سطح جهانی هستیم. او میافزاید: در عرصه انتشار کربن، منبعی به نام سوخت فسیلی داریم. سوزاندن زغال‌سنگ، گازوئیل، گاز طبیعی، مازوت و... باعث افزایش دما و انتشار گازهای گلخانهای می‌‌‌شوند. در مقابل ما جنگل‌‌‌ها، اراضی کشاورزی و... را به عنوان چاهک‌‌‌های جذب کربن داریم. در گذشته تعادلی میان انتشار گازهای گلخانهای و عرصه‌‌‌های طبیعی وجود داشت اما در نیم قرن گذشته به واسطه توسعه صنعتی و شهرسازی شاهد تغییر کاربری گسترده اراضی جنگلی و کشاورزی به واحدهای مسکونی و صنعتی بودیم که در نهایت باعث کاهش توان جذب کربن شده است. همین امر انتشار گازهای گلخانهای را بالا برده و از این روست که ازدیاد درجه دما را تجربه می‌‌‌کنیم.
کاهش بارش در شمال البرز
صادق ضیائیان، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی سازمان هواشناسی میگوید: ما با بیش از 40درصد کاهش بارش در کشور روبه‌رو هستیم. متاسفانه شرایط خوبی در پاییز نداشتیم و برای دی ماه نیز وضعیت چندان مساعد نیست و به نظر می‌رسد کاهش بارش را تا پایان زمستان شاهد باشیم. او درباره شرایط استان‌‌‌های شمالی بیان کرد: فارغ از استان گلستان، در استان‌‌‌های مازندران و گیلان با کاهش بارش مواجه بودیم. او در این باره که آیا ممکن است در یک شهر در استان مازندران یا گیلان کاهش بارش قابل‌توجه را شاهد باشیم، میگوید: تغییرات قابل‌توجه و پایه‌‌‌ای در یک شهر یا منطقه جدا از سایر مناطق در شمال کشور وجود ندارد، به این ترتیب با کاهش بارش در کل گستره حاشیه جنوبی خزر جدا از استان گلستان مواجهیم.
رئیس مرکز ملی پیش‌بینی سازمان هواشناسی با اشاره به اینکه با خشک شدن هوا و کم‌بارشی در تابستان با افزایش رخدادهای آتش‌‌‌سوزی در عرصه‌‌‌های طبیعی مواجه خواهیم بود، اضافه می‌کند: البته در این باره که وضعیت بارش در تابستان چطور خواهد بود، هنوز نمی‌توان به شکل دقیق اظهارنظر کرد، تنها نکته قابل اطمینان این است که اگر شرایط به این نحو ادامه یابد، حریق‌های بیشتری داریم.
خشکترین آذر ایران
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی هم به «دنیای‌اقتصاد» میگوید: مهر و آبان امسال میزان بارش‌‌‌ها به نسبت مساعد بود اما یکی از خشکترین آذرهایی که در تاریخ اقلیم سرزمین‌‌‌مان سراغ داشتیم را در این آذر ماه تجربه کردیم. او با اشاره به اینکه بین 43 تا 44درصد با کاهش بارش نسبت به میانگین کشوری مواجهیم، میافزاید: تنها تعدادی از استان‌‌‌ها مانند خراسان شمالی، گلستان و... شرایط خوبی دارند. مازندران نسبت به وضعیت میانگین وضعیت نرمالی را تجربه می‌کند اما در گیلان، اردبیل و... کاهش بارش قابل‌توجه است.
جداولی که از سوی مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی منتشر شده گیلان را در رتبه نخست بارش منفی قرار داده، اما به گفته «وظیفه» این موضوع به آن معنا نیست که ما کمترین بارش را در استان گیلان داریم. او میگوید: با توجه به میانگین بالای بارش در این استان نسبت به استان‌‌‌های مرکزی و جنوبی، هر کاهش بارشی نسبت به سایر استان‌‌‌ها عدد قابل‌توجهی می‌شود. با این حال اگر بخواهیم مقایسه‌‌‌ای میان گیلان و مازندران داشته باشیم باید بگوییم که گیلان نسبت به مازندران روند کاهشی را تجربه کرده است.
او درباره تبعات این کاهش بارش‌‌‌ها بیان می‌کند: کاهش بارش‌‌‌ها باعث بهره‌‌‌برداری بیشتر از آب‌‌‌های زیرزمینی می‌شود. در حال حاضر بیش از 50درصد از آب تهران از همین منابع تامین می‌شود که فشار قابل‌توجهی را به آنها وارد می‌کند و همین امر به فرونشست‌‌‌های بیشتر در تهران و سایر شهرها منجر خواهد شد. وظیفه هر گونه دخالت در تغییر آب و هوای ایران توسط سایر کشورها را رد می‌کند. او میگوید: کمبود بارندگی‌ها به تغییرات انسان‌‌‌ساخت و در نتیجه تغییر اقلیم برمی‌‌‌گردد. افزایش گازهای گلخانهای، گرمایش جهانی، بالا رفتن دمای زمین به واسطه تغییر کاربری زمین‌‌‌های کشاورزی و عرصه‌‌‌های طبیعی، توسعه مناطق شهری، خشک شدن تالاب‌‌‌ها، کاهش آب‌‌‌های سطحی و... همگی در کنار هم باعث کاهش بارش می‌شود.
گفته‌‌‌های این کارشناسان در کنار نگاهی به جداول منتشر شده توسط مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی نشان می‌دهد که حتی فراتر از آذر، در آبان امسال هم شرایط نسبت به سال گذشته بارش‌‌‌ها کاهش یافته و برخی استان‌‌‌ها مانند چهارمحال و بختیاری، لرستان یا اصفهان شرایط سخت‌‌‌تری را تجربه می‌کنند. علاوه بر این گیلان و اردبیل نسبت به سال گذشته کاهش بارش‌‌‌ها را تجربه کرده‌اند، دو استانی که معمولا به لحاظ میانگین بارش شرایط مطلوبی دارند. این جداول همچنین چشم‌‌‌اندازی از اکوتوریسم و طبیعت‌‌‌گردی را در سال آینده ترسیم می‌کنند. خشک شدن عرصه‌‌‌های طبیعی به لحاظ پوشش گیاهی فارغ از اینکه احتمال آتش‌‌‌سوزی را افزایش می‌دهد باعث خشک شدن چشمه‌ها شده و کاهش طبیعت‌‌‌گردی را هم به همراه خواهد داشت. به این ترتیب سهم اکوتوریسم از سبد گردشگری خانوارها کاهش یافته و این حوزه پرطرفدار با چالش جدیدی در سال 1403 مواجه می‌شود.
