به قلم : ثریا جعفرزادی ؛ کارشناس ارشد روانشناسی شخصیت
تحریریه زندگی آنلاین : نگاهی روان شناختی به اختلال شخصیت پارانویید یا بدبینانه در افراد مبتلا ، ویژگی های رفتاری ، خصوصیات بالینی ، میزان شیوع ، رابطه با سایر بیماری ها، نمونه شرح حال یک پسر جوان، روش های تشخیصی و درمانی.
تعریف اختلال شخصیت پارانویید یا بدبینانه
شخصیت های "پارانویید" با سوء ظن دیر پا و عدم اعتماد به مردم ، به طور کلی مشخص می باشند. این افراد مسولیت احساسات خود را نپذیرفته و آن را به دیگران نسبت می دهند. این طبقه در برگیرنده ی نامطلوب ترین انواع منش ها است که در زندگی روزمره با آنان برخورد می شود. آدم متعصب ، کلکسیونر بی عدالتی ، فردی که حسادت بیمار گونه دارد و شخصی که وسواس جنجال برانگیز دارد!
بیشتربخوانید:
ویژگی های رفتاری افراد شخصیت پارانویید
افراد مبتلا به این اختلال نسبت به همه چیز ظنین هستند! تردید ندارند که دیگران می خواهند به آنها آسیب برسانند و یا تحقیرشان کنند. آنها اغلب رفتار خصمانه دارند و تن به همکاری نمی دهند. نسبت به جزئی ترین امور ، حساسیت نشان می دهند. بسیار تدافعی ، طعنه آمیز ، پرخاشگر ، سرد ، بی انعطاف ، مجادله آمیز ، مرموز ، پنهان کار و حسود هستند. این ویژگی ها ، سببی است تا آنها به دیگران نزدیک نشوند. روابط این افراد با اشخاص خوب نیست! این قبیل افراد ، در کار و در زندگی خصوصی و شخصی شان با دشواری رو به رو هستند. اگرچه هوش ، ذکاوت ، هوشیاری و بلند پروازی هایشان اغلب آنها را در کار های شان موفق می کند ، ولی معمولا با روسا و همکاران خود در محیط کارشان مشکل دارند. این اشخاص ، معمولا به سرپرستان خود غبطه می خورند و به آنها حسد می ورزند و معمولا با مقامات مافوق خود مشکل دارند. افراد مبتلا به این اختلال ، تنها با کسانی کنار می آیند که آنها را تهدیدی علیه خود قلمداد نمی کنند.
خصوصیات بالینی اختلال شخصیت پارانویید یا بدبینانه
خصوصیت اساسی این اختلال میل نافذ و بی مورد به تعبیر اعمال دیگران به عنوان عمل تحقیر آمیز و تهدید کننده ی عمدی است. این میل در اوایل دوران جوانی این افراد شروع شده و خود را در زمینه های مختلف نشان می دهد. تقریبا همه ی اشخاص مبتلا به این اختلال ، نگران نوعی آسیب دیدن و سوء استفاده از جانب دیگران هستند. این گونه بیماران مبتلا ، وفاداری و قابل اعتماد بودن دوستان و بستگان خود را به وفور مورد پرسش قرار می دهند. چنین افرادی اغلب حسادت بیمارگونه دارند و بدون دلیل در وفاداری نامزد خود تردید می کنند! این تیپ‌افراد ، با برون فکنی ، هیجانات خود و استفاده از مکانیسم دفاعی "فرافکنی" ، تکانه ها و افکار نامحبوب خود را به دیگران نسبت می دهند. عقایدی که یک فرد مبتلا به این اختلال به دیگران نسبت می دهد و خطا های حسی که بیمار به طور منطقی از آنها دفاع می کند بسیار شایع است! افرادمبتلا به اختلال شخصیتی بدبینانه ، از نظر عاطفی و احساسی محدودیت از خود نشان می دهند و برای دیگران افراد فاقد هیجان به نظر می رسند. به منطقی و عینی بودن خود افتخار می کنند اما واقعیت غیر از این است. این گونه افراد ، فاقد صمیمیت بوده و به قدرت و مقام اهمیت ویژه ای نشان می دهند و نسبت به افراد ضعیف و ملایم طبع و ناقص ، ابراز نفرت و بیزاری می کنند! در موقعیت های اجتماعی این افراد ، ممکن است خیلی مرتب و منظم به نظر بیایند ، اما در دیگران ایجاد ترس و وحشت و تعارض می کنند!
بیشتربخوانید:
میزان‌شیوع اختلال
میزان‌شیوع این اختلال معلوم نیست! پسران مبتلا به این اختلال به ندرت خود به دنبال معالجه می روند و وقتی کارفرما یا دوستی برای درمان آنها تلاش می کنند ، از خود واکنش منفی نشان می دهند. چون این اختلال در بستگان بیماران اسکیزوفرنیا مشاهده می شود ، تصور بر این است که رابطه ای بین این دو اختلال می تواند وجود داشته باشد. این اختلال در پسران جوان بیشتر از دختران جوان دیده می شود و به نظر نمی رسد الگویی خانوادگی در این بین وجود داشته باشد. اعتقاد بر این است که در بین گروه های اقلیت ، مهاجران و ناشنوایان شایع تر است.
