تثبیت مفهوم اعتدال در جامعه تنها با تربیت قرآنی میسر می‌شود

حجت‎الاسلام والمسلمین محسن کتابی مدرس حوزه و پژوهشگر و نویسنده کتاب «نگرش تربیتی قرآن»، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‎المللی قران(ایکنا) بررسی مفهوم اعتدال و نقش آن در روابط دینی بین فرد و اجتماع یکی از موضوعات بسیار مهمی است که در حقیقت سرنوشت جامعه اسلامی را نیز به دست خود دارد.

وی افزود: هر گونه تندوری، انحراف، درگیری و جنگی که در دایره حکومت اسلامی شکل گرفته است ریشه از عدول از حریم اعتدال دارد؛ در تعریف نهایی و غایی از مفهوم اعتدال در سبک زندگی اسلامی باید گفت، اعتدال همان چیزی است که یاران راستین پیامبر(ص) و امام علی(ع ) و بزرگان دین به آن عمل کرده و در آن خط حرکت کرده‎اند؛ هر چیز دیگری به جز این حیطه انسان را به ضلال و گمراهی می‎کشاند.

این پژوهشگر حوزوی یادآور شد: مفهوم اعتدال در اسلام در حقیقت حرکت در مسیر قرآن و اهل بیت(ع) با تاسی از رفتار اجتماعی و فردی بزرگان دین است؛ به همین جهت است که سیره اهل بیت(ع) در کنار قرآن برای دریافت‎های عینی و دینی، واجب و لازم است و اگر کسی اهل بیت(ع) و ولایت را سرلوحه زندگی خود نکند قطعا از حریم اعتدال خارج خواهد شد.

وی گفت: پس آن چیزی که در نگرش دینی و اسلامی مورد اهمیت است این نوع تربیت دینی و قرآنی است که انسان در این نظام رفتاری خود را منطبق با معیارهای حرکت در خط وسط و اعتدال می‎کند؛ اگر کسی بخواهد در این مسیر و خط واقع شود باید در یک نظام تربیتی خود را بازیابی کند که این اصول تربیتی را باید ابتدا از قرآن و سپس از روایات و سیره اهل بیت(ع) گرفت؛ در واقع کسی که با نظام تربیتی قرآن پرورش یافته است به تندروی و کندروی مبتلا نمی‌شود، تربیت قرآنی به تربیت انسان معتدل می‌انجامد.

نویسنده کتاب «نگرش تربیتی قرآن»، یادآور شد: یکی از اصولی که در تربیت قرآنی حاکم است بحث اعتدال است؛ یعنی انسان در مباحث کلی زندگی خود عدالت را پیشه کند و نه راه افراط و زیاده روی برود و نه راه تفریط و کند روی را در پیش بگیرد؛ در حقیقت تربیتی مهم است که در مسائل اجتماعی و خانوادگی و فردی و ... انسان راه اعتدال و میانه را پیش بگیرد.

کتابی تصریح کرد: مثلاً قرآن درباره اعتدال اقتصادی می‎فرماید « وَ لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلى‏ عُنُقِکَ وَ لا تَبْسُطْها کُل الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً » (سوره اسراء آیه 29) یعنی وقتی که می‎خواهید به مردم ببخشید نه دستت را بسته کن و بخیل نباش و از آن طرف دستت را کامل باز نکن که هر چیزی داری ببخشی که بعداً بشینی و خود را سرزنش کنی و درمانده شوی.

وی افزود: یعنی در زندگی بخشنده باشید ولی به گونه‎ای نبخشید که چیزی هم برای خودتان باقی نماند، پس در بخشش هم که چیز خوبی است باید اعتدال رعایت شود؛ شاید این بحث برای ما در حال حاضر بحثی کاملا عقلی و بدیهی به نظر برسد ولی نباید از نظر دور داشت که این اندیشه بخشش بی‎حد و مرز در میان مردم وجود داشته و کسانی که ذات اسلام را متوجه نشده بودند این چنین خود را به فلاکت می‎رساندند.

کتابی یادآورشد: پس برای نهایدنه کردن بحث اعتدال در جامعه باید به نظام تربیتی قرآن توجه کرد؛ بخش مهمی از این نظام تربیتی تحت پوشش تربیت اجتماعی رخ نمایی می‎کند؛ قرآن در زمینه تربیت اجتماعی می‎فرماید که وقتی حرکت می‎کنید و می‎خواهید دیگران را صدا کنید می‎‏فرماید «وَ اقْصِدْ فی‏ مَشْیِکَ وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِکَ إِن أَنْکَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمیرِ» (سوره لقمان آیه 19) وقتی که می‎خواهید حرکت کنید معتدل باشید که گاهی در راه رفتن است و گاهی موارد دیگری را هم شامل می‎شود و صدایت را بشکن و با داد با دیگران صحبت نکن و معتدل سخن بگو و بدان که بدترین صداها صدای الاغ است.

این مدرس حوزه یادآور شد: قرآن می‎خواهد بگوید که صدای بد و خشن و پرخاش کردن به دیگران صدای بدی است و کسی که با دیگران بد و بلند صحبت می‌کند قرآن او را به صدای این چهارپا تشبیه کرده است و تاکید کرده که نباید این گونه باشید و در هر حال باید امت وسط باشید و معتدل باشید و در تربیت هم این گونه است که اگر می‎خواهید که فرزند خود را تربیت کنید و دیگران را خواستید تربیت کنید باید معتدل باشید .

وی یادآورشد: اصل دومی که در تربیت قرآنی ناظر بر مفهوم اعتدال حاکم است بحث تدریج است، قرآن از این شیوه در مباحث متعددی استفاده کرده و انسانها را گام به گام به سوی کمال سوق می‏دهد، مثلاً درباره مسئله شراب بیان شده که وقتی قرآن می‎خواهد درباره شراب خوری صحبت کند ابتدا می‌فرماید که از انگور هم می‎شود که رزق نیکو گرفت و هم می‌شود شراب درست کرد و در مرحله بعد می‌فرماید که «وَ إِثْمُهُما أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما» (سوره بقره آیه 219) شراب گناهش بیشتر از سودش است و ممکن است که سود اقتصادی داشته باشد ولی ضرر و گناهش بیشتر است و در مرحله سوم مردم را آماده می‎کند و می‎فرماید «لا تَقْرَبُوا الصلاةَ وَ أَنْتُمْ سُکارى‏» (سوره نساء آیه 43) در نماز با حال مستی وارد نشوید.

کتابی عنوان کرد: خداوند در قرآن مرحله به مرحله مردم را از شراب دور می‎کند و در مرحله آخر در سوره مائده که آخرین سوره بلندی است که در سال دهم بعثت و آخرین سال عمر پیامبر اکرم(ص) نازل شده است می‎فرماید که «رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ» ( سوره مائده آیه 90) شراب عملی شیطانی است که باید از آن دوری کنید که گرفتار نشوید.

وی گفت: پس قرآن چهار مرحله را گذارند تا بحث شراب را حرام اعلام کند، به این تدریج می‎گویند که می‌خواهد جامعه را از شراب خواری به نخوردن شراب برساند و این را مرحله به مرحله پیش می‎رود و درباره محرومیت‌زدایی قرآن همین کار را می‎کند و گام به گام سعی می‎کند که جامعه را از فقر دور کند با وضع کردن مالیاتهایی از قبیل خمس و زکات و انفاق و ... این حالت را در جامعه ایجاد کند.

این پژوهشگر حوزوی یادآورشد: همین بحث نیز در زمینه حقوق زنان و احیای حقوق زنان نیز تکرار شده است که خداوند بزرگترین خدمت را در قرآن به حقوق زن داشته است؛ درباره برده‌داری و نظایر آن همین شکل از تربیت اجتماعی را در قرآن مشاهده می‎کنیم که برای ابد، پرونده این مسایل را در جامعه اسلامی بسته است.