شرح حال فردی که به اختلال شخصیت پارانویید مبتلاست
" بهزاد" ، پسری 29ساله و وکیل و مشاور حقوقی است و در کار تجارت نیز دستی بر آتش دارد. علاوه بر کار وکالت ، در بازار بورس اوراق بهادار نیز فعال است. چندین بار کارگزار اوراق بهادار خود را عوض کرده است. زیرا گمان‌می کند که خطاهای جزئی در صورت حساب های ماهیانه حاکی از تلاش کارگزار برای لاپوشانی معاملات جعلی است! فرشید ، پسری با سوء ظن شدید و بد گمانی و بد بینی بالایی است و رفتار هایش بسیار شکاکانه و غیر موجه است. این گونه تصور می کند که دیگران می خواهند که او را استثمار کنند یا فریب دهند.این موارد در سنجش و ارزیابی بالینی روانی که من از وی انجام دادم در طول جلسات مشاوره و روان درمانی به وضوح دیده شد. او رویداد های بد را دارای معانی تهدید کننده‌ی عمدی و پنهان قلمداد می کند. به وفاداری و قابل اعتماد و اطمینان بودن دوستان و همکارانش تردید و شک فراوانی دارد! او به هیچ کس اعتماد و اطمینان خاطر نداشته و ندارد. این ویژگی های رفتاری و شخصیتی درازمدت در او ، در حالی که شواهدی از هذیان های گزند و آسیب در او و وضعیت ظاهری و رفتاری اش هویدا بود و هست ، نشانگر علائم و نشانه های اختلال شخصیت پارانویید یا بدبینانه فرشید محسوب می شود که در پرونده ی بالینی او بعد از معاینه روانی دیدم!
بیشتربخوانید:
زمینه و رابطه اختلال شخصیت پارانویید با سایر بیماری ها
اشخاصی که به این اختلال مبتلا هستند، در معرض خطر ابتلا به افسردگی ، گذر هراسی ، اختلال وسواس فکری و عملی و مشکلات ناشی از مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی می باشند. از جمله سایر اختلال های روانی همراه با اختلال شخصیت پارانویید یا بدبینانه می توان به موارد زیر اشاره کرد: اختلال شخصیت خودشیفته ، اختلال شخصیت اسکیزویید ، اختلال اسکیزوفرنیا و... همچنین این اختلال در برخی از افراد می تواند منجر به بیماری های جسمانی جدی شود.
روش های تشخیصی
در معاینات روانی ،" شخصیت پارانویید یا بدبینانه "، ممکن است فرد بیمار ، آدمی پر مشغله به نظر برسد که از روی اجبار برای معاینه فرستاده شده است! کشش عضلانی و ناتوانی برای احساس آرامش ، نیاز به کاوش محیط برای پیدا کردن سرنخ در رفتار بیمار ممکن است که مشهود باشد. از نظر عاطفی و احساسی بسیار جدی و عبوس و خشمگین هستند! هر چند ممکن است مقدمه چینی های اشتباهی از خود و رفتارشان نشان بدهند ، ولی با این حال در گفتارشان منطقی و هدفمند هستند.
بیشتربخوانید:
روش های درمانی
1_ روان درمانی : روان درمانی، درمان انتخابی است. در مداوای شخصیت پارانویید یا بدبینانه ، درمانگر باید در تمام مناسباتش با او روراست باشد. اگر درمانگر به علت اشتباه یا قصور ، مثلا دیر رسیدن به جلسه ی درمان ، مورد اعتراض پسر جوان واقع شود ، اظهار حقیقت و یک عذرخواهی مختصر بهتر از توضیحات دفاعی تاثیر گذار است. درمانگر باید متوجه باشد که نقاط ضعف بیمار پارانوییدی در زمینه ی اعتماد و صمیمیت است. تعبیرات عمیق به خصوص در مورد احساسات مربوط به وابستگی ، مسائل جنسی ، میل به صمیمیت ، به طور قابل توجهی عدم اعتماد بیمار را بالا می برد!
2_ رفتار درمانی : رفتار درمانی به بیماران‌پارانوییدی کمک می کند تا نسبت به انتقاد دیگران‌حساسیت کمتری نشان بدهند و مهارت های اجتماعی را بهبود بخشند.
3_ شناخت درمانی : شناخت درمانی نیز به بیماران پارانوییدی کمک می کند تا انگاره های فکر غیر انطباقی خود را تغییر دهند و به اعتماد به نفس و عزت نفس بیشتری برسند.
4_ دارو درمانی:" دارو درمانی نیز گاهی می تواند موثر واقع شود. در بیشتر موارد از داروهای ضد اضطراب برای درمان تحریک شدید و تفکر نیمه هذیانی این بیماران استفاده می شود.